Higiena układu wzrokowego

Oko jest narządem wzroku. Gałka oczna umieszczona jest w oczodole (z wyjątkiem przedniej części). Oczodół jest wysłany grubą podściółką zabezpieczającą gałkę oczną przed wstrząsami. Z przodu gałka chroniona jest powiekami, które odruchowo zamykają się przy podrażnieniu powierzchni oka. Od wewnętrznej strony pod powiekami znajduje się delikatna błona, tzw. spojówka, która przechodzi na powierzchnię gałki ocznej, tworząc worek spojówkowy. W worku tym znajduje się zawsze pewna ilość wydzieliny gruczołu łzowego położonego w części skroniowej pod górną powieką. Łzy zabezpieczają gałkę oczną przed wyschnięciem oraz zakażeniem bakteryjnym.

Schemat budowy oka

Gałkę oczną tworzą następujące elementy:
Twardówka – nazywana białkówką, tworzy zewnętrzną warstwę gałki ocznej. Jest mocną, łącznotkankową osłoną ochraniającą wnętrze oka i utrzymującą jego kulisty kształt.
Rogówka – jest przednią częścią (z przodu gałki) twardówki. Jest przezroczysta, przez nią przechodzą promienie świetlne.
Tęczówka – jest mięśniowym pierścieniem (tworzą ją dwa układy włókien mięśniowych). Mięśnie, kurcząc się i rozkurczając, regulują wielkość źrenicy (czarnej plamki, która jest otworem wpuszczającym światło do wnętrza oka). Tęczówka w zależności od ilości i rodzaju barwnika może mieć barwę: niebieską, zieloną, brązową, szarą.
Soczewka – jest przezroczysta, elastyczna. Załamuje promienie świetlne przez nią przechodzące tak, aby obraz powstał na siatkówce. Soczewka dzieli wnętrze gałki ocznej na dwie części: komorę przednią, znajdującą się między rogówką a soczewką, którą wypełnia ciecz wodnista oka oraz komorę tylną występującą między soczewką a siatkówką, która wypełnia lepki, galaretowaty płyn nazywany ciałem szklistym. Soczewka przymocowana jest przy pomocy włókien wieszadłowych oraz ciałka rzęskowego, które umożliwiają zmianę kształtu soczewki oraz akomodację (zdolność widzenia z różnych odległości z dobrą ostrością).
Naczyniówka – jest warstwą komórek wypełnionych czarnym barwnikiem, który pochłania nadmiar światła i zapobiega wewnętrznym odbiciom. Naczyniówka ma liczne naczynia krwionośne, których funkcją jest odżywianie siatkówki.
Siatkówka – jest warstwą zawierającą receptory wzrokowe, przystosowane do odbierania bodźców świetlnych i zamieniania ich na impulsy nerwowe. Siatkówkę tworzą: komórki barwnikowe ułożone odśrodkowo (obwodowo), komórki wzrokowe oraz ułożone na zewnątrz komórki nerwowe. Wśród komórek wzrokowych wyróżniamy czopki i pręciki, zaopatrzone w dwie wypustki (jedna dochodzi do komórki barwnikowej, a druga skierowana jest do wnętrza gałki ocznej, gdzie łączy się z wypustkami neuronu drugiego rzędu, a te dochodzą do neuronów trzeciego rzędu, tworząc nerw wzrokowy).
Czopki – to tzw. komórki wzrokowe. W siatkówce u człowieka jest ich ok. 6 milionów. Odbierają barwne bodźce świetlne. Najwięcej jest czopków w tzw. osi oka w okolicy plamki żółtej (miejsce najlepszej widoczności).
Pręciki – jest ich ok. 125 milionów. Reagują na światło o znacznie mniejszym natężeniu niż potrzeba do pobudzenia czopków. Umożliwiają widzenie w kolorze białym, czarnym, szarym. Pręciki zajmują obwodowe części siatkówki.

Schemat budowy pręcika

Na siatkówce znajduje się miejsce pozbawione receptorów, nazywane plamką ślepą, nie powstaje w tym miejscu obraz. Jest to miejsce “wyjścia” nerwu wzrokowego z gałki ocznej.
Obraz powstający na siatkówce jest pomniejszony, odwrócony.

Proces widzenia – chemizm widzenia

Każdy pręcik zawiera barwnik wrażliwy na światło, zwany rodopsyną, zbudowany z opsyny i części barwnikowej retinenu (aldehyd witaminy A). Energia świetlna powoduje przekształcenie (izomeryzację) rodopsyny (zawierającej cis-retinen) w lumirodopsynę (nietrwały związek zawierający trans-retinen), który przekształca się w metarodopsynę, a następnie rozpada na wolny retinen i opsynę. Odbiór bodźców wzrokowych jest możliwy, gdy padające promienie świetlne napotkają rodopsynę, powodując jej izomeryzację z cis na trans. Dalsze pobudzenie pręcików odbędzie się po procesie resyntezy, w której trans-retinen musi ulec przekształceniu w formę cis. Ta forma połączy się z opsyną, tworząc rodopsynę warunkującą proces widzenia.

Mechanizm widzenia barw (wg Yuonga)

W siatkówce występują trzy typy czopków wrażliwych na trzy podstawowe barwy: czerwień, zieleń, fiolet. Poszczególne typy czopków zawierają odpowiednie związki fotochemiczne, które podrażnione bodźcami odpowiedniej barwy (długości) światła ulegają rozkładowi i wywołują właściwe bodźce. Są one przeniesione włóknami nerwowymi w formie impulsu nerwowego do ośrodków w korze mózgowej, gdzie kształtuje się odpowiednie wrażenie barwne.
Przy podrażnieniu np.
wszystkich trzech typów czopków powstaje barwa biała, jednakowej ilości czopków czerwonych, zielonych oraz niewielkiej ilości fioletowych powstaje barwa żółta czopków fioletowych i zielonych powstaje barwa niebieska itd.

Wady wzroku

Przyczyną wad wzroku jest zły kształt gałki ocznej lub niezdolność akomodacji soczewki.

Powstawanie wad wzroku:
A - budowa prawidłowa, B - budowa oka dalekowidza, C - budowa oka krótkowidza
Krótkowzroczność. Powstaje w wyniku wydłużenia gałki ocznej. Promienie świetlne skupiają się przed siatkówką tworząc nieostry obraz na siatkówce. Można zastosować okulary z wklęsłymi soczewkami (minusowe).
Dalekowzroczność. Powstaje w wyniku skrócenia gałki ocznej. Promienie skupiają się za siatkówką. Można stosować okulary z wypukłą soczewką (plusy).
Astygmatyzm. Powstaje przy nierównej krzywiźnie rogówki lub soczewki. Część promieni skupia się na siatkówce reszta przed lub za. Można stosować okulary z soczewkami cylindrycznymi.

HIGIENA UKŁADU WZROKOWEGO

W środowisku otaczającym człowieka znajduje się wiele czynników szkodliwych mogących zaburzać prawidłową czynność układu wzrokowego. Przestrzeganie zasad higieny sprowadza się do unikania nieodpowiednich warunków, które wpływają szkodliwie na narząd wzroku, narażając go na choroby lub zaburzając proces widzenia. Higiena twarzy oczu, polegająca przede wszystkim na ich przemywaniu czystą wodą, zapobiega często występującym infekcją spojówki pochodzenia bakteryjnego lub wirusowego.
Nie należy używać do wycierania oczu chusteczek stosowanych jednocześnie do nosa, ponieważ flora bakteryjna znajdująca się w wydzielinie z nosogardzieli jest często przyczyną zapalenia spojówek. Funkcję ochronną pełnią łzy, które nie tylko zwilżają spojówkę i rogówkę, ale maja ponadto właściwości bakteriobójcze.

Ochrona oczu przed urazami polega na bezwzględnym przestrzeganiu przepisów dotyczących bezpieczeństwa i używaniu odpowiednich okularów ochronnych, a także na zwiększeniu opieki nad dziećmi, a zwłaszcza w miejscach zbiorowych zabaw. Urazy oczu powstające w związku z wykonywaną pracą zawodową oraz nieszczęśliwe wypadki, zwłaszcza wśród dzieci, stanowią duży procent uszkodzeń prowadzących w wielu przypadkach do całkowitej ślepoty.

Przestrzeganie odpowiednich warunków pracy wzrokowej, odpowiedniego oświetlenia, prawidłowej pozycji ciała przy czytaniu i pisaniu oraz wyrównanie istniejącej wady wzroku mają zasadnicze znaczenie dla procesu widzenia. Najlepsze dla oczu jest oświetlenie dzienne. Oświetlenie powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy i powinno być tym silniejsze, im praca jest bardziej precyzyjna. W warunkach normalnej pracy wzrokowej optymalne widzenie występuje w oświetleniu o sile 200-300 luksów. Źródło oświetlenia powinno znajdować się z lewej strony w celu uniknięcia cienia ręki pracującej. Przedmioty silnie błyszczące mogą powodować męczące dla wzroku olśnienia.

Szczególną troską, jeśli chodzi o przestrzeganie zasad higieny wzroku, należy otoczyć dzieci w wieku szkolnym, ponieważ są one narażone na wzmożony wysiłek wzrokowy.

Przed rozpoczęciem nauki w szkole dziecko powinno być zbadane przez lekarza okulistę, aby wykluczyć wadę wzroku. Dziecko z istniejącą wadą nie wyrównaną szkłami korekcyjnymi na skutek zwiększonego wysiłku akomodacyjnego szybko męczy się pracą wzrokową, co rzutuje na wyniki nauczania. Poza oświetleniem, przy pracy wzrokowej istotna jest właściwa odległość, która powinna wynosić ok.30 cm. Zbyt mała odległość oczu od książki, co często obserwuje się u dzieci, zmusza układ optyczny oka do nadmiernej akomodacji, a to prowadzi do znużenia oczu.

Przedmiotem dyskusji jest szkodliwość działania transmisji telewizyjnych na układ wzrokowy. Aparaty telewizyjne nie emitują promieni szkodliwych dla oczu. Dolegliwości powstające w czasie oglądania telewizji, w postaci „meczenia się oczu”, pieczenia spojówek lub pogorszenia wzroku, są najczęściej spowodowane nadmiernym wysiłkiem akomodacyjnym, który występuje w wadzie wzroku nie wyrównanej szkłami korekcyjnymi.