Herb Trzebiatowa

Uczeni zajmujący się heraldyką mają różne poglądy na temat powstania herbu miejskiego, genezy oraz jego ewolucji. M. Gumowski uważał za godło herbowe wizerunek z najdłużej używanej przez miasto pieczęci, twierdził jednocześnie, że wyobrażenia znajdujące się na najstarszych pieczęciach nie zawsze były herbem. Zatem najstarsza pieczęć miejska używana przez długi czas, nawet ta z XII wieku była używana bez przerwy to jej wizerunek należy uznać za godło herbowe. Marian Haisig inaczej pojmował herb wprowadził on znak równości pomiędzy pieczęcią i herbem. W chwili wprowadzenia w mieście nowej pieczęci z nowym wizerunkiem, uważał, że zmieniał się herb. Większość współczesnych publikacji dotyczących herbów miast obecnych ziem zachodniej i północnej Polski, przyjmowane są poglądy Gumowskiego i Haisiga, przy czym o ile podejmowano w ogóle kwestię genezy herbów, to wiązano ją z XIII wieczną akcją lokacyjną. Nieliczni badacze twierdzą, że herb miejski utworzono w drodze ewolucji wizerunku napieczętnego a proces ten trwał kilkadziesiąt czy kilkaset lat. W ostatnich latach Józef Szymański w pracach o genezie herbów miejskich przypomina dwie zasady, pierwsza mówi, że herb miejski był wtórny w stosunku do rycerskiego, drugi, że herb w ścisłym znaczeniu tworzy godło umieszczone w polu tarczy. Przypomniano zatem jedną z kardynalnych zasad heraldyki. Zgodnie ze stanowiskiem J.Szymańskiego należy uznać, że herb miejski nie znalazł się na pieczęciach wcześniej niż herb rycerski, natomiast pojawienie się pieczęci herbowej świadczyło o zakończeniu procesu heraldyzacji wizerunku napieczętnego. Mamy też przykłady, kiedy miasta nigdy nie posługiwały się pieczęcią herbową. W związku z tym kształtowanie się herbów miejskich należy prześledzić nie jako jednorodny proces przeobrażania wizerunku napieczętnego, ale jako zjawisko złożone, nie pomijając ważnej roli wizerunków nigdy na pieczęciach nie przedstawionych oraz herbów nadanych przez panujących. W miastach, które sprawiły pieczęcie herbowe lub uzyskały nadanie herbowe w formie oficjalnego dokumentu, można bezsprzecznie ustalić czas, a nawet datę powstania herbu miejskiego. W pozostałych przypadkach pozostaje konstruowanie hipotez. W miastach nie posiadających pieczęci herbowych ani nadania istotną rolę w genezie herbu odgrywały pieczęcie ogólnomiejskie. Herb miejski występował sporadycznie na badanych ziemiach już u schyłku XIII wieku. Rozwój herbu w poszczególnych miastach przebiegał w różny sposób, chociaż ten typ znaku miejskiego upowszechnił się dopiero w XVI i XVII wieku. Natomiast pierwsze herby miejskie umieszczono w herbarzach z XV wieku.

Miasto Trzebiatów nad rzeką Regą wspomniane jest w żródłach bardzo wcześnie bo już w 1150 roku. W tym roku Kazimierz książe szczeciński nadał pobliskiemu klasztorowi w Białobokach prawo patronatu nad kościołem w Trzebiatowie. Była to jeszcze niewielka osada, a dopiero póżniej nastąpiło przekształcenie tej osady w miasto. Stało się to dopiero w 1277 roku po ugodzie, jaką zawarli książęta szczecińscy Barnim I i jego syn Bogusław III z klasztorem Premonstratensów w Białobokach w sprawie skolonizowania Nowego Trzebiatowa i założenia miasta oraz otwarcia w nim mennicy książęcej. Klasztor zgodził się na takie rozwiązanie, ale pod warunkiem, że połowa dochodów z miasta i mennicy książęcej będzie wpływała do kasy klasztornej. W 1283 roku za pomoc ks. Bogusławowi IV w bitwie pod Stargardem przeciw Branderburgii miasto otrzymało prawo odbijania pieczęci w czerwonym wosku. Zasadniczo prawo takie przysługiwało tylko książętom, biskupom i wysokim władzom. W 1299 roku książe Bogusław IV na Wolgaście zrezygnował ze swojej części dochodów i przekazał je miastu. Przy zmianach terytorialnych w latach 1368 i 1372 przeszedł Trzebiatów w ręce książąt słupskich, by póżniej połączyć się znów ze Szczecinem. Znane są różne interesujące pieczęcie tego miasta pochodzące z rozmaitych czasów.

Pierwszy z nich to SECRETUM CIVITAS NINTREPTOW. Obserwujemy na tej pieczęci na tle zakratowanego pola skrzydlatego gryfa zwróconego w prawo, u nóg jego krzyż równoramienny, a nad skrzydłami gryfa klucz. Pieczęć taka wyciśnięta jest na dokumentach z lat 1307, 1383, 1387 i 1486. Pochodzi ona niewątpliwie z czasów jeszcze wcześniejszych może z końca XIII, powstała zaraz po otrzymaniu praw miejskich w 1277 roku.
Wyobrażenia pieczętne omawianych pieczęci to gryf, krzyż i klucz. Gryf jest herbem książęcym i mówi o książętach szczecińskich jako o założycielach miasta i właścicielach do, których płynęły rozmaite dochody. Mówi nam również, że Trzebiatów należy do grupy miast, które się tym herbem pieczętują, inne znaki są tylko pomocnicze i grają rolę drugorzędną. Krzyż krótki równoramienny jest odznaką Promonstratensów z Białoboków i ma przypominać, że i miasto i jego kościół parafialny pozostawały od wieków pod patronatem wymienionego klasztoru, a nawet w połowie do niego należało, wreszcie trzeci znak klucz jest symbolem św. Piotra patrona klasztoru Białobockiego i jeszcze raz podkreśla prawa klasztoru do miasta.

Kolejna pieczęć nie znana w oryginale to SECRETUM BURGENS NOVE TREPTOW.W polu środkowym skrzydlaty gryf zwrócony w prawo stoi na tylnych łapach i trzyma w przednich szponach małą tarczę z listkiem koniczyny. Obok niego nie ma krzyża jest tylko klucz widoczny w tyle. Znamy tą pieczęć jedynie z opisu rysunku z kolekcji Oelricha w gimnazjum berlińskim dokonanego przez Huppa. Dziś ani kolekcji, ani gimnazjum w Berlinie doszukać się nie można. Poza tym sam rysunek pochodzi z XVIII wieku, kiedy w tych sprawach nie wymagano jeszcze takiej jak dzisiaj dokładności. Nowością jest brak na tej pieczęci krzyża u nóg gryfa, za to wprowadza ona nowy motyw heraldyczny tarczę z trójliściem koniczyny, którą trzyma gryf. Na rysunku Oelricha była jeszcze notatka, że widział taką pieczęć przywieszoną do dokumentu z 1307 roku. Data ta wskazuje na czas, w którym nie nastąpiły żadne zmiany w stosunkach pomiędzy miastem i klasztorem, które by uzasadniały usunięcie krzyża z pieczęci , zaszedł jednak inny wypadek bardzo ważny, że trzeba go było uwidocznić na pieczęci. Faktem tym było uruchomienie mennicy, a właściwie oddanie przez księcia miastu polowy dochodów z niej. Trójliść koniczyny jest bowiem specjalnym znakiem mennicy trzebiatowskiej i figuruje na wszystkich denarach, jaki z mennicy wychodziły. Trójliść ten stał się odtąd najważniejszą figurą na pieczęciach, monetach i w herbie Trzebiatowa.

Następna znana pieczęć to SIGILLUM CIVITAT NOVAE TREPTOE. W polu środkowym gryf stojący na tylnych łapach zwrócony w prawo i trzymający małą tarczę z trójliściem koniczyny. Przy nogach przednich umieszczony jest krzyż zakonny a w tyle nieco przysłonięty skrzydłem klucz św. Piotra. Pieczęć ta widnieje na dokumentach z 1777 roku. Powstała ona znacznie wcześniej bo już w XVI wieku i po raz pierwszy pokazuje herbowego gryfa ze wszystkimi trzema odznakami trójliściem, krzyżem i kluczem. Było to jednak wspominanie dawnych czasów gdyż ani praw menniczych już wtedy miasto nie miało, ani nie było już klasztoru. W 1523 roku klasztor oświadczył się za reformacją i mnisi opuścili jego mury, a z tą chwilą wygasły wszelkie prawa jakie w mieście posiadali.

Kolejna pieczęć SECRETUM ETV CIVITA NOVE TREPTOW. Napis ten umieszczony jest na wstędze okolnej, która otacza scenę środkową gryfa ze wszystkimi dodatkami. Gryf stoi na tylnych łapach zwrócony w prawo, ma w przednich szponach małą tarczę z trójliściem koniczyny, przy nogach krzyż zakonny a nad krzyżem klucz św. Piotra. Pieczęć ta znalazła się na dokumencie z 1576 roku. Dannenberg twierdzi, że pieczęć powstała już po wprowadzeniu reformacji w 1523 roku, jednak uczeni nie przyjmują tej tezy gdyż kształt liter temu przeczy.
SIGILLUM CIVITAT NOVAE TREPTOW w polu środkowym gryf zwrócony w prawo stojący na tylnych łapach trzyma w szponach tarczę z trójliściem koniczyny pod którą umieszczony jest krzyż klasztorny. Klucza jednak brak. Pieczęć ta znajduje się w odlewie gipsowym w Archiwum szczecińskim, ale bez notatki z którego roku pochodzi. Brak klucza św. Piotra przy skrzydłach gryfa może być wskazówką, że powstała już po wprowadzeniu reformacji i opuszczeniu klasztoru przez mnichów.

SIGILLUM CIVITAT NOVE TREPTOVAE w polu środkowym jak poprzednio gryf skrzydlaty zwrócony w prawą stronę, stoi na tylnych łapach trzyma w przednich szponach tarczę z trójliściem koniczyny. Obok u dołu znajduje się krzyż klasztorny w tyle zaś przy skrzydłach klucz św. Piotra. Odnalazł ją Hupp, który jednak nie zaznaczył, gdzie ją znalazł, ani jaki był rok jej wyciśnięcia. Pieczęć ta ma na sobie herb miejski ze wszystkimi jego szczegółami, z trójliściem, krzyżem i kluczem. Jest ona jednak znacznie póżniejsza od wyżej opisanych i pochodzi prawdopodobnie z XVIII wieku.

SIGILLUM CIVITAT NOVAE TREPTOVAE w polu środkowym gryf skrzydlaty jak wcześniej w prawą stronę zwrócony i stojący na tylnych łapach, w szponach mała tarcza z trójliściem koniczyny pod nią krzyż klasztorny, z tyłu na piórach skrzydła klucz św. Piotra. Pieczęć taka znalazła się w szczecińskim Muzeum, pochodzić może jak przypuszcza Hupp z XVIII wieku i należy do najmniej udanych.
Kolejna pieczęć nosi nazwę MAGISTRAT DER STADT TREPTOW a/REGA.W polu środkowym gryf skrzydlaty zwrócony w prawo i stojący na tylnych nogach. Widoczny jest krzyż klasztorny, trójliść koniczyny w kolistej tarczy oraz klucz św. Piotra. Pieczęć taką znamy jako papierową nalepkę zastępczą. Pochodzi ona z drugiej połowy XIX wieku, kiedy to moda na takie pieczęcie rozpowszechniła się w Niemczech. Pieczęć ta jest pieczęcią magistracką i do nazwy miasta dodaje jego bliższe określenie an der Rega-czyli nad rzeką Regą.
Obecnie herbem miasta jest czerwony Gryf w srebrnym tle, w szponach trzyma złotą tarczę, a na niej jest zielony liść koniczyny. Na dole po prawej stronie wznosi się czerwony krzyżyk, po lewej niebieski klucz z odwróconą brodą. Krzyż i klucz mają przypominać o dawnym klasztorze po, którym w dniu dzisiejszym nie ma już żadnych śladów w postaci ruin. Liść koniczyny znak monetarny miasta jest również nawiązaniem do historii miasta.

Z zestawienia wyżej wymienionych pieczęci wynika, że herbem było godło złożone aż z czterech składników, które od XIV wieku utrzymywały się w prawie niezmienionym stanie. Herb ten należy do tej grupy herbów, gdzie głównym wyobrażeniem był gryf, a przy nim trzy dodatki mówiące o różnych właściwościach miasta. Gryf jest herbem książęcym i oznacza, że miasto było książęce i należało do książąt pomorskich, że ci książęta postarali się o jego założenie i skolonizowane. Kolonizacja ta była jednak niemiecka.