Średniowiecze

Nazwę średniowiecze nadali ludzie okresu renesansu. Nazwa ta miała ujemny charakter, gdyż ludzie renesansu widzieli tylko negatywne cechy średniowiecza, ponieważ średniowiecze odrzuciło ideały antyku, zainteresowanie człowiekiem Czas trwania - ok 1100lat, od 4/5 w. n.e (476 - upadek cesarstwa zachodniorzymskiego) do 15 w. n.e. (1450 - wynalezienie druku przez Gutenberga, 1453 - zdobycie Konstantynopolu przez Turków, 1492 - odkrycie Ameryki), a w Polsce od 10 do 15w.

Charakterystyka epoki

1. teocentryzm - w centrum świata i myśli człowieka znajduje się Bóg. Jest On najwyższą wartością

2. uniwersalizm - średniowieczna Europa była jednością. Językiem była łacina (język uniwersalny).

Występuje:
- Jedna religia - wiara chrześcijańska.
- Jest 1 papież, któremu kościoły są podporządkowane.
- Jedna władza świecka - cesarz narodu niemieckiego, jemu podlegli wszyscy inni królowie.
- Jest 1 światopogląd (teocentryzm),
- jedna literatura

3. dualizm - człowiek nie uznawał pośrednich wartości (niebo i piekło, dobro i zło, ciało i dusza - kontrast)

4. anonimowość - autorzy nie podpisywali swoich dzieł. Pisarze nie chcieli dążyć do sławy. Chcieli, żeby dzieła były znane z tekstu, a nie z nazwiska

5. asceza - (dojście do Boga) celowe wyrzekanie się dóbr, bogactw, majątku dla doskonalenia duszy

Filozofia:

augustynizm - twórcą był św. Augustyn. Polegał on na tym, że życie ma 2 strefy: materialną i idealną (duchową). W tej filozofii Bóg jest najwyższą wartością, prawdziwym centrum świata. Stwierdza on po za tym, że Bóg stworzył świat w idei, która jest w jego umyśle i człowiek poznając świat, musi kierować się nie tylko nauką, ale i wiarą. Życie człowieka na ziemi, to ciągła walka między dobrem (duchowe), a złem (ciało). Ziemskie przyjemności ciągną człowieka ku Ziemi. A pragnienie to miłość to Boga. Jest on istotą nieszczęśliwą, musi ciągle wybierać. Ta filozofia nazywana jest dramatyczną

tomizm - stworzył ś. Tomasz z Akwinu. Św. Tomasz znał pismo Platona i Arystotelesa, pisząc opierał się na nim. Zrobił on drabinę bytów (bóg anioły (byty duchowe) człowiek zwierzęta rośliny byty nie ożywione). Człowiek łączy cechy bytów duchowych i zwierzęcych. Jest pogranicza. Jest dualistyczny (ma ciało i duszę) człowiek jest istotą rozumną, umie rozróżnić dobro od zła, miejsce człowieka na drabinie według niego jest najlepsze. Dużą role przypisuje rozumowi. Dzięki Ziemi może wszystko udowodnić.

Gatunki literackie:

1 przejęte z antyku - pieśń, komedia, dialog, kroniki traktaty historyczne, sielanka, satyra, tragedia
2 powstałe w średniowieczu liryka (wiersz śred, (przede wszystkim liryka Maryjna) epika (epos rycerski (chanson de gest) kroniki(historiografia) żywoty św.( hagoigrafia) apokryf kazanie) dramat (dramat liturgiczny moralitet misterium dialog)

Cechy rycerza - odważny, prawa ręka króla, honorowy, dba o honor, jest chrześcijaninem, czuły, broni słabych, pochodzi ze szlachetnej rodziny, bogaty, młody, zna kodeks rycerski, posiada damę swego serca, ginie śmiercią piękną.

Epos - dużo opisów, akcja rozgrywa się na tle wydarzeń historycznych, występuje dużo scen krwawych, występuje narrator 3 os. wszystko wiedzący, styl podniosły, ingerencja bogów.

Znane eposy rycerskie - o rycerzach okrągłego stołu, dzieje Tristana i Izoldy, Słowo o wyprawie Igora, Pieśń o Rolandzie.

Cechy św. - człowiek bardzo dobry, pobożny, rozdał majątek biednym, zachowuje czystość cielesną, unikał sławy, cierpi, jest pokorny wobec wyroków Boga, cierpiał na chwałę Boga, cieszył się z każdego cierpienia, skromność, wyrzeka się dóbr doczesnych, musi być ascetą, rezygnuje z majątku, rozkoszy, tytułów

Cechy władcy - kierował się rozumem, był hojny, szlachetny, walczył o nawrócenie pogan, umacniał wiarę chrześcijańską, dobry strateg i dowódca, wierzył głęboko, łatwo zyskiwał przyjaciół, spryt, sprawiedliwy, nie jest egoistą.

"Bogurodzica"
- fonetyczne (inaczej wymawiane) - ławiona, zwolena, krzciciela;
- słowotwórcze (tej metody się nie używa) - przebyt, zbożny;
- słownikow e(niektórych nie ma) - gospodzina, Bożyc, dziela, jegoś, żywot, jąż, zbożny, przebyt
- fleksyjne (przestarzała odmiana) - zyszczy, słysz
- składniowe - Bogiem sławiona, Twego dziela.

Zbytki polskie - Geograf Bawarski, Kronika Thietmara, Bulla gnieźnieńska, Księga henrykowska, Bogurodzica, Kazania świętokrzyskie, Kazania gnieźnieńskie, Psałterz floriański i puławski

Świeckie - Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią, O zachowaniu się przy stole, wielki testament, kroniki, geograf bawarski
Religijne - bogurodzica, lament świętokrzycki, "Legenda o św. Aleksym", "Biblia ś. Zofii", modlitwy, kazanie świętokrzyckie i gnieź, Jezusa Judasz sprzedał

Średniowiecze to również tajemniczość, magia. Wszystko ma charakter symboliczny (liczby mają moc - 7, 3, 4 magiczne są kolory - żółty, czerwony, biały zwierzęta - ryba, lew, wąż).

Epoka bardzo silnie podzielona (stan rycerski, mieszczaństwo, chłopi)

Literatura ma charakter paranetyczny, czyli ukazuje pożądane wzorce osobowe. Ta literatura wychowuje i kształci obywateli. Dwujęzyczność- wiele tekstów jest pisanych po łacinie, oraz powstają teksty w językach narodowych. Cechą jest uniwersalizm (te same teksty są czytane w całej Europie)

Architektura - rozwijają się 2 style:

1. Romański - pojawia się ok. 1000r, są to budowle znoszone z kamieni, czyli są trwałe. Budowle wznoszone na kształt figur geometrycznych (najczęściej koło). Budowle pełniły funkcje obronne i sakralne. Stąd mury bardzo grube, dochodzące do 1 metra. Małe, wąskie okna pełniące również funkcje strzelnicze. Cechą jest mrok panujący w środku. Pojawiały się sklepienia kolebkowe. Mało stosowano ozdób (czasami małe na filarach i nad drzwiami wejściowymi). Na ścianach pojawiały się freski. Budowle romańskie mają przypominać ludziom o jego słabości, małości. Człowiek powinien być skierowany do Boga

2. Gotycki - przeciwieństwo stylu romańskiego. Podstawą było wynalezienie nowych sklepień. Były one w budowlach krzyżowo-kolebkowe, lub krzyżowe. Budowle charakteryzuje, że są wysokie i jest dużo wież. Pojawiają się budowle lekkie. Okna są duże, występują witraże. W stylu gotyckim budowle są bardzo zdobione (malowidła św. osób, ołtarze, motywy roślin, więcej obrazów). Te budowle mają oznaczać: świat jest piękny, harmonia jest stworzona przez Boga, człowiek jest stworzony, by żyć na świecie.

Pojęcia:

- hagiografia - są to inaczej żywoty św. Każdy z nich miał określony układ. Na początku ukazywał cudowne narodziny. Później opisane jest dzieciństwo i młodość. Następnie małżeństwo ale po ślubie składa śluby czystości. Ucieka z domu, rozdaje majątek. Tuła się po świecie, a na końcu umiera zazwyczaj w cierpieniu. Po śmierci dzieją się cuda

- Historiografia - piśmiennictwo obejmujące kroniki (dzieje państw, rodów królewskich), oraz gesta (utwory ukazujące czynny wielkich rycerzy i ludzi)

- Moralitet - odmiana dramatu o charakterze dydaktycznym, moralizatorskim (czyli utwór pouczający). Jest to utwór pokazujący człowieku dobro i zło, oraz sugeruje jaką drogę ma wybrać. Bohaterem jest zwykłym człowiek, który na swojej drodze życiowej napotyka alegorię dobra i zła i musi dokonać wyboru. Na końcu czeka na niego kara lub nagroda (piekło lub niebo). Utwór uniwersalny, poznawczy. Bohater bezimienny (każdy człowiek może nim być)

- Misterium - (tajemnica) - widowisko przedstawiające fragmenty Biblii, związane z tajemnicą wiary (sąd ostateczny)

- Dramat liturgiczny - część mszy św., poprzedza zmartwychwstanie Jezusa (tematem był Wielki tydzień)

- Apokryf - opowiadania, tematem jest życie św. rodziny, te opowiadania nie weszły w skład Biblii, funkcjonują w postaci ustnej, czasami spisane

- Kazanie - wypowiedź pouczająca, wygłaszana przez kapłana, przemówienie o charakterze religijnym, mające na celu zapoznanie z prawdami wiary

- Dialog - gatunek literacki, rozmowa, co najmniej 2 dyskutantów

- Wiersz śr- utwór zdaniowo-rymowy (zdaniowy, bo każdy wers to 1zd., a rymowy, bo występują rymy na końcu każdego wersu, czasami występują rymy wewnętrzne). Nie ma w wersach zgodności sylab.

Filozofia:

pierwszym nurtem była scholastyka. Jest filozofia szkolna, która polega na próbie dowodzenia w sposób naturalny faktów występujących w biblii uznawanych za objawione i niepodważalne

franciszkanizm - założył św. Franciszek z Asyżu. Kochał on każdą istotę. Ogarniał on swoją miłością cały świat. Przemawiał do zwierząt, roślin. Wiedział, że Bóg stworzył świat, a jak świat kochamy, to tak jakby Boga. Jest patronem ekologów. Jako pierwszy wprowadził szopkę wigilijną. Jako pierwszy odchodzi od ascezy, trzeba kochać własne ciało jak bliźniego, bo je mamy od Boga. Wywodził się z bogatej rodziny. Syn kupca. Żył na przełomie 12\13w. (wojny krzyżowe). Uczestniczył w 1z nich. Prowadził bujne życie towarzyskie. Był często w karczmach, lubił wino. Ale po wojnie się zmienił, zaczął żyć jak Chrystus. Znalazł 12 uczniów, wędrował z nimi po świecie i głosił ewangelię.. pracował na swoje utrzymanie, pochylał się nad chorymi(trędowatymi), pomagał im. twierdził, że trzeba mieć wiarę dziecinną, by być dobrym. Ubóstwo (zaczął rozdawać majątek). Majątek nie pozwala kochać Boga.