W wyniku pierwszej wojny światowej i rewolucji w Rosji naród polski odzyskał niepodległość. Mógł sam kształtować swoją strukturę państwową.
W dniu 7 listopada 1918r. utworzył się Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej w Lublinie, na którego czele staną Ignacy Daszyński.
W skierowanym do ludności Manifeście pierwszy Rząd Ludowy w Polsce proklamował powstanie państwa polskiego, zniesienie Rady Regencyjnej, zapowiedź zwołania Sejmu Ustawodawczego, równouprawnienie i szerokie wolności obywatelskie.
Rada Regencyjna niezdolna do sprawowania władzy orędzie z 11 listopada 1918r. przekazała władzę wojskową i naczelne dowództwo Józefowi Piłsudskiemu. Trzy dni później Rada Regencyjna rozwiązała się przekazując swoim ostatnim orędziem pełną władzę Piłsudskiemu. Z chwilą objęcia władzy Przez Piłsudskiego rozwiązał się Tymczasowy Rząd Ludowy w Lublinie. Nowo mianowany Naczelnik Państwa powołał na pierwszego premiera Ignacego Daszyńskiego.
Tymczasowy ustrój polityczny państwa regulował dekret z 22 lutego 1918 r. Najwyższą władzę w państwie sprawował Naczelnik Państwa do czasu zebrania się Sejmu Ustawodawczego, którego głównym zadaniem miało być uchwalenie konstytucji niepodległej Polski. Dekret regulował ustrój państwa, które zostało republiką. Naczelnik posiadał prawo do:
- odwoływania i mianowania rady ministrów, która odpowiadała przed Naczelnikiem
- zatwierdzania projektów aktów prawnych przygotowanych przez rząd.
MAŁA KONSTYTUCJA
Wybory do Sejmu Ustawodawczego przeprowadzono w dniu 26 stycznia 1919 r. Sejm zebrał się zwołany dekretem Naczelnika Państwa, w dniu 9 lutego 1919 r.
Sejm przyjął oświadczenie Józefa Piłsudskiego, że składa urząd Naczelnika Państwa, do wiadomości i podziękował za sprawowanie urzędu w służbie dla Ojczyzny.
W wyniku prac pierwszego Sejmu Ustawodawczego w dniu 20 lutego1919r. została uchwalona Mała Konstytucja. Był to tymczasowy akt prawny regulujący ustrój państwa do czasu opracowania w pełni dojrzałej konstytucji.
Władzę sprawował Sejmu Ustawodawczego, który był władzą suwerenną, miał wyłączne prawo uchwalania ustaw, a ponadto od roku 1920 posiadł prawo do decydowania o zaciąganiu kredytów i emisji banknotów. Sejm powierza dalsze sprawowanie urzędu Naczelnika Państwa Józefowi Piłsudskiemu. Naczelnik Państwa stał na czele administracji cywilnej i wojskowej. W uzgodnieniu z sejmem powoływał rząd i reprezentował państwo na arenie międzynarodowej. Każdy akt państwowy Naczelnika wymagał zatwierdzenia odpowiedniego ministra i premiera, nie był on więc w pełni niezależny. Rząd obejmował głównie takie działy jak; gospodarka, oświata i kultura, a wyróżniała go silna władza premiera. Naczelnik Państwa i rząd był odpowiedzialny w swych działaniach przed sejmem. Na mocy małej konstytucji Polska była republiką burżuazyjno – demokratyczną.
KONSTYTUCJA MARCOWA
Konstytucja marcowa uchwalona została przez Sejm Ustawodawczy w dniu 17 III 1921 r. Od tego czasu przestała obowiązywać Mała Konstytucja z 20 II 1919 r., która miała charakter przejściowy.
Najważniejsze postanowienia:
“Państwo polskie jest Rzeczypospolitą. Władza zwierzchnia w RP należy do narodu. Organami narodu w zakresie ustawodawstwa są sejm i senat, w zakresie władzy wykonawczej - prezydent RP łącznie z odpowiedzialnymi ministrami, w zakresie wymiaru sprawiedliwości – niezawisłe sądy.” (Artykuł 1 i 2 konstytucji)
Władzę ustawodawczą jest Sejm i Senat
Sejm wybierany na kadencję pięcioletnią liczył 444 posłów.
Prawo wyborcze czynne miały osoby od 21 lat. Uprawnienia sejmu: ustalał prawo, budżet, wysokość podatków, sprawował kontrolę nad rządem, ratyfikował liczne traktaty, posiadał inicjatywę ustawodawczą powoływał NIK. Marszałek sejmu mógł zastąpić prezydenta.
Senat wybierany na kadencję pięcioletnią liczył 111 senatorów
Prawo wyborcze czynne miały osoby od 30 lat, a bierne od 40 lat. Senat zgłaszał poprawki do ustaw sejmowych, za zgodą 3/5 senatorów prezydent maił prawo rozwiązania parlamentu. Zarówno posłów jak i senatorów chronił immunitet.
Władzą wykonawczą jest Prezydent i Rząd.
Prezydent wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe. Zadania prezydenta: mianował i odwoływał rząd, wyższych urzędników, podpisywał akty prawne, wypowiadał wojny, a także zawierał pokoje za uprzednią zgodą sejmu. Był zwierzchnikiem armii, miał prawo łaski, rozwiązywał parlament, zwoływał jego posiedzenia, reprezentował państwo na arenie międzynarodowej. Chronił go immunitet z wyjątkiem przypadków: zdrady państwa, pogwałcenia konstytucji lub przestępstwa karnego.
Rząd - Rada Ministrów na czele z premierem opracowywała projekty ustaw, decydował o kierunku polityki. Rząd był odpowiedzialny przed sejmem.
Władzę sądowniczą sprawowały niezależne i niezawisłe sądy.
Konstytucja gwarantowała szeroki zakres praw obywatelskich:
- prawa polityczne – prawo wyborcze, piastowanie urzędów;
- prawa obywatelskie – równość, wolność;
- prawa społeczne – ochrona pracy, ubezpieczenia, zakaz pracy dzieci do lat 15
- prawa wolnościowe – wolność słowa i prasy.
Po przewrocie majowym i dążeniu Piłsudskiego do zwiększenia kompetencji władzy wykonawczej, uchwalono nowelę sierpniową w dniu 2 sierpnia 1926r.
Nowela sierpniowa wprowadzała zmiany do obowiązującej już od kilku lat konstytucji marcowej. Po uchwaleniu noweli sierpniowej wzmocniono władzę wykonawczą kosztem parlamentu: Prezydent zyskał uprawnienie do przedterminowego rozwiązania obu izb parlamentu, miał prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy miał specjalne uprawnienia budżetowe; sejm i senat straciły możliwość samorozwiązania, nie wolno im było głosować nad wnioskiem o votum nieufności dla rządu na tym samym posiedzeniu, na którym został zgłoszony wniosek, w przypadku nieprzestrzegania przez sejm terminów prac nad budżetem rząd mógł ogłosić swoją, własną wersją budżetu.
KONSTYTUCJA KWIETNIOWA
23 marca Sejm uchwalił 290 głosami, przeciwko 139, nową konstytucję. 23 kwietnia 1935 roku konstytucja została podpisana przez prezydenta Mościckiego i weszła w życie. Później została nazwana ,, kwietniową ‘’. Konstytucja ta zakończyła proces przebudowy podstaw ustrojowych II Rzeczypospolitej, który rozpoczął się po zamachu majowym i wprowadzeniu zmian w konstytucji marcowej - nowelą sierpniową. Konstytucja kwietniowa umacniała władzę wykonawczą i dawała jej szerokie uprawnienia, osłabiał również możliwości sejmu.
Najbardziej istotną zmianą wprowadzoną w nowej konstytucji było ustanowienie zwierzchniej roli prezydenta w stosunku do rządu i Parlamentu. Prezydent skupiać miał jednolitą i niepodzielną władzę
państwową. Do jego uprawnień należeć miało mianowanie premiera, a także na jego wniosek także poszczególnych ministrów, zwoływanie i rozwiązywanie sejmu i senatu, wyznaczanie terminów ich sesji.
Prezydent miał też być zwierzchnikiem sił zbrojnych i reprezentować państwo na zewnątrz. Do specjalnych uprawnień prezydenta należało wskazywanie jednego z kandydatów na swego następcę, zarządzanie terminu głosowania powszechnego, wyznaczenie i mianowanie najwyższych urzędników państwowych. Zgodnie z tekstem konstytucji za swe akty urzędowe prezydent miał odpowiadać tylko przed Bogiem i historią. “Państwo polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli. Na czele państwa stoi Prezydent Rzeczypospolitej. W jego osobie skupia się jednolita i niepodzielna władza państwowa na nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historii za losy państwa” (Artykuł 1 i 2 Konstytucji).
Nowa konstytucja utrwalała więc system rządów wprowadzany już stopniowo przez Piłsudskiego po zamachu majowym. Zarzucano jej przede wszystkim forsowanie nadrzędnej roli państwa kosztem swobód obywatelskich. Tendencja ta, występująca nie tylko w konstytucji polskiej, była zgodna z ogólnymi tendencjami politycznymi zachodzącymi w większości krajów europejskich, zwłaszcza tych, które musiały borykać się z trudnościami narodowościowymi i gospodarczymi. Nadmiar demokracji wpływającej bezpośrednio, przy wspomnianych trudnościach, na niestabilności rządów, zmuszał do obrony stanu posiadania w centralizacji władzy państwowej. W przypadku Polski tendencje te wzmagane były rosnącym zagrożeniem zewnętrznym ze strony stale się wzmacniających po obu stronach granicy agresywnych systemów totalitarnych: niemieckiego hitleryzmu i radzieckiego komunizmu.
Należy odnotować, ze konstytucja kwietniowa stała się podstawą funkcjonowania władz polskich po klęsce wrześniowej. Tak więc rząd premiera Władysława Sikorskiego (1939 - 1943) opierał swoje działania właśnie na tym akcie prawnym.