Barok - informacja dotyczące malarstwa, rzeźby i architektury.

Ogólne spojrzenie na sztukę baroku:

Barok narodził się pod koniec XVI wieku w Rzymie. Nadał nowe oblicze miastu, a następnie przyjął się w innych państwach, a nawet na innych kontynentach. Przetrwał do końca XVIII stulecia, choć równolegle, już od połowy tego wieku, rozwijało się oświecenie, a wraz z nim nowe ideały piękna. Początkowo barok oznaczał odejście od pełnego harmonii i symetrii piękna renesansu. Artyści nie mieli jednak poczucia, że tworzą nowy styl, gdyż nie zrezygnowali z form, których źródłem inspiracji był antyk. Twórcy XVII wieku tak samo odwoływali się do historii starożytnej i mitologii, jak czynili to w XV i XVI wieku. Architekturę barokową także zdobią kolumny i pilastry o antycznych kapitelach, frontony, gzymsy i tym podobne formy. Jednakże były one łączone w inny sposób, aniżeli czynili to Grecy czy Rzymianie. Wszystkie efekty dynamizowano, spiętrzano i potęgowano.

Podobnie jak w epoce renesansu, artyści podróżowali i podejmowali prace na zlecenie mecenasów. Mecenat sprawował kościół i dwór, ale także bogate mieszczaństwo.

Barok nigdy nie miał jednak jednolitego kształtu. Sztuka tej epoki straciła swój uniwersalny charakter. W jednych krajach przyjęły się formy dynamiczne, powyginane, w innych przywoływano ideały klasycznego piękna, wybierając formy mniej wybujałe i bogate, a czasem wręcz skromne i proste. Jednakże, jak w żadnej epoce dotąd, wszystkie dyscypliny artystyczne i dziedziny sztuki ściśle powiązane były ze sobą, wzajemnie się uzupełniały i przenikały. Architektura, rzeźba i malarstwo tworzyły spójną formę. Muzyka uświetniała uroczystości religijne i dworskie, a barokowy teatr, wzbogacony o nowe dekoracje i kostiumy, święcił swój niebywały triumf.

Barok jako styl w obrazach i rzeźbach:
Malarstwo barokowe przyniosło całe bogactwo kształtów, które oddziałując na zmysły, miały wzbudzać zachwyt nad materialnym pięknem świata. W kompozycji obrazu wyraźnie można wyróżnić kierunki ukośne. W ten sposób obrazy barokowe stały się bardziej dynamiczne w porównaniu ze spokojną, harmonijną kompozycją obrazów renesansowych.

Najważniejszym elementem, kształtującym kompozycję obrazu, było światło. To ono organizowało przestrzeń i wyzwalało grę barw. Światło wydobywało to, co malarz chciał szczególnie podkreślić, czyli dominantę. Mniej ważne partie obrazu pozostawały w cieniu. Intensywne kontrasty walorowe to jedna z najbardziej charakterystycznych cech obrazów barokowych.

Równie ważny jak światło był w obrazie kolor. Wielki malarz flamandzki Rubens uważał nawet, że kolor jest znacznie ważniejszy od rysunku, gdyż właśnie dzięki kolorom postrzega się przedmioty. W obrazach barokowych kolorystyka jest różnorodna. Niektórzy artyści posługiwali się szeroką gamą barwną, inni zawężali ją do kilku tonów. Dominowały jednak ciepłe barwy.

Najważniejszym źródłem inspiracji dla malarzy barokowych była natura. Wybitny malarz włoski, Caravaggio, gdziekolwiek był, szkicował (na gorąco) ludzi, ich gesty, mimikę twarzy, a następnie wprowadzał te postacie do obrazów. Jego kompozycje religijne stawały się dzięki temu bardziej rzeczywiste i naturalne.

Ruchliwość form i niebywałe bogactwo środków wyrazu cechowało nie tylko malarstwo, ale także i rzeźbę. Przeważały formy płynne, dynamiczne. Sylwetki pokazywano nienaturalnie skręcone, a gesty postaci były pełne patosu, nawet teatralne. Twarze, poprzez odpowiednią mimikę, zdradzały silne uczucia: namiętność, ekstazę, wzbudzenie, rozpacz itp. Często posługiwano się alegorią i personifikacją.

W zupełnie nowy sposób potraktowano także szaty wyrzeźbionych postaci. Zwykle były obfite, a załamując się, tworzyły liczne fałdy.

W baroku wykształcił się nowy typ nagrobka. Stanowił on rozbudowaną, często wielopiętrową formę, w której łączyły się elementy architektury i rzeźby. Podobnie jak w renesansie nagrobki umieszczano w przyściennych niszach. Postać zmarłego zwykle pokazywano w pozie siedzącej lub klęczącej.

Nowe oblicza miast:
Podobnie jak w gotyku architektura była naczelną dziedziną sztuki baroku. Nie tylko zajmowano się zewnętrzną formą i wnętrzem poszczególnych budynków, ale projektowano całe zespoły architektoniczne, ulice, place i dzielnice. Dzięki temu miasta przybierały nowe oblicze. W takich zespołach starano się stworzyć dominantę z jednego, ważnego budynku i podporządkować mu pozostałe.

Rzym już w epoce renesansu przeżywał swój złoty wiek. Jednakże w 1527 roku wojska cesarza niemieckiego Karola V, wkroczyły do miasta i zniszczyły je całkowicie. W epoce baroku miasto miało już za sobą stulecie politycznego i religijnego zamętu. Oparło się narastającej groźbie protestantyzmu i rozszerzyło swe wpływy. W XVII wieku nastąpił okres rozwoju, przebudowy i odbudowy Rzymu, toteż właśnie barok wywarł największy wpływ na jego współczesny wygląd. Papież Paweł V doprowadził do miasta wodę odbudowanymi akweduktami. Na placach i dziedzińcach pojawiły się wolnostojące lub przyścienne fontanny, których oprawa architektoniczna i rzeźbiarska stanowiła ważny element dekoracyjny. Wiele z nich było dziełem Lorenzo Berniniego.

Rozbudowa miast wspierana była przez władców absolutnych. Na XVII wiek przypada także gwałtowny rozwój i odbudowa Paryża. Pod koniec wojny stuletniej miasto było w opłakanym stanie. W epoce renesansu architekci podjęli pierwsze próby regularnego rozplanowania. Za czasów Ludwika XIV Paryż znacznie się powiększył. Król usunął stare mury miejskie i na ich miejscu zbudował szerokie bulwary. Równocześnie powstawały rozległe parki i słynne paryskie place. Rozbudowano Luwr, a na potrzeby dworu kształcono artystów w Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby oraz Akademii Architektury.

Kraje niemieckie w XVII wieku były podzielone na prawie trzysta pięćdziesiąt niezależnych państw i państewek, które toczyły ze sobą wojny i rywalizowały na polu kultury i sztuki. Każdy z władców chciał mieć wspaniałą oprawę, toteż rozbudowywał swoje rezydencje i wspierał budowę miast. Największą ze stolic był cesarski Wiedeń.

Kiedy Zygmunt III Waza uczynił z Warszawy stolicę, miasto zaczęło się rozwijać. Wokół przebudowanego zamku królewskiego powstawały rezydencje magnackie. „Potop” szwedzki zniszczył Warszawę, ale wkrótce potem przystąpiono do jej odbudowy.

Barokowa architektura sakralna i jej forma:
Kościoły barokowe były niezmiernie ozdobne i pełne wspaniałych, często pozłacanych dekoracji. Elementy architektury oraz dzieła malarskie i rzeźbiarskie stanowiły w nich niepodzielną całość, a granicę pomiędzy nimi zacierały się dzięki efektom iluzjonistycznym. Budowano je na różnych planach: koła, wieloboku, krzyża, elipsy lub na planach fantazyjnych, łączących kilka figur geometrycznych.

Najbardziej rozpowszechniony był jednak plan krzyża łacińskiego – symbolu chrześcijaństwa. Na skrzyżowaniu ramion krzyża budowano kopułę, która miała być ważnym, dominującym elementem. Światło, które wpadało z małych okien umieszczonych w jej bębnie, rozświetlało ołtarz, aby ku niemu wierni kierowali swój wzrok. Zamiast naw bocznych pojawiły się rzędy kaplic, otwarte arkadami w kierunku sklepionej kolebkowo nawy. Kaplice służyły do indywidualnej modlitwy. Często przechowywano w nich relikwie świętych. Na religijnych uroczystościach i mszach wszyscy wierni zbierali się w nawie głównej, bo przecież kościół miał łączyć, a nie dzielić wyznawców. Ołtarz i ambona musiały być widoczne z każdego miejsca.

Obraz w ołtarzu umieszczony był w olbrzymiej nastawie, w której formy architektury splatały się z rzeźbą i malarstwem. Wnętrze kościoła bogato dekorowano kolumnami i pilastrami, a niezwykle wydatny gzyms obejmował wszystkie pionowe detale, tworząc płynne, niespokojne linie. Fasady, najczęściej dwukondygnacyjne, również dekorowano pilastrami, półkolumnami oraz niszami z posągami świętych.