Historia Belgii

Od XII w. terytoria dzisiejszej Belgii wchodziły w skład niemieckiego księstwa Brabancji. W 1430 przeszły pod panowanie Burgundii, a następnie Habsburgów. W 1789 wybuchło powstanie antyaustriackie, w wyniku którego zostały utworzone Zjednoczone Stany Belgijskie. W latach 1795-1814 cały obszar Niderlandów przeszedł pod panowanie Francuzów.
W 1815, po Kongresie Wiedeńskim, utworzono Królestwo Zjednoczonych Niderlandów obejmujące teren dzisiejszej Belgii i Holandii. W wyniku rewolucji belgijskiej (1830), uzyskała niepodległość. Podczas I i II wojny światowej okupowana przez Niemcy.
Od 1945 członek ONZ. Od 1958 gospodarczo powiązana z Holandią i Luksemburgiem (Beneluks). Od 1949 w NATO. Od 1957 w EWG. Premierem w latach 1991-1999 był Jean-Luc Dehaene. 12 VII 1999 nowym premierem został Guy Verhofstadt.

Brabancja, kraina historyczna w zachodniej Europie, w międzyrzeczu Skaldy i Renu; obecnie w środkowej Belgii (prowincja Brabancja) oraz południowo-zachodniej Holandii. Około I w. n.e. zajęta przez Rzymian. Od V w. w posiadaniu Franków. W XI w. hrabstwo w księstwie Lotaryngii, stanowiącej od 869 przedmiot sporów między Francją i Niemcami. W 925 wcielona wraz z Lotaryngią do Niemiec. W 959 w wyniku podziału Lotaryngii na 2 księstwa, weszła w skład Dolnej Lotaryngii. Od 1106 księstwo Brabancji; rozwijały się wówczas na jego terenie manufaktury włókiennicze, a gł. miasta - Bruksela, Antwerpia i Leuven - stały się ważnymi ośrodkami handlu. W 1356 panujący ks. wydał statut, w którym zobowiązał się nie bić monety, nie wypowiadać wojny oraz nie zawierać sojuszy bez zgody mieszkańców księstwa (statut ten obowiązywał do 1789 i musiał być zaprzysięgany każdorazowo przez nowego panującego). Od 1430 pod władzą ks. Burgundii. W 1477, przez małżeństwo ks. burgundzkiej, Marii z arcyks. Maksymilianem (późniejszy ces. Maksymilian I) przeszła pod panowanie Habsburgów. Po 1556 znalazła się w rękach hiszpańskiej linii Habsburgów. Po powstaniu i antyhiszpańskiej wojnie wyzwoleńczej (1566-1609) część północnej Brabancji weszła 1648 w skład Republiki Zjednoczonych Prowincji (Holandia), część południowa natomiast pozostała do 1713 pod panowaniem hiszpańskim, 1714 przypadła zaś Austrii. Po powstaniu antyaustriackim 1789-1791 południowa Brabancja stała się częścią nowo utworzonych Zjednoczonych Stanów Belgii, które 1792 i 1795-1815 pozostawały pod władzą Francji, 1815-1830 wraz z Holandią tworzyły Królestwo Niderlandów, od 1830 zaś, w wyniku powstania belgijskiego, weszły w skład niepodległej Belgii.

Burgundia, Bourgogne, kraina historyczna i region administracyjny w środkowej Francji, na północnych krańcach Masywu Centralnego, w granicach departamentów: Cte-d’Or, Nièvre, Sane-et-Loire i Yonne. Powierzchnia 31,5 tys. km2. 1,6 mln mieszk. (1999). Stolica Dijon; in. ważne ośrodki: Nevers, Auxerre, Chalon-sur- Sane, Mcon, Montceau-Les-Mines. Obejmuje wyżynno-górskie pasma Morvan (Bois du Roi, 902 m n.p.m.), Cte-d’Or i Monts du Mconnais, silnie rozcięte dopływami rzek Sekwany i Loary. Na wschodzie ostro opadają one ku głębokiemu, zapadliskowemu obniżeniu Rowu Rodanu i Saony, w którego dnie przepływa największa (obok Loary) rzeka regionu - Saona.
Klimat umiarkowany ciepły, morski. Region rolniczy, jeden z większych w kraju obszarów uprawy winorośli (zwłaszcza na obrzeżeniu Rowu Saony). Ponadto uprawa pszenicy, kukurydzy, buraków cukrowych, roślin oleistych, warzyw i drzew owocowych. Hodowla bydła. Eksploatacja złóż węgla kamiennego. Przemysł słabo rozwinięty, głównie spożywczy, a także metalurgiczny, włókienniczy i skórzany.
Historia: w V w. na teren Burgundii przybyły plemiona germańskich Burgundów, którzy podbili miejscową ludność i utworzyli pierwsze Królestwo Burgundii, które w niedługim czasie objęło swym zasięgiem większość terenów obecnej południowo-zachodniej Francji, a także część dzisiejszej Szwajcarii. 534 Burgundia opanowana została przez frankijskich Merowingów. 843, na mocy traktatu w Verdun, podzielona na dwie części, rozwijające się odtąd zupełnie niezależnie. Pierwsza z nich, obejmująca dorzecze Rodanu oraz tereny na wschód od rzeki Saony, została włączona do państwa Lotara I. W jej południowej części, tzw. Burgundii Cisjurańskiej (Przedjurajskiej), utworzono 879 królestwo. 888 powstało również królestwo w części północnej, zwane Burgundią Transjurańską (Zajurajską). 933 obydwa królestwa zostały zjednoczone przez Rudolfa II, który utworzył drugie Królestwo Burgundii ze stolicą w Arles, nazywane także wymiennie Prowansją lub Arelatem. Po wygaśnięciu dynastii burgundzkiej 1032, Królestwo zostało włączone przez cesarza Konrada II w skład cesarstwa rzymsko-niemieckiego. W XIII i XIV w. jego części zachodniej (m.in. Lyon, Delfinat) były włączane do Francji, pozostałe (np. Prowansja, Sabaudia) zachowały niemal całkowitą suwerenność. W IX w., w części wchodzącej w skład państwa Lotara I, powstało ponadto Wolne Hrabstwo Burgundzkie, zw. również Franche-Comt, ze stolicą w Besanon. 1033 zostało ono anektowane przez Konrada II, co spotkało się z protestami ówczesnych potęg europejskich. 1295-1477 pozostawało pod wpływami Francji. Druga z części powstałych w wyniku traktatu w Verdun, obejmująca ziemie leżące na zachód od rzeki Saony, przypadła Karolowi Łysemu i jako księstwo Burgundii, ze stolicą w Dijon, stanowiła lenno Korony francuskiej. 1031 przeszła pod władzę bocznej linii Kapetyngów. Od końca XII w., leżące na szlaku handlowym z północnych Włoch do Niderlandów, księstwo przeżywało bujny rozkwit gospodarczy. Było również ośrodkiem życia religijnego, a powstające na jego terytorium klasztory benedyktyńskie i cysterskie (m.in. Cluny, Citeaux, Vzelay) stały się centrami ruchu odnowy Kościoła katolickiego. 1363 Burgundia została nadana przez króla francuskiego Jana II Dobrego, jako dziedziczne lenno, jego synowi Filipowi Śmiałemu, którego rządy zapoczątkowały okres największej świetności Burgundii. W XIV-XV w. w skład Burgundii zostały włączone: Flandria, Artois, Boulogne, Niderlandy i Luksemburg. W XV w. dwór burgundzki stał się również jednym z głównych ośrodków kultury rycerskiej w zachodniej Europie. Władcy Burgundii dążyli do usamodzielnienia się księstwa, co prowadziło do licznych konfliktów z Koroną francuską, które swoje apogeum osiągnęły 1465, kiedy ostatni z książąt burgundzkich, Karol Śmiały, podjął próby restauracji królestwa Burgundii. 1477 po śmierci Karola Śmiałego, jego jedyna córka, a zarazem dziedziczka Burgundii, Maria, poślubiła arcyksięcia austriackiego Maksymiliana Habsburga (późniejszy cesarz Maksymilian I). Dokonano wówczas nowego podziału Burgundii: Francja uzyskała księstwo Burgundii oraz Pikardię, Habsburgowie natomiast Niderlandy i Franche-Comt (powróciło do Francji 1678).

Habsburgowie, niemiecka dynastia panująca w latach 1273-1780. Wzrost znaczenia Habsburgów nastąpił w okresie wielkiego bezkrólewia w Niemczech (1254-1273), kiedy wobec braku silnej władzy centralnej zyskały na znaczeniu rody możnych wasali, wśród nich Habsburgowie.
Po okresie bezkrólewia hrabia Rudolf, posiadający swą siedzibę w zamku Habichtsburg (Szwajcaria), został wybrany królem Niemiec. Obejmując tron przyjął imię Rudolfa I. W wyniku prowadzonej przez niego wojny z królem czeskim Ottokarem II należące wówczas do Czech: Styria, Austria, Karyntia i Kraina stały się posiadłością rodową Habsburgów. W 1308, na okres 130 lat, Habsburgowie zostali odsunięci od panowania w Niemczech na rzecz rodu Luksemburgów.
Po wygaśnięciu dynastii Luksemburgów na króla Niemiec ponownie wybrano przedstawiciela Habsburgów, księcia Albrechta II (1438-1439). Następnym Habsburgiem na tronie niemieckim był Fryderyk III, król w latach 1440-1493 i cesarz od 1452.
Fryderyk III powiększył posiadłości dziedziczne Habsburgów o Niderlandy poprzez małżeństwo swojego syna Maksymiliana I z Marią, jedyną córką Karola Śmiałego, księcia Burgundii. W 1515 Maksymilian I Habsburg, za cenę uznania pokoju polsko-krzyżackiego(1466), zawarł układ z Zygmuntem I Starym, na podstawie którego korony czeska i węgierska po śmierci Ludwika Jagiellończyka przeszły w ręce Habsburgów.
Poprzez małżeństwo Filipa I Pięknego Habsburga z Joanną, królową Kastylii, Karol V z dynastii Habsburgów został królem Hiszpanii i cesarzem rzymsko-niemieckim (1519-1556). Wraz z koroną hiszpańską pod panowaniem Habsburgów znalazły się zdobyte przez Hiszpanów kolonie w Ameryce.

Niderlandy, Nederlanden, Pays Bas, kraina historyczna, pierwotnie obejmująca obszary nad dolnym Renem, Mozą i Skaldą, później także Ardeny i okoliczne wyżyny. Obecnie w granicach Belgii, Holandii i Luksemburga.
W średniowieczu zamieszkiwane przez ludność pochodzenia germańskiego i romańskiego. Politycznie podzielone, należały do Francji (Flandria, Artois) i Niemiec (m.in. Brabancja, Luksemburg, Geldria).
Niderlandy pod panowaniem habsburskim
W XIV w. liczne księstwa i hrabstwa niderlandzkie zostały zjednoczone przez książąt burgundzkich (Burgundia). W 1477 dostały się pod panowanie Habsburgów. Na przełomie XV i XVI w. znalazły się w grupie najbogatszych państw europejskich, posiadały bardzo dobrze rozwinięty przemysł sukienniczy i lniarski. Z początkiem XVI w. włączone do monarchii hiszpańskiej, zachowały jednak znamiona autonomii (stany prowincjonalne, własne sądownictwo, liczne przywileje). W 1556 przejęte we władanie przez hiszpańską linię Habsburgów.
Walka o niepodległość Niderlandów
W latach 1566-1609 prowadziły wojnę o uniezależnienie się spod zwierzchnictwa Hiszpanii. W jej wyniku siedem północnych prowincji protestanckich (połączonych na mocy unii utrechckiej, 1579) oderwało się od Hiszpanii 1581, tworząc Republikę Zjednoczonych Prowincji Niderlandów (dzisiejsza Holandia). Południowa, katolicka część (dzisiejsza Belgia), pozostała zależna od Hiszpanii, w 1714 dostała się pod panowanie Austrii, a 1792 i 1795-1814 Francji.
Niderlandy po Kongresie Wiedeńskim
Królowie hiszpańscy uznali niepodległość Holandii dopiero w 1648. Na kongresie wiedeńskim 1815 powstało Królestwo Zjednoczonych Niderlandów, składające się z połączonych terytoriów Holandii, Belgii i Luksemburga. Warstwę rządzącą nowo utworzonego państwa stanowiła burżuazja holenderska.
W 1830 od Niderlandów oderwała się Belgia ogłaszając niepodległość. Od 1867 poza Niderlandami znalazło się także Wielkie Księstwo Luksemburga, połączone jednak aż do 1890 unią personalną z Holandią. Obecnie mianem Niderlandów określa się zwykle Królestwo Holandii. Części składowe historycznych Niderlandów (Belgia, Holandia, Luksemburg) współpracują ze sobą, m.in. w ramach gospodarczej wspólnoty Beneluxu.

Beneluks, L'Union conomique Bnlux, ekonomiczne porozumienie Holandii, Belgii i Luksemburga. W 1921 Belgia i Luksemburg podpisały umowę o wolnym handlu. W 1947 dołączyła do nich Holandia. W lutym 1958 wszystkie te kraje zawarły porozumienie o utworzeniu unii gospodarczej, celnej i wolnym przepływie siły roboczej. Celem unii jest stworzenie jednolitego organizmu gospodarczego. Główną siedzibą organów Beneluksu jest Bruksela.

Bruksela, franc. Bruxelles, flam. Brussel, stolica Belgii, w dolinie rzeki Senne (dorzecze Skaldy), u zbiegu kanałów: Brukselskiego i Charleroi-Bruksela, ośrodek administracyjny prowincji Brabancja. 136 tys. mieszkańców, zespół miejski 948 tys. (1995).

Pierwsza wzmianka historyczna o Brukseli pochodzi z 966. Od XII w. stolica księstwa Brabancji. Od 1430 pod władzą Burgundii. Od 1477 - Habsburgów. Po powstaniu antyaustriackim (1789-1791) - na terytorium Belgii. 1815-1830 była stolicą Królestwa Zjednoczonych Niderlandów. Po rewolucji belgijskiej (1830) stolica Belgii.
Miasto oficjalnie dwujęzyczne (waloński i flamandzki). Ok. 20 % ludności zespołu miejskiego Brukseli stanowią cudzoziemcy. Siedziba króla i parlamentu. Międzynarodowe centrum gospodarcze i polityczne, siedziba licznych organizacji międzynarodowych: EWG, Unii Beneluksu, Unii Zachodnioeuropejskiej, europejskiego dowództwa NATO.
Ważny ośrodek handlowo-finansowy: w dzielnicy handlowej, tzw. Dolnej Brukseli ok. 30 banków krajowych, 8 międzynarodowych, ponad 100 towarzystw ubezpieczeniowych, giełda papierów wartościowych, wiele międzynarodowych korporacji gospodarczych, targi międzynarodowe (produkty spożywcze).
Duży ośrodek przemysłu, rozwinięty tradycyjny przemysł włókienniczy (słynne koronki brabanckie, dywany), odzieżowy (1/3 produkcji krajowej), chemiczny (farby, kauczuk syntetyczny, kosmetyki, wyroby farmaceutyczne), środków transportu (produkcja wagonów kolejowych, montaż samochodów osobowych firmy Citron, Volkswagen, Renault), precyzyjny (zegarki), elektroniczny, poligraficzny (największy ośrodek w kraju), spożywczy (browarniczy, cukrowniczy, tłuszczowy).
Wielki belgijski węzeł komunikacyjny: największy port śródlądowy kraju połączony siecią kanałów z Antwerpią i regionem przemysłowym nad Mozą i Sambrą, węzeł kolejowy i drogowy o znaczeniu międzynarodowym, linie kolejowe i autostrady łączą Brukselę z głównymi miastami kraju i zagranicą, międzynarodowy port lotniczy Zaventem (ponad 5 mln pasażerów rocznie).
Główny ośrodek naukowy i kulturalny Belgii, siedziba 2 królewskich akademii nauk: walońskiej (założonej 1772) i flamandzkiej (założonej 1938), 2 królewskich akademii medycznych: walońskiej (założonej 1841) i flamandzkiej (założonej 1938), królewskiej akademii sztuk pięknych (założonej 1711), uniwersytetu (założonego 1834), konserwatorium (założonego 1832), politechniki. Liczne instytuty m.in. Saint-Louis, towarzystwa naukowe, biblioteki, m.in. Biblioteka Królewska Alberta I (założona 1837). 30 muzeów, w tym Belgijskie Królewskie Muzea Sztuki, Królewskie Muzea Sztuki i Historii, wojskowe, Afryki Środkowej, Atomium (atrakcja wystawy światowej 1958), galerie prywatne, teatry.

Centralna część miasta składa się z tzw. Brukseli Dolnej i Górnej zróżnicowanych funkcjonalnie i architektonicznie. Położona niżej Bruksela Dolna obejmuje zabytkowy zespół rynku (Grand Place) z ratuszem i przyległe kwartały starych budynków i krętych ulic. Bruksela Górna, położona na krawędzi wysoczyzny, jest dzielnicą pałaców, muzeów, przedstawicielstw dyplomatycznych, luksusowych hoteli i rozległych parków.
Nad miastem góruje gmach Pałacu Sprawiedliwości z kopułą o wysokości 118 m. W północnej części Brukseli rozciąga się park Laeken z rezydencją królewską i terenami światowej wystawy Expo 58.

Zabytki: Kościoły, m. in. Notre Dame de la Chapelle (XIII-XV w.), katedra St. Michel et Gudule (XIII-XV, XVII w.), Notre Dame du Sablon (XIV, XV-XVI w.), St. Jean Baptiste (XVII w.), zespół Grand Place: gotycki ratusz (od 1402-2 poł. XV w.) z beffroi, tzw. Dom Królewski (XVI, XIX w.), domy z XVII-XVIII w., fontanna ze słynną figurką Manneken-Pis (1619), pałac królewski (koniec XVIII-XX w.), Pałac Sprawiedliwości (1861-66, J. Poelaert), Pałac Sztuk Pięknych (1922), Dworzec Centralny (1953, V. Horta), na przedmieściach osiedla mieszkaniowe z lat 20 XX w.
Bruksela jest też umowną stolicą Unii Europejskiej. Tu koncentruje się polityka europejska w zakresie integracji i bezpieczeństwa, znajdują się siedziby głównych instytucji Unii Europejskiej: Komisji Europejskiej, 20 komisji Parlamentu Europejskiego, Rady Unii Europejskiej, a także NATO oraz od 1993 Rady i Sekretariatu Unii Zachodnioeuropejskiej.

Waterloo, miejscowość w Belgii, w prowincji Brabancja, w odległości 18 km na południe od Brukseli. Ośrodek turystyczny.
18 czerwca 1815 miejsce bitwy pomiędzy armią francuską Napoleona I a połączonymi siłami brytyjsko-pruskimi pod dowództwem księcia A.W. Wellingtona i G.L. Blchera. Klęska Francuzów zakończyła tzw. Sto Dni Napoleona I i zadecydowała o jego ostatecznej abdykacji (22 czerwca 1815).

Antwerpia, flamandzkie Antwerpen, francuskie Anvers miasto w północnej Belgii, nad Skaldą (u ujścia do niej Kanału Alberta), ok. 80 km od Morza Północnego, ośrodek administracyjny prowincji Antwerpia. 194 tys. mieszkańców, zespół miejski 456 tys. mieszkańców (1995).
wzmiankowana od VII w. jako Antorf. W IX w. duży ośrodek handlowy, 836 zniszczona przez Normanów. XI w. rezydencja książąt Dolnej Lotaryngii. Od końca XI w. w granicach Brabancji. 1291 prawa miejskie. Od 1315 czł. Hanzy. Od 1430 pod panowaniem Burgundii, od 1477 Habsburgów. Szybki rozwój po ulokowaniu w Antwerpii magazynów Hanzy z Brugii. Po 1518 osadnictwo kupców protestanckich. Rozkwit w XVI w., jeden z największych ówczesnych ośrodków handlowych w Europie, umysłowe i artystyczne centrum Flandrii (P.P. Rubens, A. van Dyck, D. Teniers, J. Jordaens).
Prześladowania religijne i represje po stłumieniu powstania antyhiszpańskiego spowodowały pod koniec XVI w. masowy odpływ ludności protestanckiej oraz upadek gospodarczy i kulturalny miasta. 1559-1801 i od 1961 siedziba biskupstwa. 1794-1814 włączona do Francji, rozbudowa portu wojennego i fortyfikacji, ponowny wzrost znaczenia. 1814-1830 w Królestwie Zjednoczonych Niderlandów, następnie w Belgii. W XIX w. szybki rozwój i powrót do grona największych w Europie ośrodków handlowych. Po 1859 rozbudowa systemu fortyfikacji. Podczas I wojny światowej zdobyta przez Niemców. W czasie II wojny światowej, 1940-1944 pod niemiecką okupacją.

Gandawa, Gent, Gand, miasto w północno-zachodniej części Belgii, we Flandrii, przy ujściu rzeki Lys do Skaldy. Poprzez kanał Terneuzen połączone z Morzem Północnym. Tworzy aglomerację, w skład której, prócz Gandawy, wchodzi 6 miast, największe z nich: Mont-St-Amand, Gentbrugge. 226 tys. mieszkańców (1995).
Miasto powstało w IX w. Okres intensywnego rozwoju między XII a XV w. w oparciu o handel i sukiennictwo. W walkach o wyzwolenie Gandawy, w dniach 11-14 września 1944, brała udział polska Pierwsza Dywizja Pancerna generała S. Maczka.