Sen i jego rodzaje

SEN – stan czynnościowy ośrodkowego układu nerwowego, cyklicznie pojawiający się i przemijający w rytmie okołodobowym, podczas którego następuje zniesienie świadomości (za wyjątkiem świadomego snu) i bezruch (paraliż senny). Sen charakteryzuje się ustępowaniem pod wpływem czynników zewnętrznych (zob. śpiączka)

ZAPOTRZEBOWANIE NA SEN
Dobowe zapotrzebowanie na sen jest cechą indywidualną. Badania przeprowadzone na ponad 1 milionie osób w Kalifornii wykazały, że większość osób śpi 8-9 godzin na dobę, następna duża grupa osób śpi 7-8 godzin. W czasie całego swojego życia człowiek przesypia około 20 lat.
Ilość snu zależy od wieku – u noworodka jest to około 18 godzin dziennie w kolejnych latach coraz mniej. Noworodek i małe dziecko sen dzieli na kilka części – u osoby dorosłej sen odbywa się w jednej większej części.

REGULACJA SNU
Rytm zapadania w sen jest regulowany poprzez natężenie światła (rytm sen/czuwanie jest definiowany na nowo po lotach samolotem) oraz poprzez bodźce społeczne. W eksperymentach, polegających na całkowitym odizolowaniu ludzi w pokojach bez okien, zegarów, telewizji, radia i telefonów, kiedy sami mogli sobie wybierać moment zasypiania i wstawania, większość badanych funkcjonowała w rytmie trzydziestu kilku godzin. Może to znaczyć, że normalnym rytmem sen-czuwanie jest rytm dłuższy niż okołodobowy – jest on jednak nastawiany na 24-godzinny.

PODZIAŁ SNU
Sen dzieli się na dwie fazy (fazy snu):
- Sen o wolnych ruchach gałek ocznych (skrót: NREM – non-rapid eye movement); inne nazwy: sen głęboki, sen wolnofalowy. W fazie tej pojawiają się fale Δ aktywności elektrycznej mózgu. Ze względu na intensywność tych fal faza ta dzieli się na 3 stadia.
-Sen o szybkich ruchach gałek ocznych (skrót: REM – rapid eye movement); inne nazwy: sen płytki, sen paradoksalny. W tej fazie występują najczęściej marzenia senne. W tej fazie następuje całkowite rozluźnienie mięśni, dlatego śniący o ruchu człowiek nie porusza się.
Sen zaczyna się fazą NREM, prawidłowo o czasie trwania 80-100 min., po której następuje faza snu REM trwająca ok. 15 min. U osób dorosłych tego typu cykl powtarza się 4-5 krotnie.

Wraz z długością snu:
-spada udział najgłębszego stadium snu wolnofalowego (o największej aktywności fal Δ)
-rośnie czas trwania fazy REM, która pod koniec nocy zazwyczaj trwa około 40 minut.

Obiektywnym wskaźnikiem bezsenności jest krótki czas (lub brak) najgłębszego stadium snu, wolnofalowego. Bezsenność często jest objawem nerwicy lub depresji. W czasie snu zmienia się częstotliwość fal mózgowych. Zanikają szybsze rytmy beta i alfa, pojawiają się wolniejsze rytmy theta i delta. Wykorzystanie niektórych rejonów mózgu jest znacznie większe podczas snu niż podczas czuwania.

FIZJOLOGICZNY SENS SNU
Ewolucyjna rola snu w fizjologii nie jest dokładnie znana, jednakże ze względu na powszechność przypuszcza się że ma fundamentalne znaczenie dla układu nerwowego. Istnieje dodatnia korelacja pomiędzy rozwojem układu nerwowego a występowaniem snu.

Hipotezy wyjaśniające sen obejmują:
-oszczędność energii (spadek temperatury)
-gospodarkę hormonami
-konsolidacja pamięci
-stymulacje neuronów które nie były aktywne podczas czuwania (aby zapobiec zaniknięciu nerwów – nieużywane narządy zanikają)
-zaniknięcie aktywności neuronów w rejonie miejsca sinawego (aby zapobiec zmianie wrażliwości – ciągle stymulowany narząd podwyższy swój próg wrażliwości)

NIEDOBÓR SNU
Sen jest niezbędny do życia i prawidłowego przebiegu procesów psychicznych. Już jedna nieprzespana noc obniża sprawność psychofizyczną. Brak snu przez dłuższy czas powoduje szereg negatywnych efektów psychicznych i fizjologicznych:
-Zaburzenia nastroju
-Utrudnione skupienie uwagi
-Spowolnienie reakcji
-Długotrwała (ok. tygodnia) deprywacja (tj. pozbawienie) snu lub zaburzenia fazy REM mogą prowadzić do stanów zbliżonych do psychozy, halucynacji (np. pacjent widzi ogień, itp.), oraz stanów paranoidalnych. Zaburzenia fazy REM występują także przy alkoholizmie.
-Upośledzenie aktywności układu immunologicznego – zaburzenia w liczbie białych krwinek, upośledzenie aktywności limfocytów w tym cytotoksycznych typu natural killer, które normalnie zwalczają nieprawidłowe komórki: zarażone wirusem lub zmienione nowotworowo.

BEZSENNOŚĆ – subiektywne zaburzenia związane z trudnościami w zasypianiu, kontynuowaniu snu, wczesnym budzeniem się, snem przerywanym lub snem nieregenerującym.

Objawy bezsenności
Zasypianie dopiero po zażyciu tabletek nasennych lub po wypiciu alkoholu.
Budzenie się w nocy.
Bezpośrednio po wybudzeniu poczucie zmęczenia.
Zbyt wczesne budzenie się i niemożność ponownego zaśnięcia.
Zmęczenie w ciągu dnia.
Bóle głowy.
Trudności w koncentracji.
Przyczyny bezsenności
Nadmierne obciążenie emocjonalne w wyniku przewlekłych sytuacji konfliktowych.
Przeciążenie obowiązkami.
Reakcja na silne urazy psychiczne.
Skłonność do nadmiernego "przejmowania się".
Koncentrowanie uwagi na własnych doznaniach.
Nadużywanie alkoholu, kawy, mocnej herbaty czy narkotyków, a także niektórych leków.
Różnego typu choroby, a zwłaszcza choroby umysłowe.
Brak witamin
Kto częściej?
Każdy może cierpieć na bezsenność. Jednak niektórzy są bardziej na nią narażeni.
Częściej problemy z bezsennością mają kobiety niż mężczyźni.
Szczególnie cierpią kobiety, które zbliżają się do menopauzy.
Kobiety mają płytszy sen niż mężczyźni i częściej budzą się w nocy.
Starsi są bardziej narażeni na bezsenność niż młodsi.
Palacze sypiają gorzej niż niepalący.
Osoby zestresowane i przepracowane oraz bardzo nerwowe mają większe kłopoty z
asypianiem niż osoby spokojne

Istnieje dziesięć podstawowych rodzajów snów:
- sny symboliczne – odnoszą się często do naszej sytuacji życiowej. Kładą szczególny nacisk na te sprawy, które nie układają się po naszej myśli. Symbole stają się wówczas wskazówkami i podpowiadają, co powinniśmy zrobić i którą drogę wybrać, żeby uniknąć kolejnych kłopotów i niepowodzeń. Zdarza się również tak, że marzenia senne o charakterze symbolicznym ukazują nam przyszłość i konsekwencje naszych decyzji
- sny powtarzające się – należą do grupy snów symbolicznych. Charakteryzują się tym, że powtarzają się przynajmniej dwa razy. Niektóre z nich powracają w tej samej formie, inne zawierają tylko niektóre elementy z poprzedniego snu, np. miejsce lub fakt. Sny powtarzające się poruszają najczęściej istotne fakty dla śpiącego, dlatego warto zwrócić na nie szczególną uwagę;
- sny wstrząsowe (emocjonalne) – wywierają na nas zawsze duże wrażenie i po przebudzeniu często pamiętamy je ze szczegółami. Zdarza się również, że pozostają w naszej pamięci przez wiele lat. Podświadomość poprzez sen emocjonalny stara się nam przekazać bardzo ważną dla nas informację, dlatego powinniśmy poświęcić mu wiele uwagi i zająć się jego dokładną interpretacją;
- sny karzące – są one bardzo podobne do snów wstrząsowych. Podświadomość ukazuje nam w takich snach nasze błędy, o których chcieliśmy zapomnieć albo z których nie zdajemy sobie sprawy. Nie są one na ogół trudne do interpretacji;
- sny fizyczne – powstają wówczas, gdy na śpiącego działają czynniki zewnętrzne lub wewnętrzne. Mimo nieświadomości odbieramy te sygnały i choć ulegają one przekształceniu, w ostateczności dostają się do świata naszych marzeń sennych. Sny fizyczne powstają, gdy nasze potrzeby fizyczne nie są zaspokojone, czyli np. gdy odczuwamy głód lub pragnienie. Śni nam się wtedy najczęściej, że szukamy czegoś do picia i nie możemy znaleźć, a jeśli nawet napijemy się, nadal odczuwamy pragnienie. Na tego rodzaju sny wpływają również czynniki zewnętrzne, takie jak hałas czy dzwonek do drzwi. Powstają one pod wpływem wielu bodźców, dlatego nie należy zagłębiać się w ich sens;
- sny odreagowujące – jak sama nazwa wskazuje pozwalają nam odreagować nasze przeżycia. Odnoszą się do sytuacji, które miały miejsce w przeszłości – niekoniecznie bliskiej. Sny odreagowujące powstają pod wpływem zdarzeń o różnym charakterze. Mogą pojawić się po obejrzeniu programu w telewizji, który zrobił na nas duże wrażenie albo po wypadku samochodowym, który miał miejsce nawet kilka lat wcześniej. Jeśli sny odreagowujące związane są z jakimś traumatycznym przeżyciem, zaleca się wizytę u specjalisty;
- sny erotyczne – odczytanie takich snów stanowi często duży problem. Mogą mieć one charakter snów symbolicznych, fizycznych, odreagowujących lub proroczych. Największą uwagę należy przywiązywać jednak do snów erotycznych symbolicznych, bo można z nich odczytać najwięcej informacji o nas samych. Przykładowo pod postacią pocałunku może być ukryta informacja o głębokich uczuciach do osoby całowanej. Często występują również sny dotyczące zdrady. Nie powinno się ich jednak odczytywać dosłownie i podejrzewać partnera o brak wierności. Zdrada w marzeniu sennym oznacza bowiem, że nasz partner poświęca zbyt dużo uwagi swojej pracy, zainteresowaniom lub innym osobom;
- sny prorocze – przedstawiają naszą przyszłość i często zawierają elementy symboliczne. Zdarza się, że w śnie symbolicznym pojawiają się miejsca, które po pewnym czasie odwiedzamy na jawie. Podobnie dzieje się z sytuacjami, które ze snu przenoszą się do rzeczywistości. Mamy wówczas do czynienia ze zjawiskiem deja vu;
- sny odwrotne – konstrukcja snu odwrotnego jest taka jak snu proroczego, dlatego często te dwa rodzaje snu trudno od siebie odróżnić. Sen odwrotny ukazuje nam wydarzenia z przyszłości, które nigdy się nie zrealizują. Pojawia się często, gdy czegoś bardzo pragniemy. Otrzymujemy wówczas spełnienie naszych marzeń, ale tylko we śnie;
- sny świadome – różnią się one od pozostałych snów tym, że nie podlegają interpretacji. Dzieje się tak dlatego, że treść snu zależy od nas, a nie od naszej podświadomości. Świadomy sen określany jest również jako LD (Lucid Dream) lub jasny sen.

Zaburzenia snu
Zaburzenia snu wg ICD-10:
• nieorganiczne zaburzenia snu F51
o bezsenność nieorganiczna
o nieorganiczna hipersomnia
o nieorganiczne zaburzenia snu i czuwania
o somnambulizm
o lęki nocne
o koszmary senne
• zaburzenia snu G47
o zaburzenia w rozpoczynaniu i trwaniu snu
o zaburzenia snu z nadmierną sennością
o zaburzenia rytmu snu i czuwania
 zespół opóźnionej fazy sennej
 nieregularny rytm snu i czuwania
o bezdech senny (ośrodkowy, obturacyjny, mieszany)
o narkolepsja i katalepsja
o zespół Kleinego-Levina

Zaburzenia snu wg DSM-IV
• dyssomnie (zaburzenia ilości, jakości lub pory snu i czuwania)
o insomnia (bezsenność)
o hipersomnia
o narkolepsja
o zaburzenia oddychania podczas snu
• parasomnie
o koszmar nocny
o lęk nocny
o somnambulizm
o zaburzenia okołodobowego rytmu snu