Wizerunek Żyda w literaturze XIX i XX wieku. Odwołaj się do wybranych utworów.

Bibliografia:
I Literatura podmiotu:
- Konopnicka Maria „ Mendel Gdański”” Wyd. Kama, Warszawa 1995
- Norwid Cyprian Kamil „ Żydowie polscy" z: http://norwid.kulturalnatcom/a-182.html
- Orzeszkowa Eliza „ Meir Ezofowicz”” Wyd, Czytelnik, Warszawa 1973
- Prus Bolesław „ Lalka””Wyd. 24 Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1968
II Literatura przedmiotu:
- Grynberg Henryk „ Wizerunek Żyda w literaturze pozytywistycznej”” - [w] Ewa Paczoska „ Przeszłość to dziś”” KLII cz. II, Wyd, Stentor, Warszawa 2004
- Hoffman Eva „ Wspólne życie”” - [w] Ewa Paczoska „ Przeszłość to dziś”” KL II cz. II, Wyd. Stentor, Warszawa 2004
- Orzeszkowa Eliza „ O Żydach i kwestii żydowskiej”” - [w] Ewa Paczoska „ Przeszłość to dziś”” KL II cz. II, Wyd. Stentor, Warszawa 2004
- Sytuacja na ziemiach Polskich z: http://www.naszawitryna,pl/ksiazki 47.htmł
- Wzajemny stosunek społeczności żydowskiej i polskiej oraz do zaborców XIX wieku z: http://www.polish-jewish-heritage.org/pol/zydzi.htm
- „ Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura.”” Leksykon, red. Jerzy Tomaszewski, Andrzej Żbikowski, Warszawa 2001.
III Ramowy plan wypowiedzi:
1. Wstęp:
a. sylwetka Żyda częstym motywem w literaturze XIX wieku.
b. przedstawienie sytuacji Żydów w Polsce i stosunków polsko-żydowskich w XIX wieku.
2. Kolejność prezentowanych treści:
a. ukazanie sylwetki Mendla Gdańskiego jako osoby wierzącej w dobro i mądrość człowieka,
osoby oddanej swoim poglądom.
b. przedstawienie sylwetek Żydów w „ Lalce::
- ogólna charakterystyka narodowości żydowskiej.
- osoba starego Szlangbauma, ortodoksyjnego Żyda, zachowującego starozakonne obyczaje.
- żydowski subiekt Henryk, postać o interesującej przeszłości.
- postać doktora Szumana, osoby zafascynowanej nauką i pomocnej innym ludziom.
c. przedstawienie narodu żydowskiego w wierszu Cypriana Kamila Norwida,
d. ukazanie sylwetki Meira Ezofowicza i przedstawienie jego walki z tradycjami i poglądami
Żydów mieszkających w Szybowie.
e. problem żydowski ukazany w artykule „ O Żydach i kwestii żydowskiej".
3. Wnioski:
a. Żydzi bardzo interesującą grupą społeczną.
b. narodowość żydowska ukazana w różny sposób.
IV Materiały pomocnicze:
1. Cytaty z utworów literackich.



Podpis zdającego:



Temat: Wizerunek Żyda w literaturze XIX i XX wieku. Odwołaj się do wybranych utworów
W swojej prezentacji poruszam tylko kwestię sylwetki Żydów w literaturze XIX wieku. Z literatury historycznej możemy się dowiedzieć, iż pierwszymi Żydami na ziemiach polskich byli kupcy, wędrujący szlakiem handlowym z Hiszpanii przez Niemcy, Czechy, Małopolskę, aż do państwa Chazarów. Późniejszy napływ Żydów do Polski związany był z prześladowaniami jakie ich dotknęły na zachodzie Europy. O literackiej sylwetce Żydów możemy mówić dopiero w kontekście literatury dziewiętnastowiecznej. Wcześniej pojawiały się sporadycznie stanowiąc element tła, bądź przykład dla poruszanych kwestii społecznych. Wprowadzenie bohaterów żydowskich wiązało się z podjęciem na Sejmie Czteroletnim kwestii żydowskiej, było również skutkiem udziału ich w powstaniu kościuszkowskim, w wałkach legionów Dąbrowskiego i armii Księstwa Warszawskiego. Sytuacja Żydów staje się szczególnie ważna w okresie Pozytywizmu. Pozytywiści skupiają uwagę na konieczną w społeczeństwie kapitalistycznym współpracę polsko-żydowską, popierając procesy asymilacyjne.
W literaturze Pozytywistycznej problem żydowski jest w centrum zainteresowania. Było to uwarunkowane wrażliwością pozytywistycznych pisarzy na sprawy społeczne, ich demokratyzmem, pamięcią o udziale Żydów w powstaniu styczniowym, jak również pewną sytuacją wynikającą z szerzenia się postaw antysemickich spowodowanych impulsami płynącymi z Rosji, gdzie zaczęły się pogromy oraz wzrastająca rola kupiectwa żydowskiego i wkraczanie Żydów w środowiska inteligenckie. Pisarze pozytywistyczni kierowali się zasadą tolerancji oraz teorią,, pracy organicznej" która głosiła, że społeczeństwo będzie chore, jeżeli jakaś jego cześć będzie niedomagać.
Kwestię żydowską porusza Maria Konopnicka w „ Mendlu Gdańskim", to klasyczna nowela z rozbudowaną ekspozycją prezentującą stosunki panujące w zakątku Starego Miasta, przeszłość głównego bohatera Żyda Mendla oraz jego kontakty z otoczeniem. Właściwą akcję ujawnia przygoda wnuka, któremu brutalnie uświadomiono, że odmienne pochodzenie i wyznanie może być przyczyną dyskryminacji. Wydarzenia w noweli stanowią jedynie tło dla przeżyć Mendla. Dramat rozgrywa się nie w sferze zdarzeń zewnętrznych, ale w sferze psychiki starego Żyda, który rozpaczliwie broni swej wiary w dobroć i mądrość człowieka. Ma za sobą trudne życie, osamotniony po stracie żony i córki, opiekuje się wnuczkiem Kubusiem, którego bardzo kocha. Jest pracowity, mądry, sprawiedliwy, pełen godności i powagi. Pobożny, uroczyście obchodzi Szabat, ubiera się wtedy odświętnie, odprawia modły. Jego wiara wzbudza szacunek nawet proboszcza. Mendel jest bardzo związany, ze swoim miastem- Warszawą, ma tu grób ojca, matki, żony i córki. Na wieść o rozruchach antysemickich zastanawia się nad ich słusznością. Ponadto stwierdza, iż Żydom nie pozostawia się zbyt wielkiego wyboru, jeśli chodzi o możliwości życiowe. Mają zamkniętą drogę do honorów, sławy, urzędów, więc muszą poprzestać na robieniu interesów. Argumenty Mendla są prawdziwe, jednak przegrywa on i ponosi klęskę po doznanych doświadczeniach związanych z wystąpieniami antysemickimi. Główny bohater podsumowuję to tymi słowami: „Nu, u mnie umarło, z czym ja się urodził, z czym sześćdziesiąt i siedem lat żył, z czym ja umierać myślę (...) Nu, u mnie umarło serce do tego miasta".
Z tematyką żydowską i problemami antysemickimi spotkać się można na kartach znanej powieści Bolesława Prusa „ Lalka". Żydzi stanowią nieodłączne tło krajobrazu polskiego miasta i integralną część społeczeństwa. Pojawiają się wszędzie: na ulicy, w sądzie, w sklepie, na licytacji, nawet w domach bogatych arystokratów, kiedy próbują odzyskać swoje pieniądze. Najwięcej miejsca poświęca Prus rodzinie Szlangbaumów i doktorowi Szumanowi. Stary Szangbaum to ortodoksyjny Żyd, zachowujący starozakonne obyczaje. Z niezwykła energią prowadzi swoje interesy. Dzięki oszczędności i pracowitości jest dość zamożny. Ma głowę do interesów, prowadzi sklep. Niepokój o syna nie przeszkadza mu wykląć go z rodzinny za zmianę religii i nazwiska. Niepokoi go wzrost antysemickich nastrojów wśród społeczeństwa polskiego: „ Na Żydów zaczyna się prześladowanie. Może to i dobrze. Jak nas będą kopać i pluć i dręczyć wtedy może upamiętająsię, te młode Żydki, co jak mój Henryk poubierali się w surduty i nie zachowują swoją religię". Stary Szłangbaum jest zatem przeciwnikiem asymilacji. Na tym tle rodzi się konflikt z synem. Henryk to człowiek o interesującej przeszłości. Jest byłym powstańcem, który wrócił z Syberii razem ze Stachem i doktorem Szumanem. Przyjmuję polskie nazwisko Szłangowski, ponieważ czuję się Polakiem i katolikiem. Pracuję w chrześcijańskim sklepie, chociaż Żydzi proponowali mu lepsze warunki, do czasu wymówienia mu posady ze względu na wzrost antysemickich nastrojów. Wówczas zwraca się z prośbą do Wokulskiego. Który przyjmuję go do sklepu w charakterze subiekta. Już wtedy powraca do starego nazwiska Szłangbaum. Jest cenionym pracownikiem, obdarzonym sprytem i inteligencją. Umie dobrze zareklamować towar, zdumiewa jego pracowitość. Mimo niewątpliwych zalet i patriotycznej przeszłości postać Henryka nie wzbudza sympatii. Intrygującym bohaterem jest również doktor Szuman. Podobnie jak Henryk i Wokulski w młodości bierze udział w powstaniu styczniowym. Z Wokulskim łączą go ponadto aspirację naukowe i nieszczęśliwa miłość. Ma reputację dziwaka ze względu na swoje zainteresowania. Posiadając majątek leczy za darmo, a całą energię poświęca badaniu włosów. Jest starym kawalerem. Miał kiedyś narzeczoną chrześcijankę, która jednak zmarłą. Wówczas Szuman próbował popełnić samobójstwo, ale przed śmiercią uratował go kolega. Pozbawiony idealizmu jest zgorzkniały i cynicznie patrzy na świat i ludzi. Nie utożsamia się ani z Polakami, ani z Żydami. Jednak w pewnym okresie zmienia swoją postawę wobec żydostwa. Rozczarowany nikłym zainteresowaniem wynikami jego badań, zwraca się w stronę interesów. Zaczynają mu imponować Żydzi, którzy pogardzani, prześladowaniami, ale cierpliwi i genialni torują nowe drogi świata. Mówi do Wokulskiego: „ Oni są parchy, Ale ich system wielki'9. Oszukany przez Sziangbaumów ponownie odwraca się od Żydów: „ Genialna rasa te Zydki, ale cóż to za łajdaki, oni świat zdobędą i nawet nie rozumem, tylko szachrajstwem i bezczelnością"- stwierdza cynicznie. Żydzi przedstawieni są w „ Lalce" w sposób krytyczny i komiczny, ale nie gorszy od Polaków. Traktowani sąjako integralny element społeczeństwa polskiego. Pesymistyczna wymowa utworu jest spowodowana min, narastającym antysemityzmem.
Ten antysemityzm możemy również odnaleźć w wierszu CK. Norwida „ Żydowie polscy". Autor traktuję żydów z szacunkiem, bo podkreśla ich wielkie czyny: „ Poważny narodzie! Cześć tobie w tych, którzy mongolsko- czerskiej nie zlękli się burzy, I Boga Mojżeszowi bronili wraz z nami, Spojrzeniem rycerskim nagimi piersiami." Docenia również zasługi części narodu żydowskiego w walce o wyzwolenie ziem polskich spod zaborów. Poeta w swym wierszu ujawnia nam echo antysemickich poglądów, przeplatających się w utworze: podkreśla niechęć Polaków do narodu żydowskiego. Nadając swojemu wierszowi puentę: „ Naturę znam dawniej, więc przeklnę wędzidła. I staniesz a koniu jak pastuch bez bydła."
Kolejny utwór, który chciałbym zaprezentować odnośnie tematu ukazuję nam sylwetkę Żyda na tle własnego narodu. Jest to powieść Elizy Orzeszkowej „ Meir Ezofowicz", któia przedstawia konflikty społeczności żydowskiej. Akcja powieści toczy się w małym miasteczku o fikcyjnej nazwie Szybów, w środowisku żydowskim, zamknięty i wyobcowanym od społeczności polskiej. O wpływy walczą: rodzina konserwatywnych rabinów Todrosów z rodzinąEzofowiczów o tradycjach postępowych. Stary Izaak Toros przeciwstawiony jest młodemu Meirowi. Rabin Toros reprezentuję środowisko ortodoksyjne, przeciwne asymilacji. Meir to typ samotnego bohatera na wzór romantyczny: przegrywa walkę, zostaję wyklęty i wygnany z miasteczka. Meir rusza w świat po nauki, zostawiając jednak na miejscu grupę swoich zwolenników. Niewątpliwie jest to odmienny utwór od prezentowanych wcześniej, ponieważ prezentuję problem walki ideologicznej w społeczności żydowskiej, podkreśla różne koncepcję życiowe tego narodu odnośnie wiary i stosunków do innych narodów.
Autorka tej powieści przedstawia również soje poglądy w kwestii żydowskiej w artykule „ O Żydach i kwestii żydowskiej" wydanym w Wilnie 1882 roku. Do problemu żydowskiego podchodzi niezwykle emocjonalnie i serdecznie. W artykule tym atakuje Polaków za, że to oni są źle nastawieni do żydów, nie chcą nawet poznać ich kultury i obyczajów. Apeluje do narodu polskiego, aby traktowano Żydów na równi, domagając się tych samych praw.
W podsumowaniu swojego wystąpienia chciałbym zaznaczyć, iż cały naród żydowski jest bardzo interesującą grupą społeczną. Prezentując sylwetkę Żyda możemy zauważyć jego wszechstronność w różnych dziedzinach życia. Z jednej strony mamy postać Żyda, który ujawnia nam się jako gorliwy patriota, prawdziwy Polak, który gotów jest zginąć za swoją przybraną ojczyznę, a z drugiej strony jawi się nam jako perfekcyjny kupiec, idealna głowa rodzinny i godny wyznawca swojej religii. W Polsce Żydom nie pozostawiono zbyt wielkiego wyboru jeśli chodzi o możliwości życiowe, ich prawa były ograniczone. Polacy nie dawali możliwości równych szans w starcie życiowym. Dostrzegali raczej złe strony narodu żydowskiego i traktowali go jako obcy.

ŻYDOWIE POLSCY
1861
1 Ty! jesteś w Europie - poważny Narodzie Żydowski - jak pomnik strzaskany na Wschodzie, Swoimi gdy złamki wszędzie się rozniesie, Na każdym hieroglif unosząc odwieczny -A człowiek północny, w sosnowym gdy lesie Napotka cię, odbłysk zgaduje słoneczny Ojczyzny! - co kędyś w niebieskim lazurze, Jak Mojżesz się w wodzie pławiła Nilowej, I mówi: "Jest wielkim, kto bywał tak w górze I upadł tak nisko, i milczy jako wy/1 -
2 Północne my syny z włosami płowemi, Wschodowej historii, my, śnieżne obłoki -Za kabał granicą, od razu, wprost z ziemi Patrzący na niebios przybytek wysoki: Jak Agar synowie, przez kraju istotę, Jak Sary synowie, przez ojców robotę; My - pierwej niż inni, my - wcale inaczej

Pojrzeliśmy ku wam, bynajmniej z rozpaczy: Boć herbem gdy z wami szlachetny się łamał, Krzyż bywał w przełomie tym - i on nie kłamał!
3 Aż oto, że dzieje pozornie są zamęt, Gdy w gruncie są: siła i ładność szeroka! -Aż oto, że dzieje są jako testament, Którego cherubin dogląda z wysoka -Więc znowu Machabej na bruku w Warszawie Nie stanął w dwuznacznej z Polakiem obawie. -1 kiedy mu ludy bogatsze na świecie Dawały nie krzyże, za które się kona, Lecz z których się błyszczy - cóż? przeniósł on przecie -Bezbronne jak Dawid wyciągnąć ramiona! -
4 Poważny narodzie! cześć tobie w tych, którzy Mongolsko-czerkieskiej nie zlękli się burzy -I Boga Mojżeszów bronili wraz z nami Spojrzeniem rycerskim, nagimi piersiami. Jak starsi w historii, co ręką na dzicze Kiwnąwszy z wysoka, wołają: "Dotrwałem! Chorągwi się badam, nie chłopy twe liczę, Bo kiedyś był nicość, ja mleko już ssałem -
Naturę znam dawniej! - więc przeklnę wędzidła, I staniesz na koniu jak pastuch - bez bydła/1