Psychologia zarządzania - notatki z ćwiczeń

Ćwiczenia 1

1. Definicja osobowości – ujęcie tradycyjne i współczesne

„Osobowość jest to konstrukt psychologiczny, który pozwala przewidzieć jak dana osoba zachowa się w danej sytuacji” – Kottel

„Osobowość to suma sposobów reagowania na innych ludzi i obiekty oraz sposób wchodzenia z innymi w integracje, które są charakterystyczne dla danej jednostki” Ferguson

„Osobowość to zespół cech wzajemnie wpływających na siebie, które manifestowane są poprzez zachowania” – teoria cech

2. Teorie osobowości (wybrane)
- teoria freudowska
- teorie neofreudowskie
- teorie pola
- teorie czynnikowe
- teorie uczenia się - teorie poznawcze
- teoria cech
- teorie humanistyczne


3. Cechy osobowości istotne z punktu widzenia zarządzania

a) Makiawelizm
Cel uświęca środki – motto

b) Lokalizacja umiejscowienia kontroli wewnętrznej
- niska  uważamy, że nic nie zależy od nas
- wysoka  „kowal swojego losu” – sami o sobie decydujemy

Makiawelizm i wysokie umiejscowienie kontroli wewnętrznej są odpowiednie do zarządzania.

4. Co to jest pomiar osobowości

a) Po co dokonujemy pomiaru (cele)
- przewidywania zachowania w określonej sytuacji
- poznanie jednostek i ustalenie sposobu postępowania wobec nich (np. sposób zarządzania)
- wyjaśnienie w celu kształtowania ludzkich zachowań
- wzbogacenie wiedzy na temat ludzkiego zachowania !!!!

b) Jakich narzędzi używamy do pomiaru
- kwestionariusz osobowości (kwestionariusz zdolności, umiejętności, testy inteligencji)
- obserwacje (próbki zachowań)
- wywiady
- eksperymenty
- skale ocen (relatywne, absolutne)
- techniki projekcyjne

c) Cechy pomiaru

- zobiektywizowany (kryteria, metoda i obliczanie wyników muszą być takie same)
- rzetelność (wskazuje w jakim stopniu ludzie uzyskują takie same wyniki we wszystkich kolejnych pomiarach)
- sprawdzenie poprzez powtórne badania lub polecenie oceny tego samego zachowania różnym osobom
- trafność (pokazuje w jakim stopniu dane narzędzie w rzeczywistości mierzy to co ma mierzyć)
- znormalizowanie narzędzia pomiarowego (zastosowanie w grupie osób reprezentatywnych dla populacji dla której narzędzie ma być przeznaczone; procedura taka dostarcza norm)

5. Współczesne teorie osobowości
- teoria dialogowego „ja” H. Hermansa

W teoriach współczesnych koncepcje osobowości dopuszczają założenie o wewnętrznej różnorodności osób i wielu wersjach „ja”, które są równorzędne, odrębne i niezależne od siebie.
Główne założenia koncepcji dialogowego „ja”:
a) sprzeczności pojawiające się w zachowaniu i uczuciach są naturalne i nieuniknione

b) relacje z innymi ludźmi powodują, że żyjemy w różnych „światach”; każdy „świat” opiera się na specyficznych regułach:
- co można
- co warto
- co należy
- czego nie wypada czuć, myśleć czy robić

c) wejście w określony „świat” powoduje przyjęcie typowej dla tego świata tożsamości społecznej; wersje tożsamości społecznej nazywane są pozycjami „ja” lub „głosami”.

Każda z pozycji „ja” jest autonomicznym źródłem myśli i uczuć, nadaje znaczenie i przejmuje kontrolę nad działaniami. Posiada charakterystyczne dla siebie przekonania i wzory reagowania emocjonalnego. Posiada specyficzne wspomnienie i własną historię. Interpretacje rzeczywistości następuje w sposób niepowtarzalny. Każda pozycja „ja” posiada dostęp do treści „niewidzianych” dla innych pozycji.

Skutki:
- Jednostka może posiadać różne, czasem sprzeczne ze sobą uczucia, zasady moralne i przekonania o tym, co jest prawdziwe i wartościowe

- Teoria dialogowego „ja” mówi, że nie istnieje centralny dyspozytor mówiący, która pozycja „ja” zdominuje pozostałe.

O dominacji określonej pozycji „ja” decyduje:
- Zasada dostępności (im częściej pozycja „ja” dochodziła do głosu w przeszłości, tym większe jest prawdopodobieństwo, że zostanie zaktywizowana ponownie)

- Sytuacja oraz kontekst społeczny (czasem poza świadomością)

Ćwiczenia 2

c.d pkt 5

- teoria STO (sieciowa teoria osobowości) Kozielewskiego

„Osobowość jest sieciową organizacją względnie trwałych i równorzędnych składowych psychicznych zwanych psychozami. W tej koncepcji osobowość jest traktowana jako konkstrukt biografii człowieka” – Kozielewski

Pobudzenie aktywności może nastąpić poprzez:

1) bodźce i sytuacje zewnętrzne (materialne, poznawcze czy społeczne)
2) w wyniku myśli, emocji lub snów

Rodzaje psychonów:

1) Psychon motywacyjny – odpowiedzialny za uruchomienie procesu motywacyjnego. Podstawowym elementem prychonu jest niezaspokojona potrzeba. Ukierunkowuje podtrzymuje proces motywacyjny, określa wydatkowanie energii oraz czasu, a także finalizuje proces motywacyjny. Aktywacja potrzeby może nastąpić poprzez bodźce zewnętrzne lub/i czynniki wewnętrzne.

Potrzeba = popęd + pragnienie + motyw

W psychozie motywacyjnym wyróżnia się trzy dominujące rodzaje potrzeb:
a) potrzeba bezpieczeństwa (bezpieczeństwo fizyczne i społeczne)
b) potrzeba poznawcza ( potrzeba wiedzy – informacyjna, koncepcyjna [wiedzieć jak najwięcej], eksploracyjna [wyjaśnianie zjawisk])
c) własnej wartości jako osoby

Założenie:
Bez wysokiego poczucia wartości człowiek traci radość i optymizm

2) Psychon emocjonalny – składa się z trwałych układów neurofizjologicznych, neuroanatomicznych oraz psychicznych, które generują stany i procesy emocjonalne oraz afekty i nastroje

Nastrój – utrzymujące się przez dłuższy czas zabarwienie emocjonalne wszystkich przeżyć, doświadczane subiektywnie i relacjonowane, jak również obserwowane przez otoczenie

Afekt – nagła, niekontrolowana zmiana stanu emocjonalnego (lub ekspresja emocji)

Psychon emocjonalny wiąże się z prawie wszystkimi elementami osobowości. Sądy wartościujące na temat rzeczywistości i świata nasycone są pozytywnymi lub negatywnymi emocjami.
Emocjonalność należy do głównych wymiarów temperamentu.

3) Psychon poznawczy – znajduje się w nim wiedza jednostki, zwana reprezentacją poznawczą. Składa się z konfiguracji sądów opisowych, które są nośnikami informacji praz sądów wartościujących, które przekazują dane o subiektywnej wartości tych stanów.

Sądy opisowe – opinie, przekonania i poglądy
Sądy wartościujące – to jak dana opinia przekłada się na to jak postrzegamy świat, czy to jest dla nas ważne czy nie (feministka w określony sposób postrzega faceta)

Elementy psychonu poznawczego:
a) sądy o świecie materialnym, symbolicznym, społecznym (jednostka tworzy wiedzę prywatną)
b) sądy relacyjne, których treścią są stosunki i więzy istniejące między światem zewnętrznym a daną osobą (relacje międzyludzkie)
c) sądy opisowe i wartościujące, dotyczą wiedzy na temat własnej osoby (samowiedza)

Psychon poznawczy:
- zapewnia orientację w świecie
- odgrywa decydującą rolę w myśleniu i działaniu
- odpowiada za tworzenie planów życiowych, stylów działania, hipotez badawczych i wirtualnych światów

4) Psychon instrumentalny – składa się z sieci umiejętności i sprawności.

Wyróżnić można trzy poziomy, które różnią się między sobą stopniem złożoności:
a) operacje elementarne – proste przekształcenia materialne, symboliczne i społeczne (porównywanie, tworzenie skojarzeń, łączenie faktów, wyciąganie wniosków)
b) operacje specyficzne – typowe dla określonej dziedziny, są to reguły heurystyczne, algorytmiczne, konstruktywne, regulatywne
c) złożone umiejętności – strategie i style działania oraz plany lub procedury postępowania, które są uporządkowanym systemem zasad i reguł

Psychon instrumentalny kształtuje:
- inteligencja
- zdolności
- temperament

Psychon instrumentalny decyduje o indywidualności i niepowtarzalności osobowości

5) Psychon osobisty – zawiera treści egzystencjalności i tożsamościowe, treści te są zakodowane w świadomych przekonaniach na temat własnej osoby oraz w niewyrażalnych stanach świadomości (poczucie)

Cztery niewyrażalne stany świadomości:
a) poczucie własnego istnienia jako osoby i bytu sprawczego (jestem źródłem własnych doświadczeń)
b) poczucie jedności i integralności (jestem niepodzielną całością)
c) poczucie ciągłości (zmieniają się okoliczności a ja cały czas jestem sobą)
d) poczucie niepowtarzalności ( jestem różny od innych, poprzez to unikatowy)

Wszystkie psychony są równoważne, samodzielne i ekwiwalentne. W sieci osobowości występują dwa rodzaje połączeń:
- połączenia globalne między psychozami
- połączenie lokalne w psychozach

Psychony i połączenie między nimi rozbudowują się w miarę oddziaływania zróżnicowanych czynników, takich jak:

- przekaz genetyczny
- oddziaływania środowiska
- wykonywanie różnorodnych czynności

Ćwiczenia 3

1) Typy inteligencji:

1. Inteligencja emocjonalna
Wysoka inteligencja emocjonalne daje predyspozycje do działań związanych z pomaganiem ludziom. Jest istotna wszędzie tam, gdzie kontakt interpersonalny jest kluczową umiejętnością, od której zależy osiągnięcie sukcesu. Wysoka inteligencja emocjonalne pozwala na dobrą komunikację, rozumienie intencji, odczytywanie emocji i indywidualne podejście do drugiej osoby

2. Inteligencja fizyczna
Wysoka inteligencja fizyczna oznacza predyspozycje do uprawiania sportów. Oznacza również umiejętności manualne i techniczne związane z obsługą urządzeń i narzędzi. Osoby o wysokiej inteligencji fizycznej mają doskonałą koordynację ruchów.

3. Inteligencja logiczna
Wysoka inteligencja logiczna daje predyspozycje do działań o koncepcyjnym charakterze, polega na logicznym myśleniu i wyciąganiu wniosków na podstawie analizy danych. Wysoka inteligencja logiczna pozwala na przewidywanie skutków podejmowanych decyzji

4. Inteligencja werbalna
Wysoka inteligencja werbalna to predyspozycje do działań związanych z przekazywaniem informacji, jak również przekonywaniem innych do swoich opinii czy poglądów (perswazja)

5. Inteligencja wizualna
Wysoka inteligencja wizualna pozwala na działania w zakresie projektowania, przetwarzania treści słownych na obrazy, rysunki, schematy. Osoby z wysoką inteligencją wizualną posiadają zdolność do „wyłapywania szczegółów”

6. Inteligencja twórcza
Wysoka inteligencja twórcza daje predyspozycje do działalności artystycznej, cechuje również organizatorów, jest niezbędna w procesie wprowadzania zmian i rozwiązywania problemów

Rozwijanie inteligencji logicznej polega na:
- orzekaniu czy dowody potwierdzają lub nie daną koncepcje
- orzekaniu czy dwa fakty są ze sobą powiązane i pozwalają wysnuć określone wnioski

Trzy sprawdzone strategie wyzwalania inteligencji twórczej:

1. Zrób coś innego, odmiennego – i to każdego dnia! Pojedź do biura inną trasą. Zrób zakupy w innym supermarkecie. Znajdź sobie inne zajęcie, które wypełni ci wolny czas. Jeśli lubisz kino idź do teatru lub na mecz hokejowy. Jeśli lubisz siedzieć w domu idź na spacer. Jeśli lubisz przebywać na świeżym powietrzu, zostań w domu i poczytaj książkę, itp.

2. Spróbuj polubić to, czego nienawidzisz. Następnym razem, gdy znajdziesz się w towarzystwie osoby, której nie lubisz, lub w sytuacji, która wcale ci się nie podoba, spróbuj dostrzec w nich coś dobrego, coś, o czym będziesz mógł wspomnieć w miłych słowach. Jeżeli ktoś był niesympatyczny, spróbuj zastanowić się, z czego to wynikało i dlaczego osoba ta uznała, że będzie to reakcja najodpowiedniejsza. Jeśli przydarzyła ci się mała katastrofa w pracy lub niska ocena testu, postaraj się spojrzeć na to z innego punktu widzenia: przecież mogło być gorzej, a poza tym z niepowodzenia wynika jedynie lekcja na przyszłość – zrobić wszystko, żeby więcej nie powtórzyła się taka sytuacja.

3. Popatrz na sprawy z cudzego punktu widzenia. Poświęć kilka minut przy obiedzie lub kolacji na to, by spróbować wczuć się w sytuację kogoś, kogo dobrze znasz. Postaraj się spojrzeć na życie oczami tej osoby, pomyśl o różnych rzeczach w taki sposób, w jaki ona by to uczyniła. Następnie zastanów się, jak minął twój dzień, co cię ucieszyło, a co zmartwiło. Jak postrzegałaby te sprawy ta osoba? Co by zrobiła?

Trzy sprawdzone strategie wyzwalania inteligencji fizycznej:

1. Przyzwyczajaj swoje ciało do nieoczekiwanych zmian zachowania. Pomoże ci to utrzymać inteligencję twórczą na stałym, wysokim poziomie. Staraj się przez kilka godzin robić wszystko lewą ręką (jeśli jesteś praworęczny), i odwrotnie. Spróbuj kilka razy dziennie otworzyć drzwi, lub podnieś coś z podłogi nie używając nóg (a np. nogi). Jeśli zwykle posługujesz się sztućcami spróbuj zjeść obiad używając pałeczek (i odwrotnie).

2. Staraj się, aby oddychanie harmonizowało z ruchami ciała poprzez zgranie oddechu z czynnościami, które wykonujesz. Zauważ, ze większość czynności wykonywana jest w rytmie „na dwa” (stukanie na klawiaturze, cięcie piłą, gra w tenisa itd.). Podobnie ma się rzecz z oddechem, dlatego zgrywaj tempo ruchu z rytmem oddechu, a nie rytm oddechu z tempem ruchu (np. w grze w tenisa wdychaj powietrze robiąc zamach, a wydychaj, uderzając pikę).

3. W kontaktach z ludźmi należy unikać postaw, które kojarzą się z nerwowością lub brakiem szczerości, a prezentować uznawane za przejaw pewności siebie i uczciwości. Wszyscy ludzie, których kariera zależy od akceptacji publiczności (np. artyści, politycy) starają się zwiększyć siłę swego oddziaływania stosując mowę ciała. Zdolność tę odziedziczyliśmy po przodkach, którzy miliony lat temu nie umiejąc jeszcze posługiwać się mową, wszelkie znaki o niebezpieczeństwie czy obfitości pożywienia przekazywali wyłącznie językiem ciała. Badania dowiodły, że nasza reakcja na mówcę jest jednakowo określona treścią tego co mówi, jak i mową jego ciała. Oglądając telewizję zwróć uwagę, w jaki sposób prezenter posługuje się językiem ciała, gdy czyta dobre nowiny, a jak wygląda, gdy przedstawia informacje przygnębiające. W teleturniejach zauważysz nerwowość lub pewność graczy. W sprawozdaniach sądowych zachowania się ludzi, gdy mówią prawdę, oraz wtedy, gdy wykaże
się im kłamstwo. Czy potrafisz stwierdzić od razu, że ktoś jest nieszczery? Po czym to poznajesz? Zastosuj wnioski do panowania nad własną mową ciała.

2) Definicje inteligencji

Inteligencja to dolność rozwiązywania problemów – Piaget

Inteligencja to dostrzeganie zależności i relacji – Spearman

Inteligencja to zdolność uczenia się – Ferguson

Inteligencja to ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i wykonywania nowych zadań – Stern

Inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych, determinujących efektywność działań, wymagających procesów poznawczych. Warunku te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności człowieka - Strelau

3) Teorie inteligencji

1. Cattell

Podzielił inteligencję na płynną i krystaliczną.
Inteligencja płynna to zdolność dostrzegania złożonych relacji między symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach, niezależnie od doświadczenia osobniczego i znaczenia owych symboli
inteligencja krystaliczna – to dysponowanie widzą i umiejętnościami ważnymi z danym kontekście kulturowym
2. Hierarchiczna teoria Sternberga

Teoria składa się z trzech subteorii:
• Subteoria kontekstu (aspekt praktyczny) – ujmuje inteligencję jako sposób adaptacji do środowiska (rzeczywistości), która pozwala na jego wybór lub kształtowanie
• Subteoria doświadczenia (aspekt kreatywny) – ujmuje inteligencję jako właściwość, która pozwala na efektywne rozwiązywanie nowych zadań w ramach świadomego ogólnego systemu przetwarzania informacji oraz automatyczne przetwarzanie powtarzanych procesów myślowych w ramach lokalnego systemu przetwarzania informacji
• Subteoria składników (aspekt analityczny) – ujmuje inteligencje jako sposób organizowania procesów poznawczych

Podsumowanie
Należy rozwijać wszystkie typy inteligencji w celu zwiększenia własnych możliwości, zdolności służących podniesieniu efektywności i sprawności działań.
Rozwijanie tych typów inteligencji pozwala na:

1) jasne i zrozumiałe wyrażanie swoich poglądów bez względu na okoliczności
2) skuteczne przekonywanie do swoich racji
3) zwiększanie możliwości posługiwania się pamięcią trwałą
4) pisanie notatek i raportów przyciągających uwagę
5) zwiększanie zdolności dostrzegania faktów niedostrzegalnych dla innych
Ćwiczenia 4

1. Definicja umysłu

„Struktura łącząca dany zbiór cech wejściowych z jednostką wyższego rzędu”

Zdolności intelektualne człowieka wyrażają się w pojęciu poziomu umysłowego, którego liczbowym wskaźnikiem jest iloraz inteligencji (dwie osoby o identycznym ilorazie inteligencji mogą różnić się dość istotnie tzw. profilem inteligencji i stylem samorealizacji intelektualnej, mówimy wówczas, że różnią się typem intelektu)

2. Typy umysłu
a) wymiary
- percepcja i intuicja

Percepcja – ukierunkowanie umysłu na świat zewnętrzny ku danym zmysłowym, faktom i wyrazistym kontrastom; jest to styl odbioru informacji oparty na przetwarzaniu sekwencyjnym (krok po kroku), krótkoterminowym (tu i teraz) i skoncentrowanym na fragmentarycznych obrazach rzeczywistości

Intuicja – stanowi przeciwieństwo percepcji; intuicyjny odbiór ukierunkowany jest na poznawanie całości i ukrytych możliwości; podstawę tego odbioru tworzą wzorce całości pojawiające się spontanicznie w pierwszej fazie zetknięcia się z odbieraną informacją

- myślenie i uczucia

Myślenie – stanowi funkcję poznania intelektualnego i logicznego wnioskowanie; wg tego podziału nie należy przeciwstawiać myślenia intuicji, ponieważ może ono także mieć charakter intuicyjny; uczucia przeciwstawiane myśleniu to funkcja subiektywnego wartościowania
Przewaga percepcji nad intuicją lub przewaga intuicji nad percepcją prowadzi do różnic w strategiach poznawczych i stylach działania (prowadzi to do odmiennych kryteriów regulacji i prowadzenia doświadczeń o różnym charakterze)
Percepcja i intuicja określa rodzaj odbieranej informacji i styl jej uzyskiwania, natomiast myślenie i uczucia to wymiar dotyczący różnic w sposobach wartościowania informacji.
Wartościowanie podporządkowane nominacyjnej roli myślenia wyraża się silnym dążeniem do obiektywności i korzystania z odniesień niezależnych od osoby; jest to więc wartościowanie oparte na kryteriach zewnętrznych, logicznych i personalnych.
Informacje odbierane dzięki percepcji jest poprzez myślenie klasyfikowane w ramach ogólnego systemu kategorii pojęciowych (np. jednostek miary)
Informacja odebrana dzięki intuicji jest oceniana pod względem wewnętrznej spójności oraz kompletności.
Istotą wartościowania informacji opartych na uczuciach, emocjach i subiektywnych doznaniach jest spontaniczne odnoszenie odbieranych danych do subiektywnych odczuć osoby. Uczucia i emocje pełnią rolę swoistego kryterium prawdziwości i użyteczności informacji dla podmiotu
b) portret umysłu menedżera
Obserwator – wyznaczony przez parę funkcji percepcja-myślenie; z dystansem obserwuje świat; rozstrzygające są dla niego fakty, pomiary i szczegółowe oceny analizowane przez pryzmat logiki indukcji. Konflikt między faktami a teoria rozstrzyga na korzyść faktów. Cechą charakterystyczną umysłowości obserwatora jest postawa „tu i teraz”, ciągły głód faktów i dążenie do poznania możliwie największej liczby konkretów. Portret ten pokazuję, że mamy do czynienia z mentalnością typowego sztabowca-analityka, który czuje się dobrze w świecie konkretów, obliczeń i technologii, znacznie gorzej jednak radzi sobie ludźmi. Umysł obserwatora to idealny kontroler lub finansista. Dystans emocjonalny utrudnia mu rozumienie ludzi i kierowanie nimi, lecz ułatwia rzeczową postawę względem świata.
Teoretyk – wyznaczony przez parę funkcji intuicja-myślenie; dominuje tu tworzenie koncepcji podporządkowanych logicznej ścisłości i spójności; ocenia zarządzanie w kategorii teorii i badań. Konflikt między teorią a faktami rozstrzyga na korzyść przyjętej koncepcji. Wierzy w sprawczą moc teorii, uznaje wagę konsekwentnego działania regulowanego ścisłym schematem – skłonny jest ignorować rzeczywistość na rzecz stworzonych schematów. Cechą umysłowości są wysiłki zmierzające do stworzenia jednej teorii na wiele okazji, która przekształca się w „teorię wszystkiego”. Złą cechą umysłowości jest skłonność do interpretowania sytuacji otwartych i niepewnych jako zamknięte i pewne, co prowadzi do przekroczenia dopuszczalnej strefy ryzyka i złudnego poczucia kontroli na sytuacją. Teoretyk dobrze działa jako twórca planów przy zadanych celach lub też jako ekspert od niepowodzeń (to stwarza mu możliwość jednoczesnego wykorzystania intuicji, wiedzy i logiki).

Pragmatyk – wyznaczony przez parę funkcji percepcja-uczucia; spostrzega świat faktów ze swojej subiektywnej perspektywy, fakty kojarzą mu się z możliwością działania i operowania nimi; uczucia stanowią dominujące kryterium oceny. Pragmatyk traktuje świat jako wielką okazję, surowiec do kreowania faktów – możemy go określić jako konstruktora w ogólnym sensie. Za menedżerskie konstrukcje uznaje się rozwiązania techniczne, oraz nowe sposoby przeprowadzania operacji chirurgicznych. Menedżer tego typu dobrze funkcjonuje jako organizator krótkoterminowych przedsięwzięć.

Wizjoner – wyznaczony jest przez kombinację intuicja-uczucia; dzięki dobrze rozwiniętej intuicji łatwo dokonuje globalnych ocen sytuacji; szybko uzyskuje orientację w sytuacjach złożonych i trudnych do przedstawienia w ilościowej formie. Główną zaletą jest zdolność do globalnej oceny sytuacji oraz łatwość formułowania strategii w szerokiej skali. Typ ten „wie” co będzie i dziwi się, że inni tego „nie wiedzą”. Wytyczają nowe szlaki oraz wielkie zadania, które w zasadniczy sposób zmieniają strukturę organizacji. Korzystną cecha jest otwartość na doświadczenia; nie mają problemu w kierowaniu ludźmi; łatwo wyrażają swoje idee; skutecznie się komunikują z otoczeniem; mają umiejętność wczuwania się w sytuacje swoich podwładnych i współpracowników. Niekorzystna cechą jest ignorowanie faktów i małą uwaga poświęcona realizacji oraz konsekwencji w działaniu. Menedżer taki jest dobrym strategiem-intuicjonistą, kreującym wiele nowych idei; jednak brak dbałości o konkrety powoduje, że bagatelizuje rolę spójnego, szczegółowego planowania.

Rys. Typy umysłowości menedżerów
c) modele umysłu
d) co wpływa na kształtowanie typów umysłu
e) przykładowe typy umysłów (Nosal)

1. Empiryk – dostrzeganie faktów, tworzenie wąskich kategorii pojęciowych, zewnętrzne poczucie kontroli
2. Teoretyk – duża odporność na rozbieżności informacyjne, wartościowanie danych opartych na logicznej spójności i trafności
3. Praktyk – dąży do stworzenia modelu zaspokajającego obiektywne potrzeby i osobiste pragnienia
4. Mistyk – całościowe ujmowanie pola informacji, zwraca uwagę na różnorodność, nie posługuje się zbyt ścisłym językiem

3. Temperament
a) Ujęcie historyczne temperamentu

Najwcześniejszego i najbardziej znanego podziału temperamentu dokonał Hipokrates :
Sprowadził ludzką naturę do czterech soków: krew, flegma, żółta i czarna żółć.

Koncepcja Galena (II w. n.e.) pierwsza w historii typologia temperamentów:
a) sangwinik: krew, (typ silny, zrównoważony, ruchliwy)
b) flegmatyk: flegma, (typ silny, zrównoważony, powolny)
c) choleryk: żółta żółć, (typ silny, niezrównoważony, ruchliwy)
d) melancholik: czarna żółć. (typ słaby, zrównoważony, powolny)

Teoria Pawłowa

Siła procesu pobudzania to zdolność komórek nerwowych do pracy przejawiająca się w wydolności funkcjonalnej. Jest to zdolność do wytrzymywania długotrwałego bądź krótkiego, ale silnego procesu pobudzania.

Siła procesu hamowania to łatwość z jaką układ nerwowy tworzy warunkowe relacje hamulcowe (wygasanie, opóźnianie).

Równowaga procesów nerwowych jest to stosunek siły procesu pobudzania do siły procesu hamowania.

Ruchliwość procesów nerwowych polega na zdolności układu nerwowego do szybkiej zmiany procesu pobudzania w proces hamowania i odwrotnie.
Typologie konstytucjonalne – Kretschmer, Sheldon

Temperament według E. Kretschmer (1921 rok)
Temperament uwarunkowany jest mechanizmem krwi i funkcją gruczołów wydzielania wewnętrznego, a na temperament składają się 4 właściwości psychiczne: psychestezja (wrażliwość psychiczna na bodźce, wrażliwość nadmierna i obniżona); nastrój (przejawiający się w zabarwieniu uczuciowym przeżyć psychicznych, zabarwienie przyjemne i przykre); tempo psychiczne (szybkość przebiegu procesów psychicznych, tempo zwolnione i przyspieszone); psychomotoryka (dotyczy ogólnego tempa ruchów).

E. Kretschmer wydzielił 4 typy budowy ciała:
- leptosomatyk (leptos – wątły, soma – ciało)
człowiek o wątłej budowie ciała, wysoki i chudy, ramiona szczupłe, klatka piersiowa gładka i wąska, twarz pociągła, nos długi i wąski, kończyny dolne chude i długie;
- pyknik (pyknos – gruby, gęsty)
osobnik otyły, o bogatej tkance tłuszczowej, z reguły średniego wzrostu, szyja krótka, głowa okrągła, często łysa, twarz szeroka, rozlana, tułów rozszerzający się ku dołowi, duży brzuch;
- atletyk (athlos – zapasy, walka)
typ umięśniony o silnej budowie, wzrost wysoki lub średni, szeroki pas barkowy, wąskie biodra, wydatne kości policzkowe i często wystająca szczęka dolna;
- dysplastyk (dys – źle, plastos – ukształtowany)
człowiek o budowie bezkształtnej, nieregularnej, są to osoby o np.: bardzo wysokim wzroście lub innych deformacjach, ludzie o zaburzonej regulacji hormonalnej.
Szczególnie leptosomatycy i pyknicy przejawiają skłonność do chorób psychicznych.

Typologia W.H. Sheldona

Punktem wyjścia typologii było wykrycie zasadniczych typów budowy ciała a następnie temperamentu:
- typ endomorficzny silny rozwój narządów wewnętrznych, układ mięśniowy i kostny względnie słaby i nierozwinięty, nadmiar tkanki tłuszczowej;
- temperament - wiscerotonik (viscera – wnętrzności) ogólne rozluźnienie mięśniowe, upodobanie do fizycznej wygody, towarzyskość, układ trawienny jest królem i jego dobrobyt określa zasadnicze cele życia, radosny, tolerancyjny, wiecznie zadowolony z siebie;

- typ mezomorficzny układ mięśniowy jest dobrze rozwinięty, naczynia krwionośne duże, skóra stosunkowo gruba i porowata, wyprostowana i krzepka budowa;
- temperament - somatotonik (soma – ciało) aktywność mięśniowa i dobra budowa ciała, dużo siły i energii życiowej, bezpośredni sposób bycia i nastawienie na działanie, potrzeba dominacji, hałaśliwość w zachowaniu;

- typ ektomorficzny delikatność i wątłość całego ciała, spłaszczona klatka piersiowa, słaby rozwój narządów wewnętrznych oraz słaba budowa ciała, kończyny długie i szczupłe i słabo umięśnione, o delikatnym układzie kostnym,
- temperament – cerebrotonik (cerebrum – mózg) przewaga powściągliwości i hamowania, duża wrażliwość nerwowa, trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych, duża podatność na zmęczenie, w sytuacjach trudnych ucieczka w samotność.


b) pojęcie temperamentu
• temperament jako konstrukt odnoszący się do zachowań

Allport - Temperament odnosi się do zjawisk charakteryzujących emocjonalną naturę jednostki, takich jak podatność na wzbudzenie emocjonalne, charakterystyczna dla niej siła i szybkość reakcji, dominujący nastrój, łącznie z jego specyficzną zmiennością i intensywności, które to zjawiska zależne są od wyposażenie konstytucjonalnego i, co za tym idzie, są w przeważającej mierze dziedziczne

• temperament wywodzący się z orientacji biologicznej

- dziedziczny składnik osobowości  Buss i Plomin – „temperamentem nazywamy te cechy osobowości, które są dziedziczne i obecne od dzieciństwa”

- przejaw typu układu nerwowego  Tiepłow i Niebycylin – siła układu nerwowego składająca się z dwóch biegunów – wrażliwości i wydolności

• wyróżniki temperamentu

1) Pod pojęciem temperamentu należy rozumieć cechy zachowanie, stąd też temperament stanowi część składową struktury osobowości, pod warunkiem, że osobowość rozumiemy jako zespół cech
2) W porównaniu z innymi zjawiskami psychologicznymi temperament charakteryzuje się względną stałością w ciągu życia, przez co chcemy podkreślić, iż mimo zmian zachodzących w cechach temperamentu na przestrzeni życia, są one bardziej powolne (mniej zmienne) w porównaniu z innymi właściwościami zachowania
3) Temperament ma podłoże biologiczne, choć w zależności od przyjętych koncepcji różne mechanizmy fizjologiczne i biochemiczne traktowane są jako podstawa temperamentu. Różnice indywidualne w cechach temperamentu są częściowo genetycznie zdeterminowane, co także podkreśla genezę biologiczną tego aspektu osobowości
4) Cechy temperamentu należą do tych charakterystyk psychicznych, które w postaci pierwotnych emocji i motoryki obecne są już od wczesnego niemowlęctwa, a ponadto występują one także w świecie zwierząt

c) współczesne teorie temperamentu

A) Regulacyjna teoria temperamentu

Reaktywność to cecha organizmu, która determinuje charakterystyczną dla danej jednostki wielkość (intensywność) reakcji. Z kolei aktywność, przejawiająca się w ilości i zakresie podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej, pełni istotną funkcję w regulacji poziomu aktywacji.

Cechy temperamentu:
(1) Żwawość – tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednego zachowania (reakcji) na inne, odpowiednio do zmiany otoczenia
(2) Persewartywność – tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał
(3) Wrażliwość sensoryczna – zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej
(4) Reaktywność emocjonalna – tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności na emocje
(5) Wytrzymałość – zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej
(6) Aktywność – tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej (z otoczenia)
Związek cech temperamentu ze zjawiskami stresu

Cechy temperamentu w relacji do zjawisk stresu mają status moderatorów, stanowią one warunek poprzedzający występowanie innych zjawisk, na które wpływają.
Ekstremalny lub długo utrzymujący się stan stresu prowadzi do zaburzeń w zachowaniu i osobowości, a nawet do trwałych zmian patologicznych. Aby podkreślić, że cechy temperamentu Stanowic mogą czynnik, który zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się zaburzeń i patologii w wyniku stanu stresu, wprowadzono pojęcie temperamentalnego czynnika ryzyka.

Temperamentalny czynnik ryzyka – jakakolwiek cecha temperamentu lub konfiguracja cech, które w interakcji z innymi czynnikami działającymi bardzo intensywnie, stale lub cyklicznie zwiększają ryzyko rozwoju zaburzeń zachowania czy patologii oraz sprzyjają kształtowaniu się osobowości nieprzystosowanej
d) znaczenie funkcjonalne cech temperamentu
Badania nad adaptacyjną rolą temperamentu prowadzono koncentrując się na reaktywności i aktywności zachowania. Na podstawie badań stwierdzono, że w zależności od poziomu reaktywności jednostki różnią się stylem działania, który jest typowym dla jednostki sposobem wykonywania czynności:
(1) Dla osób wysoko reaktywnych charakterystyczny jest styl działania wspomagający, który wyraża się przewagą czynności pomocniczych nad zasadniczymi. Natomiast u osób nisko reaktywnych dominuje styl działania prostolinijny, charakteryzujący się przewagą czynności zasadniczych nad wspomagającymi lub równowagą między nimi.
(2) Jednostki o wysokiej reaktywności przy wysokiej wartości stymulacyjnej, jeżeli nie mogą jej obniżyć, wykazują spadek efektywności. I odwrotnie u jednostek o niskiej reaktywności – jeżeli znajdują się w stanie niskiej wartości stymulacyjnej i nie mają możliwości jej podwyższenia spada ich efektywność.
(3) Przy możliwości wyboru sytuacji oraz form zachowania o określonej wartości stymulacyjnej – osoby nisko reaktywne wybierają zachowania i sytuacje charakteryzujące się wysoką stymulacją, natomiast osoby wysoko reaktywne wybierają zachowania i sytuacje o niskiej stymulacji.
(4) W wyjątkowych sytuacjach występują różnice w poziomie efektywności działania w zależności od poziomu reaktywności. Występują one w zakresie poniesionych kosztów psychofizjologicznych lub psychicznych. W sytuacji o dużej wartości stymulacyjnej są wyższe u osób wysoko reaktywnych, a w sytuacjach ubogich w stymulacje u nisko reaktywnych.