Ideał ascety w świetle "Legendy o św. Aleksym".

W Średniowieczu pojawiło się wiele wzorców parenetycznych, czyli wzorów osobowych związanych z pewnymi wyraznie okreslonymi rolami spolecznymi. Wzorce parenetyczne zawieraly opisy podstawowych zalet i cnót, którymi powinni odznaczac sie ludzie pelniacy okreslone role, i dawaly wskazówki, jak najlepiej wypelniac swoje zyciowe zadania. W sredniowieczu istnialy wzorce idealnego wladcy, rycerza, swietego. Nieco pózniej, w literaturze renesansowej, doszly do nich jeszcze na przyklad wzory szlachcica czy dworzanina.

Najbardziej, jak sie wydaje, bliskim charakterowi epoki sredniowiecznym wzorcem osobowym byl wzorzec ascety - czlowieka zyjacego bardzo skromnie i w surowej dyscyplinie. Zgodnie z sredniowiecznym duchem teocentryzmu wielu ludzi odmawialo sobie przyjemnosci i wygód zyciowych, praktykujac umartwianie ciala i doskonalac sie w rozmaitych cnotach. Starali sie do minimum ograniczyc ziemskie rozkosze, aby zgodnie z ewangelicznym „gromadzcie sobie skarby w niebie” zaskarbiac sobie przed Bogiem rozmaite zaslugi. Poniewaz cialo czlowieka bylo ulomne, ulegalo pozadaniom i pokusom, pragnacy ich uniknac asceci nie tylko rezygnowali z grzesznych przyjemnosci, ale wrecz wynajdowali rozmaite cielesne udreczenia, które mogliby sobie zadac. Wyrzekali sie równiez towarzystwa innych ludzi z obawy, ze zbyt czeste przebywanie z istotami niedoskonalymi moze byc dla nich zródlem pokus. Starali sie nieustannie obcowac z Bogiem laczac sie z nim poprzez dlugotrwale modlitwy, posty i rozwazania.

W zywotach uznanych swietych Kosciola katolickiego znajdujemy wielokrotnie wzmianki dotyczace podobnych praktyk. Przykladem moze byc swieta Róza z Limy, o której podania mówia, ze odzywiala sie wylacznie salata i odrobina cytryny, a sypiala na golej desce lub na kamiennej posadce celi, w dodatku nigdy dluzej niz trzy godziny na dobe. Literackim przykladem staropolskiej hagiografii - czyli wlasnie zywotów swietych - moga byc takie teksty jak "Legenda o swietym Aleksym", "Piesn o swietym Stanislawie", "Piesn o swietej Dorocie meczennicy".

Wsród tych utworów szczególne miejsce zajmuje "Legenda o swietym Aleksym". Aleksy urodzil sie w zamoznej rzymskiej rodzinie. Od dziecka odznaczal sie wyjatkowymi cnotami i gleboka poboznoscia, które swój najpelniejszy wyraz znalazly w wyborze drogi zyciowej, którego dokonal Aleksy po osiagnieciu doroslosci. Mianowicie, zostawszy dziedzicem rodzinnego majatku i mezem „królewny” Famijany, wyrzekl sie zarówno fortuny, jak i zycia przy boku zony, aby w ubóstwie i czystosci do konca zycia sluzyc Bogu. Rozmaite zyciowe doswiadczenia, jakie staly sie jego udzialem w ciagu wieloletniej tulaczki po opuszczeniu domu rodziców, pozwolily Aleksemu ksztaltowac sie w cnotach i czynic postepy na drodze doskonalosci. Wedrowal zatem od miasta do miasta, pomagajac ubogim i gloszac Ewangelie. Na ziemiach, po których wedrowal, slawa jego swietosci rozniosla sie szeroko. Aby uniknac rozglosu i ludzkich pochwal, Aleksy, który na chwale Boga pragnal zyc w ukryciu, powrócil do Rzymu i na nowo zamieszkal w domu swojego ojca. Nie dal sie jednak nikomu poznac i przez szesnascie lat, jako zebrak zywiacy sie resztkami z panskiego stolu, znosil w duchu umartwienia wszelkie upokorzenia, cierpienia i niewygody. Dopiero przed smiercia napisal do rodziny list, w którym przedstawil im cale swoje zycie.

"Legenda o swietym Aleksym", wyslawiajac jego cnoty i zalety, wskazuje go zarazem jako wzorzec do nasladowania. Warto zwrócic uwage, jakie posiada swiety, na wybory, których dokonuje, i na zasady, jakimi kieruje sie w zyciu. Odrzucenie rodzinnego majatku i dalsze zycie w nedzy znamionuja chrzescijanska cnote ubóstwa. Przedlozenie zycia w celibacie nad zycie rodzinne i malzenskie - uzmyslawia wage cnoty czystosci.

Niechec Aleksego do rozglosu, jego obawy przez uznaniem za wyjatkowego i czcigodnego - mówia o jego cichosci i pokorze. Cale zycie swietego jest obrazem zawierzenia Bogu i - wedlug ewangelicznych nakazów - wyrzeczenia sie dla Niego marnosci swiata. Bohatera utworu powinien nasladowac kazdy chrzescijanin, dazacy do wiecznego zbawienia. "Legenda o swietym Aleksym" jest zatem typowym przykladem utworu parenetycznego.