Francuski okres wojny trzydziestoletniej (1635-1648)

W maju 1635 r. zawarty został pokój pomiędzy cesarzem a elektorem saskim. Saksonia była głównym landem protestanckim, stąd pojednanie się cesarza z elektorem saskim było odebraniem znacznego poparcia szwedzkiego na terenie Niemiec. Pokój był bardzo korzystny dla protestantów. Wstrzymana została realizacja edyktu restytucji. Dzięki temu cesarz uzyskał poparcie protestantów. W ten sposób powoli kończył się szwedzko-niemiecki etap wojny. Pojawiła się możliwość szybkiego wyparcia wojsk szwedzkich z terytorium Rzeszy. Ale te triumf cesarza zaniepokoił Francję. Francja postanowiła interweniować. W ten sposób rozpoczyna się ostatni etap wojny 30-letniej. Francja rozpoczęła wojnę z Habsburgami hiszpańskimi. Pretekstem do wojny było aresztowanie przez Hiszpanów elektora trewirskiego. Ten elektor był sprzymierzeńcem Francji. Kiedy w maju 1635 r. Francja wypowiedziała wojnę Hiszpanii, w niedługim czasie cesarz wypowiedział wojnę Francji. Francja była z dwóch stron atakowana przez Habsburgów. Do pierwszej poważniejsze bitwy doszło dopiero w 1643 r. Wojska francuskie pod dowództwem Ludwika Bourbona odniosły zwycięstwo nad przeważającymi wówczas wojskami cesarskimi. Cesarz dostrzegając wyczerpanie Niemiec wojną, Niemcy najbardziej odczuły tę wojnę, zaczął skłaniać się do rokowań pokojowych. Było to tym bardziej konieczne, bo cesarz stracił poparcie 3 największych elektorów: Saksonii, Bawarii i Brandenburgii. Z planami cesarza nie chcieli zgodzić się Habsburgowie hiszpańscy. Rokowania pokojowe rozpoczęły się 1644 r. Doszło jeszcze trzykrotnie do strać, w których wojska cesarskie poniosły klęskę, co miało wpływ na przebieg rokowań. Ostatecznie 24 października 1648 r. zawarty został pokój nazwany traktatem westfalskim. Na mocy tego pokoju Francja uzyskiwała prawo do takich biskupstw jak: Toul, Verdun i Metz oraz część terytoriów na prawym brzegu Renu i Alzację. Szwecja w wyniku tego pokoju uzyskiwała Pomorze Zachodnie ze Szczecinem. Drugą część Pomorza Zachodniego otrzymywała Brandenburgia. Cesarz potwierdził pokój augsburski. Wolność wyznania została rozszerzona na wyznanie kalwińskie. Ograniczona została jednak zasada: cuius regio, eius religio. To zatrzymało działania kontrreformacji w północnych Niemczech. Rzesza Niemiecka stała się luźnym związkiem państw suwerennych w dziedzinie zarówno polityki zagranicznej jak i wewnętrznej. Upadła idea silnego cesarstwa Habsburgów. Hiszpania uznała niezależność, niepodległość Niderlandów. Traktat westfalski uważany jest za datę, która wyznaczyła przełom epok w historii Europy. Pokój westfalski nie kończył wojen europejskich. Jeszcze przez 10 lat po podpisaniu pokoju trwała wojna francusko-hiszpańska. Szwecja nie zrezygnowała swoich planów utworzenia z Bałtyku morza wewnętrznego. Opanowanie Pomorza Szczecińskiego było początkiem ekspansji, by zając całe południowe wybrzeże Bałtyku. Zatem traktat westfalski nie oznaczał pokoju w Europie. Nie oznaczał także końca wojen religijnych. Ludwik XIV będzie się jeszcze posługiwał hasłami religijnymi, by uzasadnić swoje działania polityczne. Nie można także powiedzieć, że 1648 r. sprawił, że w Europie narodził się absolutyzm. Początków absolutyzmu należy szukać już na początku wieku XVII. We Francji był czas panowania Henryka IV Bourbona. Z drugiej strony nie można powiedzieć, że data 1648 r. była zupełnie nic nie znacząca w historii Europy. Na pewno traktat westfalski wprowadzał pewne zmiany o charakterze politycznym, gospodarczym i społecznym. Rzesza Niemiecka stawała się luźnym związkiem państw, a to przekreślało plany Habsburgów, by stworzyć w Europie wielkie imperium, cesarstwo. Wojna przyniosła także znaczne zmiany ludnościowe. Do najbardziej wyludnionych obszarów zaliczała się Meklemburgia, Pomorze, Palatynat, Witenbergia i Hesja. W tych regionach straty ludnościowe sięgały w niektórych miejscach do 70 %. Pojawił się w Europie kryzys agrarny. Ograniczony został handel zbożem. Z powodu wyludnienia się Europy spadło zapotrzebowanie na zboże, a to spowodowało, że w Europie Wschodniej i Środkowej pojawiły się nadwyżki zboża. To z kolei spowodowało spadek ceny. Wzrastała pańszczyzna.


Trwająca 30 lat wojna nie spowodowała większych zmian terytorialnych w Europie. Zwycięska Francja otrzymała Alzację i prawo do 3 biskupstw (do tej pory niemieckich). Szwecja dostała Pomorze Przednie ze Szczecinem, Brandenburgia zaś Pomorze Zachodniej. Najważniejsze były postanowienia traktatu westfalskiego, który ostatecznie ugruntował polityczne i religijne rozbicie Niemiec. Potwierdzony został pokój religijny z Augsburga (1555), objął on jednak zarówno luteranów, jak i kalwinistów. Ustalono również, że konwersja władców nie może naruszyć praw religijnych poddanych.