Wojna trzydziestoletnia 1618-1648

Wojna trzydziestoletnia to konflikt zbrojny, jaki miał miejsce w latach 1618-1468, w którym wzięła udział duża grupa ówczesnych państw europejskich, zarówno katolickich, jak i protestanckich.

Przyczyny wybuchu wojny

1. Problemy polityczne wewnątrz Rzeszy Niemieckiej, rywalizacja poszczególnych książąt z cesarzem
2. Działania dynastii Habsburgów, prowadzące do zjednoczenia Rzeszy Niemieckiej w jedno silne państwo z panującą religią katolicką
3. Sytuacja na Węgrzech i w Czechach, które wchodziły w skład państwa Habsburgów (były rządzone przez ta dynastię). Władcy z tej dynastii łamali otrzymane w tych krajach przez protestantów prawa
4. Ogólne rozbicie Europy w wyniku reformacji, podział na państwa katolickie i protestanckie
5. Powołanie do życia w 1608 roku Unii Ewangelickiej, na czele z elektoratem Palatynatu - Fryderykiem V, jako ugrupowania protestantów popieranego przez takie państwa, jak: Francja, Szwecja, Holandia i
Dania
6. Powołanie Ligii Katolickiej (jako bezpośrednia odpowiedź na powołanie Unii Ewangelickiej) przez katolicką Hiszpanię oraz Habsburgów w 1609 roku, na czele z księciem bawarskim Maksymilianem

WOJNĘ TRZYDZIESTOLETNIĄ MOŻNA PODZIELIćĆNA CZTERY ETAPY: CZESKI, DUŃSKI, SZWEDZKI I FRANCUSKI.

Okres czeski 1618-1623.

Okres ten rozpoczął się od tzw. defenestracji praskiej, jaka miała miejsce 23 maja 1618 roku. Grupa protestanckiej szlachty czeskiej (której nowe wyznanie było zagrożone) wyrzuciła przez okno na zamku na Hradczanach w Pradze, namiestników cesarza Macieja. Byli to Wilhelm Slavata i Jarosław Martinic. Wydarzenie to dało początek powstaniu w Czechach, a tym samym było preludium wojny trzydziestoletniej. Militarnego poparcia Czechom udzielił Siedmiogród oraz księstwa śląskie. Podjąwszy walkę z Habsburgami powstańcy czescy próbowali utworzyć własny rząd złożony z 30 tzw. dyrektorów, na czele których stanął Vaclav Wilhelm z Ruppy. Kierownictwo wojskowe zaś powierzono hrabiemu Turnowi. Powstańcy czescy liczyli bardzo na pomoc dwóch ostoi protestantyzmu w Europie, jakimi były Wielka Brytania i Niderlandy. Niestety pomoc angielska ograniczyła się tylko do nieudolnego pośrednictwa dyplomatycznego między cesarzem a powstańcami oraz niewielkiej sumy pieniężnej. Poważniejszego poparcia udzieliły natomiast Niderlandy. Reakcja ze strony Habsburgów była początkowo dość niejednolita. Cesarz Maciej opowiadał się za rokowaniami z powstańcami. Przeciwne poglądy reprezentował między innymi arcyksiążę Ferdynand, który po śmierci Macieja objął władzę, nie tylko nad dziedzicznymi krajami austriackimi, lecz także miał w swym ręku korony na Węgrzech i w Czechach, a wkrótce sięgnął także po koronę cesarską. Zanim jednak to osiągnął stany czeskie, przy poparciu stanów Śląska i Łużyc, a także Moraw, pozbawiły go korony czeskiej w 1619 roku. Na króla Czech jednocześnie wybrały, zięcia króla angielskiego Jakuba I - elektora Fryderyka V. Pomocy cesarzowi udzielił natomiast król polski Zygmunt III Waza, który wysłał oddziały lisowczyków, które zmusiły władcę Siedmiogrodu oblegającego Wiedeń - Bethlena, do odstąpienia od oblężenia. Cesarz Ferdynand uzyskał także posiłki wojskowe od Ligii katolickiej, które przyprowadził do Czech arcyksiążę Maksymilian Bawarski. Do decydującej bitwy między wojskami czeskimi a połączonymi oddziałami bawarskimi i cesarskimi doszło w bitwie pod Białą Górą, na zachód od stolicy Czech - Pragi. Siły dwóch stron nie były równe. Połączone wojska katolickie liczyły ponad 25 tysięcy i składały się z doborowego wyszkolonego żołnierza. Dowództwo nad nimi objął Jan hrabia Tilly. Armia czeska była mniej liczna (20-21 tysięcy), a ponadto gorzej wyszkolona i gorzej zorganizowana. Dowodził nią Chrystian Anhalcki. Bitwa ta rozegrała się w dniu 8 listopada 1620 roku. Wojska koalicji zadały wojskom czeskim druzgocącą klęskę, a dnia 9 listopada tegoż roku zajęły Pragę. Elektor Fryderyk V, zwany "zimowym królem", musiał uchodzić do swego królestwa w Palatynacie. Zemsta Habsburgów nad pokonanym państwem czeskim była bardzo sroga. Do karania przywódców powstania został powołany specjalny trybunał nadzwyczajny. Ponadto zniesiono wszelkie przywileje polityczne i religijne. Wymordowano ponad 600 osób, a ich majątki uległy konfiskacie. W kraju do walki z protestantyzmem przysłano liczne rzesze jezuitów. Doszło do masowej emigracji protestantów z Czech. Przeprowadzono także reformy ustroju państwowego w Czechach. Ustanowiono została dziedziczność Habsburgów w tym kraju, a Czechy z w miarę niezależnego królestwa, zostały przekształcone w zwykłą prowincję monarchii habsburskiej. W wyniku klęsk powstania i dalszej wojny zmniejszyła się gwałtownie ludność Czech - o około 1 miliona mieszkańców. Klęska powstańców czeskich miała kilka źródeł. Była nią na pewno militarna przewaga Habsburgów oraz brak jedności w obozie powstańców. Należy także wziąć pod uwagę izolację międzynarodową powstańców.

Okres duński 1624-1629.

Wraz z klęską w bitwie pod Białą Górą rozstrzygnął się los Czech, ale nie rozstrzygnęły się losy wojny. Walki trwały także w samej Rzeszy. Protestanci niemieccy czując się coraz bardziej zagrożeni przez zwycięską w ich kraju kontrreformację, zwrócili się o pomoc między innymi do władców Skandynawii (w państwach skandynawskich zatriumfował luteranizm). Król Danii Chrystian IV, zdecydował się w 1625 roku na interwencję w Niemczech i przekroczył granice Cesarstwa. Stał się tym samym przywódcą obozu protestanckiego. Na tą decyzje króla Danii, miała tez wpływa obawa przed jego głównym rywalem - królem szwedzkim Gustawem Adolfem, który zaczął prowadzić coraz bardziej aktywną politykę w rejonie Bałtyku, rozpoczynając w 1625 roku działania wojenne przeciw Polsce, pozostając w sojuszu z cesarzem. To właśnie owe wkroczenie Chrystiana IV do Niemiec rozpoczęło tzw. duński okres wojny 30-letniej. W początkowym okresie do koalicji z królem duńskim przystąpiła Anglia, Holandia i Francja. W późniejszym okresie przystąpił także Siedmiogród, Palatynat Reński i Dolna Saksonia. Jednak już od samego początku Chrystian duński i walczący po jego stronie za holenderskie pieniądze Mansfeld, zaczęli ponosić klęski. Wojskami Ligii Katolickiej dowodzili zaś wybitni wodzowie: Alfred von Wallenstein (czeski szlachcic, który doszedł do wielkiego majątku i zaszczytów właśnie w czasie wojny 30 -letniej. Od 1626 roku był on dowódcą wojsk cesarskich, w 1634 roku został zamordowany z rozkazu cesarza Ferdynanda II) i Johann Tilly (był hrabią pochodzącym z Flamandii, w czasie wojny 30-letniej walczył po stronie Habsburgów, od 1610 roku był dowódcą Ligii Katolickiej). Bitwa pod Roseau stoczona w kwietniu 1626 roku zakończyła się klęska Mansfelda, który uszedł na Śląsk. Kilka miesięcy później Tilly odniósł wielkie zwycięstwo nad armią Chrystiana IV, w bitwie stoczonej na terenie Brunszwiku. Liga Katolicka wygrała także bitwę pod Dessau w 1626 roku i wkroczyła do Dolnej Saksonii, a rok później do Holsztynu i Jutlandii. Chrystian IV po straszliwej klęsce, jaką zadał mu Wallenstein w bitwie pod Wolgast (Wołogoszcz) we wrześniu 1628 roku, zamiast związać się ze Szwecją antyhabsburskim sojuszem, zdecydował się zawrzeć pokój z Habsburgami. Pokój ten został podpisany w Lubece w 1629 roku. Król Danii musiał zrezygnować ze swych planów w północnych Niemczech i uznać pełną suwerenność cesarza w Holsztynie i innych księstwach.

Okres szwedzki 1630-1634.

Wstępnym krokiem do udziału Szwecji w konflikcie na terenie Niemiec, była wojna z państwem polskim. Toczyła się ona tak naprawdę z pewnymi przerwami od początku XVII wieku. Rozgorzała ona na nowo w 1625 roku, kiedy wygasł krótkotrwały rozejm mitawski. Wojna polsko - szwedzka trwała w latach 1625-1629. Polska stała bardzo zdecydowanie w obozie habsburskim. Szwecja szykując się do interwencji w Niemczech, chciała się najpierw zabezpieczyć od strony wschodniego sojusznika Niemiec. Wojna ta toczyła się ze zmiennym szczęściem. Ostatecznie w 1629 roku został zwarty rozejm w Altmarku (Stary Targ), dość nieprzychylny dla strony polskiej. Teraz Szwecja mogła już dokonać interwencji na terenie Niemiec. 6 lipca 1630 roku król szwedzki Gustaw Adolf wylądował na czele swych wojsk w Peenemunde, zajmując bezpośrednio potem wyspy Wolim i Uznam oraz pobliski Szczecin. W 1631 roku stanął on na czele międzynarodowego sojuszu antyhabsburskiego, w skład którego wchodziły (oprócz Szwecji) wchodziły: Francja, Anglia, Dolna Saksonia, Brandenburgia, Niderlandy. Cele Gustawa przy ataku na teren Niemiec, nie ograniczały się tylko do osiągnięcia lokalnych zdobyczy terytorialnych. Król ten dążył także do zmiany układu sił w Europie, usuwając w cień katolicki obóz Habsburgów. Do końca 1630 roku Szwedzi zajęli większą część Pomorza. Gustaw Adolf zawiódł się na protestanckich książętach Rzeszy, którzy wbrew jego oczekiwaniom wcale go nie poprali. Wręcz przeciwnie, na zjeździe stanów protestanckich w Lipsku w 1631 roku, stanęli oni na gruncie lojalności wobec cesarza i odrzucili propozycje sojuszu ze Szwedami. Walki terenie Niemiec przybierały korzystny dla strony szwedzkiej obrót. Adolf pokonał wojska cesarskie w bitwie po Breitenfeld na północ od Lipska w 1631 roku. Armia cesarska była dowodzona przez hrabiego Tilly. W bitwie tej zetknęli się ze sobą nie tylko wybitnie wodzowie (Tilly - Gustaw Adolf), ale także dwie szkoły sztuki wojennej. Po tym zwycięstwie ruszył Gustaw Adolf na czele swej armii w głąb Niemiec, w kierunku południowo-zachodnim, a sprzymierzone z nim wojska saskie wkroczyły do Pragi i zajęły ją w listopadzie 1631 roku. To zwycięstwo nad Tiily'm podniosło bardzo prestiż króla szwedzkiego w samych Niemczech. Do jego obozu zaczęło wstępować coraz więcej niemieckich protestantów. Gustaw Adolf natomiast zaczął coraz poważniej myśleć o rozbiciu Niemiec, oderwaniu od nich księstw protestanckich i utworzeniu z nich związku pod swym protektoratem. Wkrótce odniósł on jeszcze jedno wielkie zwycięstwo nad Tilly'm - 15 kwietnia 1632 roku. Ranny w jej trakcie Tilly wkrótce zmarł. Gustaw Adolf zajął Augsburg i Monachium. Od tej pory stał się on najbardziej wpływowym władcą w ówczesnej Europie. Nazwany został "lwem Północy". Habsburgów od zbliżającej się wielkiej klęski mógł wybawić jedynie inny wybitny wódz Wallenstein. Dlatego też w kwietniu 1632 roku w Goollersdorfie w Austrii, zawarli Habsburgowie układ z Wallensteinem. Jego tekst jest nieznany. Jednak można wydedukować, iż otrzymał on ogromną władzę nad wojskiem i pewne uprawnienia polityczne. Wallenstein od razu przystąpił do organizowania wojska. Pod jego sztandarami znalazło się około 40 tysięcy ludzi. Swe działania wojenne rozpoczął on od wypędzenia wojsk saskich z Czech i zajęcia Pragi. Armia jego połączyła się także z wojskami Ligii Katolickiej, pod wodzą Maksymiliana Bawarskiego. Zostały odparte ataki wojsk Gustawa Adolfa w pobliżu Norymbergii w miesiącach lipiec-wrzesień 1632 roku. W tym samym czasie sprzymierzeńcy niemieccy Gustawa Adolfa, stanowiący ponad połowę jego wojsk, zaczęli powoli odsuwać się od niego. Dlatego też rozpoczął on przygotowania do zawarcia pokoju. Nie doszło jednak do tego i Gustawowi Adolfowi przyszło stoczyć swa ostatnią w swym życiu bitwę z wojskami Wallensteina, na polach na północny wschód od Lutzen w Saksonii dnia 16 listopada 1632 roku. W bitwie tej zginął król szwedzki. Dowództwo po nim objął książę Bernard Weimarski, który zwyciężył. Wojska Wallensteina i on sam musiały wycofać się w kierunku Czech. Klęska na polu bitwy nie oznaczała jednak klęski Szwecji. Sprawami politycznymi zajął się bowiem wybitny polityk Oxenstiern, a dowództwo armii objęli generałowie - Horn, Baner i Torstenson oraz wspomniany już Bernard Weimarski, jeden z najwybitniejszych dowódców protestanckich. Oxenstiern doprowadził do zawarcia między Szwecją a stanami protestanckimi czterech okręgów w południowo-zachodnich Niemczech układ, zwany Ligą w Heilbronn w kwietniu 1633 roku. W tym samym mniej więcej czasie Wallenstein zaczął prowadził dość samodzielną politykę, mająca na celu pacyfikacje kraju, a poprzedzoną zbliżeniem z protestantami niemieckimi. Takie plany wywołały niezadowolenie ze strony Habsburgów. To właśnie z ich polecenia został on zamordowany w Chebie (Eger) w lutym 1634 roku. Sytuacja na polu walki, gdzie nadal trwały działania wojenne, zmieniła się radykalnie, gdy dowództwo nad wojskami cesarsko-bawarskimi objął król Czech i Węgier - Ferdynand. Wojska te były wspierane przez posiłki hiszpańskie. Koalicja szwedzko-protestancka (dowodził nią ks. Bernard Weimarski oraz Horn) została pokonana w dwudniowej bitwie pod Nordlingen w Wirtembergii, w dniach od 5 do 6 września 1635 roku. W wyniku tego zwycięstwa został zawarty pokój w Pradze dnia 30 maja 1635 roku, między głównym przedstawicielem protestantów niemieckich - elektorem saskim Janem Jerzym a cesarzem. Do tego traktatu pokojowego przystąpiło wkrótce wiele innych niemieckich władców terytorialnych, w tym zarówno katolików, jak i protestantów. Pokój ten czynił tak naprawdę cesarza nieograniczonym niczym panem w Rzeszy. Na drodze do całkowitego wyparcia Szwedów z terenu państwa niemieckiego przeszkodziła nowa interwencja - francuska.

Okres francuski 1635-1648.

Wkraczając do wojny Francja była jednym z wielu państw wchodzących w skład antyhabsburskiego sojuszu. Oprócz niej należały do niego: w dalszym ciągu Szwecja, Niderlandy, Siedmiogród oraz Sabaudia. Wkroczenie Francji było tak naprawdę nową walką o hegemonie w Europie. Była ona skierowana przede wszystkim przeciwko Hiszpanii. Jako powód bezpośredni do wojny, posłużyło francuskiemu kardynałowi Richelieu, aresztowanie przez Hiszpanów sprzymierzeńca Francji - elektora trewirskiego. Wojna została wypowiedziana 18 maja 1635 roku, a wkrótce potem cesarz wystąpił oficjalnie przeciwko Francji. Przeprowadzona niedawno we Francji reforma wojskowa, jak też nowa sztuka wojenna opierała się na wzorach wprowadzonych w wojsku szwedzkim przez Gustawa Adolfa. Ten ostatni etap wojny 30-letniej zwany jest francuskim lub francusko-szwedzkim. Charakteryzował się on stałym przechylaniem się zwycięstw na stronę koalicji antyhabsburskiej. Rosły przy tym stale wpływy i znaczenie Francji. Po śmierci księcia Bernarda Weimarskiego w 1639 roku, wojnę prowadzili obok generałów szwedzkich, głównie jednak francuscy. Wśród nich na czoło wysunął się książę d'Enghien - późniejszy Ludwik II Burbon książę Conde (Wielki Kondeusz), który 19 maja 1643 roku zadał Hiszpanom wielką klęskę pod Rocroi, na pograniczu miedzy Francją a Niderlandami Hiszpańskimi. Wyczerpanie obu stron i zniszczenie Niemiec skłaniało powoli cesarza Ferdynanda III (1637-1657) do rokowań pokojowych. Wzmogło się to na sile, gdy stracił on poparcie trzech najpotężniejszych elektorów niemieckich - saskiego, brandenburskiego i Maksymiliana Bawarskiego. Przeciwne stanowisko reprezentowali jednak Habsburgowie hiszpański. Dlatego też wojna 30-letnia, trwała jeszcze 10 lat po podpisaniu traktatu westfalskiego, bowiem aż do 1659 roku. Do tego czasu toczyły się walki francusko-hiszpańskie.

W okresie trwania okresu francuskiego w 1638 roku Szwedzi wkroczyli do Czech, a już rok później flota hiszpańska została rozbita przez Holendrów. W 164 roku działania wojenne rozpoczął także władca Siedmiogrodu - Rakoczy. Wobec takiej sytuacji cesarz Ferdynand III już w 1640 roku podjął decyzję o rozpoczęciu rozmów pokojowych.

W tym czasie dyplomacja Richeleugo, a następnie Mazanina skutecznie przeciwdziałała wpływom habsburskim w Polsce. To właśnie dzięki wpływom francuskim zawarto nowy rozejm polsko-szwedzki w Sztumskiej Wsi (Stumsdorf) we wrześniu 1635 roku, a jednym z głównych jego twórców był wysłannik Richelieu - hrabia d'Avaux. Następnie doszło do kolejnego zbliżenia polsko-austriackiego, czego zewnętrznym wyrazem był ślub króla Władysława IV z córka Ferdynanda II - Cecylią Renatą. Mimo tego król polski zaczął jednak szukać ponownych kontaktów z Francja. Po śmierci Cecylii Renaty ożenił się on z księżniczką francuską Ludwika Marią Gonzaga w 1645 roku.

Rokowania pokojowe rozpoczęły się w 1644 roku w Monasterze (Munsterze) i Usnabruck w Westfalii. Na dalszy przebieg negocjacji duży wpływ wywarły zwycięstwa Francuzów nad wojskami cesarskimi pod Fryburgiem w 1644 roku, w drugiej bitwie pod Nordlingen w 1645 roku oraz pod Lens w 1648 roku. Równocześnie niemal Szwedzi zadali klęskę Danii, która w tym etapie wojny znalazła się pod stronie Habsburgów.

Traktat westfalski (1648) i jego znaczenie.

Dnia 24 października 1648 roku pełnomocnicy stron walczący złożyli w Munster podpisy pod traktatem pokojowym, zwanym traktatem westfalskim. Składał się on z dwóch dokumentów: osobnego układu między Francja i Rzeszą oraz Szwecją i cesarzem (ten ostatni został podpisany w Osnabruck). 18 lutego 1649 roku zostały wymienione dokumenty ratyfikacyjne, podpisane przez poszczególnych monarchów. Francja i Szwecja zyskiwały nowe nabytki terytorialne oraz potwierdzenie dawnych. Francuzi uzyskali formalnie prawo do biskupstw Toul, Metz, Verdun oraz Alzację i pewne nabytki na prawym brzegu Renu. Szwedom zaś przypadło Pomorze ze Szczecinem (Vorpommenrn). Druga część Pomorza, jako spadek po wymarłej dynastii książąt szczecińskich otrzymała Brandenburgia.

Oprócz nowych nabytków terytorialnych ważniejsze były inne aspekty tego traktatu pokojowego. Dzięki potwierdzeniu pokoju augsburskiego (pokój zawarty w 1555 roku w Augsburgu ,kończący wtedy wojny religijne wewnątrzniemieckie) i rozszerzeniu wolności wyznania również na kalwinów, zachowanie stanu posiadania przez protestantów sprzed 1624 roku oraz ograniczeniu zasady "cuius regio eius religio" (czyli czyj kraj tego religia), został w pełni zahamowany postęp kontrreformacji w północnej części Niemiec.

Pokój ten zawierał także postanowienia dotyczące Rzeszy. Dzięki nowemu układowi sił w kolegium elektorskim (wybierało cesarza), gdzie głosy rozkładały się: 5 katolików i 3 protestantów, a Habsburgowie katoliccy dzięki temu uzyskali niemal gwarancję dziedziczenia godności cesarskiej w swym rodzie, to jednak pewne zmiany czyniły tak naprawdę z Rzeszy luźny związek zupełnie suwerennych na arenie polityki wewnętrznej i zagranicznej, związek państw. Nawet zawarta przy tej okazji klauzula, iż nie mogą one zawierać żadnych przymierzy z obcymi państwami, skierowanymi przeciwko cesarzowi i Rzeszy, nie miała żadnego praktycznego znaczenia.

Niderlandy wycofały się z trakcie rokowań pokojowych z obozu swych dotychczasowych sojuszników oraz zawarły osobny traktat pokojowy z Hiszpanią w Hadze 30 stycznia 1648 roku (traktat ten został ratyfikowany w Munster 15 maja 1648 roku). Hiszpania uznała w nim ostatecznie niepodległość Niderlandów.

W traktacie westfalskim uznano także za fakt niepodległość Szwajcarii, natomiast została całkowicie pogrzebana sprawa niepodległości Czech. Jedną pozytywną rzeczą było przyznanie synowi "króla zimowego" Karolowi Ludwiko z powrotem Palatynatu Dolnego wraz z godnością elektorską, podczas gdy książę bawarki otrzymała Palatynat Górny i został dokooptowany do grona elektorskiego.
Traktat westfalski nie oznaczał tak naprawdę zakończenia wielkich zmagań europejskich. Wojna francusko-hiszpańska toczyła się nadal. Wygrana w tej wojnie Szwecji jeszcze bardziej obudziła jej pragnienia do opanowania Bałtyku, a więc zwrotu ku Europie Wschodniej, gdyż to właśnie w walce z Polską i z Rosją miały się rozstrzygnąć losy mocarstwowości szwedzkiej. Tak więc w sensie dyplomatycznym traktat westfalski nie oznaczał pacyfikacji. Było on jedynie rozwiązaniem częściowym. Był on natomiast z pewnością zamknięciem pewnej epoki w Niemczech. Konsekwencją bezpośrednią było rozbicie polityczne tego państwa, a co za tym idzie definitywny upadek idei zbudowania wielkoniemieckiego imperium pod egidą austriackich Habsburgów. To właśnie traktat westfalski wprowadził także na terenie Rzeszy Niemieckiej: wolność wyznania kalwińskiego, luterańskiego i katolickiego; ogłoszono poza tym amnestię dla władców, którzy utracili swe księstwa podczas wojny; kraje Rzeszy uzyskały prawo prowadzenie własnej polityki zagranicznej.

Wojna trzydziestoletnia - kalendarium najważniejszych wydarzeń.

- 23 maja 1618 roku - defenestracja praska.
- 1619 rok - stany czeskie ofiarowały koronę Czech Fryderykowi V.
- 8 listopada 1620 roku - klęska powstańców czeskich w bitwie pod Białą Górą.
- 1623 rok - zajęcie przez wojska czeskie Palatynatu.
- 1625 rok - na czele obozu antyhabsburskiego stanął król Danii Chrystian IV.
- 1626 rok - zwycięstwo Ligii Katolickiej w bitwie pod Dessau.
- 1629 rok - pokój w Lubece między Danią a cesarstwem.
- 1630 rok - na czele obozu antyhabsburskiego stanął król Szwecji Gustaw II Adolf.
- 1631 rok - zwycięstwo obozu antyhabsburskiego pod Breitenfeld.
- 1632 rok - zwycięstwo wojsk Gustawa II Adolfa w bitwie pod Lutzen oraz śmierć króla Szwecji.
- 1635 rok - układ pokojowy Dolnej Saksonii z cesarzem
- 1640 rok - cesarz podjął decyzję o rozpoczęciu rozmów pokojowych
- 30 stycznia 1648 roku - Niderlandy zawarły traktat z Hiszpanią w Hadze
- 24 października 1648 roku - został zawarty traktat westfalski, który kończył wojnę trzydziestoletnią.