Ekosystem morza i oceanu

Organizmy roślinne i zwierzęce zamieszkujące morza i oceany różniąsię w zależności od głębokości, na której występują. Najprostszym podziałem jest wyróżnienie toni wodnej, czyli tzw. Pelagialu, z formami życia niezależnymi od podłoża, oraz dna, czyli bentalu zasiedlonego organizmami wymagającymi do życia oparcia o podłoże. Zespoły organizmów dennych nazywamy bentosem. Organizmy toni wodnej dzielą się na pływaków aktywnych (nekton) oraz całą masę mikroskopijnych roślin na lądzie, stanowi początek łańcucha pokarmowego w środowisku wodnym. Podobnie jak rośliny lądowe, fitoplankton wytwarza własne substancje pokarmowe z wody, dwutlenku węgla i soli mineralnych w obecności światła w procesie zwanym fotosyntezą. Z samej definicji fotosyntezy wynika, że podstawowym warunkiem życia jest dla fitoplanktonu światło. Ponieważ ilość światła rozproszonego w wodzie gwałtownie maleje wraz ze wzrostem głębokości, plankton roślinny zamieszkuje tylko przypowierzchniowe warstwy wody. Dla przykładu na głębokości 5 metrów dociera o połowę mniej światła niż na powierzchni, a na głębokości 25 metrów już tylko 3%. Fitoplankton stanowi źródło pokarmu dla planktonu zwierzęcego, czyli zooplanktonu. W jego skład wchodzą otwornice i promienice, niektóre gatunki skorupiakó, robaków i ślimaków, oraz organizmy nieco wię kszych rozmiarów, takie jak rurkopławy, meduzy czy sprzągle znane pod ogólną nazwą drobnej fałny pelagicznej (megaloplankton). Megaloplankton jest ogniwem łączącym właściwy zooplankton i nekton.

Organizmy wchodzące w skład planktonu zdane są na łaskę prądów morskich, ale mogą wpływać na to, jakiemu prądowi się poddają. Planmkton potrafi bowiem przemieszczać się w pionie. W nocy obserwuje się zazwyczaj więcej zooplanktonu w przypowierzchniowych warstwach wody niż w ciągu dnia. Po wschodzie słońca organizmy przemieszczają się w dół na głębokość 300-400 metrów, większe schodzą nawet na głębokość 600 metrów.

Według naukowców główną przyczyną tego ruchu jest poszukiwanie głębszych prądów morskich, które przemieszczają się w przeciwnych kuierunkach niż prądy powierzchniowe. W ten sposób zooplankton może docierać do miejsc, gdzie znajduje się więcej pokarmu.

ŁAŃCUCHY POKARMOWE

Łańcuchy pokarmowe, układają się w zależności od rejonów geograficznych i warunków termicznych, utworzone są z różnych gatunków i grup zwierzęcych. Np. w głębszych warstwach oceanu pierwszym ogniwem łańcucha są okrzemki i inne glony. Stanowią one pokarm dla różnej wielkości zooplanktonu, od najmniejszych do największych przedstawicieli, którymi z kolei żywią się bezkręgowce i ryby.

W płytkich wodach szelfu kontynentalnego łańcuch pokarmowy jest znacznie krótszy – prawie nie występuje tu duży zooplankton. Cechą charakterystyczną zooplanktonu wód przybrzeżnych jest za to duży odsetek larw zwierząt bentonicznych, które w zasadzie nie występują w planktonie oceanicznym. Brak dużego zooplanktonu wynagradzany jest obecnością innych zwierząt, np. mięczaków, koralowców, skorupiaków, których życie w sposób pośredni lub bezpośredni jest uzależnione od planktonu.

MEDUZY

W płytkich wodach przybrzeżnych można spotkać kilka spokrewnionych gatunków bezkręgowców klasyfikowanych pod wspólną nazwą meduz. Meduza przypomina pustu worek otoczony wianuszkiem czułków. Jest drapieżnikiem żywiącym się zooplanktonem, a nawet małymi rybami. Czułki uzbrojone są w komórki parzydełkowe zwane nematocystami. Każda komórka parzydełkowa zaopatrzona jest w długą i wydrążoną w środku nić, która w czasie ataku jest wyrzucana jak harpun.

Niektóre gatunki meduz mają tylko kilka centymetrów wielkości, inne osiągają nawet 2 metry średnicy. Istnieją również meduzy, które choć wyglądają i zachowują się jak jeden organizm, tak na prawdę są zgrupowaniem pojedynczych osobników.

RYBY

Niemal wszystkie ryby są drapieżnikami. Dzielą się na dwie wielkie grupy. Większą i bardziej różnorodną stanowię ryby kostne, charakteryzujące się szkieletem zbudowanym z tkanki kostnej (ponad 20 000 gat.). Typowa ryba kostna posiada pęcherz pławny wypełniony powietrzem, dzięki czemu może unosić się w wodzie, nawet wtedy kiedy się nie porusza.
Drugą główną grupą są ryby chrzęstne, które mają szkielet z chrząstki (ok. 600 gat., np. rekiny). Ryby te nie posiadają pęcherza pławnego, ale mają dużą wyporność, ponieważ wątroba wypełniona jest tłuszczem. Muszą się cały czas poruszać.

Ryby występują na wszystkich głębokościach, zasiedlają niemal wszystkie nisze ekologiczne. Najprościej można je podzielić na te, które występują na małych głębokościach i na te, które zamieszkują duże głębokości. Ciekawe jest również to, że poszczególne stadia rozwojowe danego gatunku można spotkać na różnych głębokościach. Pierwsze stadia rozwojowe ryb wchodzą zazwyczaj w skład planktonu, dorosłe osobniki żyją zwykle znacznie głębiej.

W ciepłych wodach szerokości zwrotnikowych i równikowych spotyka się znacznie więcej gatunków ryb niż w szerokościach umiarkowanych i polarnych, w których poszczególne gatunki są za to liczniejsze.

ŚRODOWISKO ŻYCIA RYB

Śledzie, sardynki i sardele spotyka się w strefie pelagicznej, gdzie żerują. Makrele część czasu spędzają w wodach przypowierzchniowych, resztę na większych głębokościach. Wiele ryb pelagicznych żywi się organizmami żerującymi na planktonie. Należą da nich barakudy, pelamidy i tuńczyki. Ryby te spędzają lato w wodach szerokości umiarkowanych, a na zimę przenoszą się do ciepłych wód tropików. Niektóre gatunki ryb spędzają dzień na głębokości 300 – 400 metrów, a nocą przemieszczają się ku górze w poszukiwaniu planktonu.

Do ryb wód umiarkowanych zamieszkujących przy dnie płytkich wód szelfu kontynentalnego należą halibut, płastuga, sola i turbot. Gatunki te żywią się bezkręgowcami, takimi jak małże. Inne ryby płytkich mórz strefy umiarkowanej to dorsz, łupacz, wątłusz i witlinek.

Większość rekinów, przedstawicieli ryb chrzęstnych, zasiedla wody przypowierzchniowe, gdzie polują na inne ryby lub kałamarnice. Rekin wielorybi, największa ze wszystkich ryb, żywi się planktonem podobnie jak rekin olbrzymi. Plankton jest źródłem pożywienia dla kilku większych płaszczek, m. in. manty, zwanej również diabłem morskim. Te wielkie ryby osiągają nawet 7 metrów szerokości.

GADY MORSKIE

Do gadów morskich zaliczamy m. in. Żółwie morskie. Większość czasu spędzają one w morzu, ale na czas składania jaj samice wychodzą na brzeg i podążają w głąb upatrzonych plaż. Tu składają jaja i zagrzebują je w piasku. Największym gatunkiem żółwi morskich jest żółw skórzasty, osiągający wielkość 2 metrów.

Spośród krokodyli tylko jeden gatunek - krokodyl słonowodny - spędza część życia w morzu. Zamieszkuje on ujścia rzek i dlatego spotkać go można zarówno w morzu jak i w rzekach. Jaja składa jednak na lądzie, podobnie jak inne krokodyle. Gatunek ten spotokany jest wzdłuż wybrzeży północnej Australii i południowej Azji.

Istnieje również kilka gatunków węży morskich. Większość życia spędzają w ciepłych wodach Oceanu Indyjskiego i Spokojnego. Są doskonałymi pływakami, potrafią pływać w pełnym zanurzeniu nawet 8 godzin. Samice wężów morskich składają jaja na lądzie, najczęściej na samotnych, skalistych wysepkach.

MORSKIE SSAKI

Do największych morskich ssaków należą wieloryby, delfiny i morświny, z zewnątrz do złudzenia przypominające ryby.

Najwięksi przedstawiciele ssaków morskich to walenie (np. orka). Dzielą się na zębowce i fiszbinowce. Wszystkie fiszbinowce żywią się krylem (drobnymi skorupiakami), które wciągają do środka wraz z ogromną ilością wody. Fiszbiny zachowują się jak sitko - pozwalają na usunięcie wody, ale zachowują krew.

Walenie zębowe posiadają zęby, dlatego mogą żywić się rybami i kałamarnicami. Większość zębowców przemierza ogromne przestrzenie mórz i oceanów w stadach, porozumiewają się przy tym za pomocą charakterystycznych dźwięków. Niektóre dźwięki pomagają w odnalezieniu kierunku na zasadzie echolokacji. Wszystkie wieloryby odbywają gody i rodzą młode we wodzie.

Drugą dużą grupę ssaków morskich tworzą foki, lwy morskie i morsy. Jest ich 32 gatunki i zamieszkują one wszystkie morza i oceany świata. Największymi przedstawicielami tej grupy są słonie morskie. Niektóre samce słoni morskich osiągają ponad 6 metrów długości i ważą ponad 3,5 tony. Wszystkie rozmnażają się na lądzie.

Trzecia grupa ssaków morskich to syreny. Są to zwierzęta roślinożerne żyjące wzdłuż wybrzeży i w ujściach rzek. Nigdy nie wychodzą na ląd. Do rzędu syren należą manaty, diugoń oraz krowy morskie. Obszar występowania manatów to Ocean Atlantycki.

Czwarta grupa ssaków to wydry morskie blisko spokrewnione z wydrami rzecznymi. Większość występuje u wybrzeży Alaski, ale spotyka się je również dalej na południe. Wydry morskie żywią się mięczakami i jeżowcami, rzadziej rybami. Można je często zobaczyć jak pływają na plecach, z kamieniem na piersiach, o który rozbijają skorupki mięczaków.

Wiele gatunków ryb i ssaków morskich odbywa regularne wędrówki w poszukiwaniu jedzenia lub tarliska. Do zwierząt takich należą np. śledzie. Ich wędrówki pozostają w bezpośrednim związku z poszukiwaniem pokarmu. I tak w dzień żerują bliżej dna, nocą bliżej powierzchni. Wieloryby przemieszczają się od szerokości równikowych po obszary polarne i z powrotem. Żyjące na dnie płastugi przemieszczają się między obszarami bogatymi w pokarm a tarliskami. Ryby drapieżne, takie jak np. tuńczyki, podążają za rybami, którymi się żywią.

ŻYCIE W GŁĘBINACH

W latach 70-tych naukowcy opuścili się 2,5 km w głąb Rowu Galapagos i natknęli się na kolonię zwierząt, u których łańcuch pokarmowy oparty jest nie na energii słonecznej ale na energii wnętrza Ziemi. Nowe gatunki obejmowały gigantyczne małże wielkości talerza, kraby, ryby, ośmiornice, trąbiki.

Pierwsze ogniwo głębinowego łańcucha pokarmowego stanowią bakterie, które powstają i rozwijają się w wypływach gorącej wody. Są one pokarmem niewielkich zwierzą t które z kolei padają ofiarą większych drapieżników.