Charakterystyka polityki Cesarstwa Niemieckiego wobec Polski w okresie wczesnopiastowskim

Okres wczesnopiastowski w historii Polski to czas, od kiedy panował Mieszko I (960) do śmierci króla Bolesława Krzywoustego (1138). Mieszko I, jako pierwszy władca Polski w 966 roku przyjął chrzest. Tym samym Polska stała się państwem liczącym się w Europie, gdyż nie był to już pogański kraj, który pod pretekstem chrystianizacji można najechać i podbić. Natomiast Cesarstwo Rzymskie (I Rzesza Niemiecka) powstało z podzielonego w 843 roku państwa Franków. Początkowo panowała tam dziedziczna dynastia Karolingów, (która wcześniej sprawowała władzę w państwie Franków), jednak w roku 911 umarł ostatni przedstawiciel tej dynastii (Ludwik Dziecię) i Niemcy stały się monarchią elekcyjną. Pierwszym królem, wybranym przez 5 elektorów niezależnych księstw Niemieckich był Konrad I, a jego następca Henryk I (919-936) zapoczątkował w Niemczech długoletnie rządy dynastii Ludolfingów (dynastia saska). Już jego syn Otton I (936 – 973) został w roku 962 koronowany na cesarza przez papieża Jana XII w zamian za pomoc, której Otton udzielił papieżowi w walce z włoskim królem Berengarem. Stosunki między Cesarstwem i Polską przebiegały bardzo różnie – od przyjaznego, przez obojętny aż do wrogiego. Jednak zazwyczaj Niemcy starały się uzależnić Polskę od Cesarstwa.

W 962 roku, gdy Otton został cesarzem, chciał chrystianizować ziemie na zachód od Niemiec (tereny Polski). W 963 roku margrabia niemiecki Wichman podbił cześć Łużyc. Pogańska Polska zaczęła bezpośrednio graniczyć z Niemcami, gdzie w Magdeburgu zostało założone arcybiskupstwo, którego celem było nawracanie Słowian. Wtedy to Mieszko zdecydował się w 965 roku zawrzeć sojusz z Czechami (książę Bolesław Srogi), który został przypieczętowany małżeństwem księżniczki czeskiej Dobrawy i Mieszka. Aby zostać władcom równym książętom innych państw, Mieszko w 966 roku przyjął chrzest. W Poznaniu zostało utworzone pierwsze biskupstwo misyjne na ziemiach polskich, które bezpośrednio podlegające Rzymowi. Dzięki temu Niemcy nie mieli już pretekstu do najazdów na Polskę. W roku 972 po wygranej bitwie pod Cedynią z margrabią Hodonem, do Polski zostało przyłączone Pomorze Zachodnie oraz Ziemia Lubuska. W roku 973 po zmarłym Ottonie I władzę przejmuje jego syn, Otton II (panuje do 983 roku). Cesarz w 979 roku wyprawia się na Polskę by przyłączyć do Niemiec Pomorze. Mieszko pokonuje cesarza, a Pomorze cały czas pozostaje polskie. Pokój pomiędzy Niemcami a Polską przypieczętowany zostaje małżeństwem owdowiałego Mieszka I i niemieckiej księżniczki Ody. Następca Ottona II, Otton III (983 – 1002) był bardziej przychylny Polskiemu księciu niż jego poprzednik. Dzięki tej przyjaźni Mieszko mógł zerwać sojusz z Czechami i w 990 roku przyłączyć do ziem polskich Śląsk i Małopolskę.

Następcą Mieszka I był jego pierworodny syn Bolesław Chrobry. Objął on władze po tym, jak wypędził z kraju Odę i jej synów (Mieszka, Świętopełka i Lamberta). Bolesław w 997 roku wysłał do pogańskich jeszcze Prus z misją chrystianizacyjną czeskiego biskupa Wojciecha, (który został wygnany z Czech). Misja się nie udała, ponieważ Wojciech został zamordowany. Chrobry wykupił ciało męczennika i rozpoczął starania o jego kanonizację. Zakończyły się one w 999 roku, gdy został on przez papieża Sylwestra II uznany za świętego. Gdy zwłoki świętego złożone zostały w Gnieźnie, cesarz Otton III postanowił odbyć pielgrzymkę do jego grobu. Dzięki temu w roku 1000 doszło do spotkania dwóch monarchów, które znamy pod nazwą zjazdu gnieźnieńskiego. Zostało wtedy utworzone arcybiskupstwo w Gnieźnie wraz z podlegającymi mu biskupstwom we Wrocławiu, Krakowie i Kołobrzegu. Oznaczało to, że polski Kościół nie jest już uzależniony od niemieckiego. Podczas zjazdu, Otton włożył na głowę Bolesława koronę oraz włócznię św. Maurycego. Była to zapowiedź koronacji Polskiego władcy na króla oraz uznanie go za równorzędnego innym władcom europejskim. Cesarz chciał stworzyć cesarstwo uniwersalistyczne, złożone z czterech równych sobie części: Galii, Italii, Germanii i Sclavinii (Słowiańszczyzny), której właśnie Bolesław miał być władcą. Jednak w 1002 roku Otton III umarł (został prawdopodobnie otruty) i jego plany cesarstwa uniwersalistycznego zostały pogrzebane. Bolesław wiedział, że następca Ottona III Henryk II (panuje w latach 1002 – 1024) nie będzie prowadził tak pokojowej polityki jak jego poprzednik. Dlatego korzystając zamętu po śmierci Ottona, w 1002 roku zajmuje Miśnię, Milsko i Łużyce. Tym samym wywołuje wojnę polsko - niemiecką, która trwa w latach 1002 – 1005. W 1003 roku Bolesław zajął jeszcze Czechy. W roku 1005 cesarz Henryk II organizuje wyprawę przeciw Polsce, która dociera aż pod Poznań. W tymże roku w Poznaniu zawarty został pokój pomiędzy Niemcami i Polską. Niemcy otrzymały zwierzchnictwo nad Łużycami i Milskiem, a Bolesław Chrobry zrzekł się Czech. W 1007 roku rozpoczęła się następna wojna polsko – niemiecka. Chrobry zajął Milsko i Łużyce, a cesarz sprzymierzył się z Czechami i pogańskimi Wieletami, co wywołało w Rzeszy oburzenie. Walki trwały wiele lat, lecz Niemcom ani razu nie udało się przekroczyć Odry. W końcu w 1013 roku w Merseburgu zawarto pokój, podczas którego ustalono, że Milsko i Łużyce zostaną lennem Polski. Gwarantem pokoju był ślub syna Chrobrego Mieszka i księżniczki niemieckiej Rychezy. Jednak książę nie zamierzał płacić trybutu cesarzowi niemieckiemu, co doprowadziło do kolejnej wojny, która trwała w latach 1015 – 1018. Jednak i ta wojna zakończyła się klęską cesarza (m.in. bohaterska obrona Niemczy przez Polaków w 1017 roku). Został zawarty pokój w Budziszynie (1918 r.), podczas którego ustalono, że Milsko i Łużyce zostaną przyłączone bez żadnych zastrzeżeń do Polski, a cesarz zobowiązał się do pomocy Polakom w wyprawie na Ruś Kijowską. W roku 1025, wykorzystując śmierć Henryka II (1024), Bolesław Chrobry wreszcie zrealizował swoją politykę i koronował się na króla Polski. Dzięki temu Polska stała się krajem suwerennym, niezależnym, liczącym się na arenie europejskiej i została wzmocniona wewnętrznie.

Po śmierci ostatniego władcy Niemiec z dynastii Ludolfingów, cesarzem został Konrad II z dynastii salickiej (1024 – 1039). Natomiast w Polsce na tronie zasiadł Mieszko II, syn Bolesława Chrobrego, który koronował się w 1025 roku, zaraz po objęciu władzy (panował do 1034 roku). Najstarszy syn Chrobrego Bezprym, został przez ojca odsunięty od władzy. Mieszko II kontynuował politykę ojca i na początku swojego panowania wyruszył na dwie zakończone sukcesem wyprawy na pogranicze Niemiec, podczas których dotarł aż do rzeki Sali. Jednak w 1031 roku cesarz i książę Rusi Jarosław Mądry, z którymi sprzymierzył się Bezprym, zaatakowali Polskę ze wschodu i zachodu. Mieszko II stracił Milsko i Łużyce na rzecz Niemiec, Grody Czerwieńskie na rzecz Rusi, Morawy na rzecz Czech i Słowację na rzecz Węgier. Mieszko II uciekł do Czech, gdzie został uwięziony, a na tronie zasiadł Bezprym. Musiał on jednak podporządkować się cesarstwu i odesłał insygnia królewskie cesarzowi. W 1032 roku w tajemniczych okolicznościach Bezprym umiera, a do kraju wraca Mieszko II. Przejmuje on władzę, jednak by ją utrzymać, w Merseburgu uznaje zwierzchność cesarza i rezygnuje z korony. Ponadto nastąpił podział kraju pomiędzy Mieszka II, jego brata Ottona i bratanka Dytryka. W 1033 roku, gdy umarł Otton, Mieszko wygnał z kraju Dytryka i ponownie zjednoczył kraj. Jednak w poprawie wewnętrznych stosunków Polski przeszkodziła śmierć księcia w 1034 roku.
W 1034 roku władzę przejmuje syn Mieszka II Kazimierz zwany później Odnowicielem (panuje do 1058 roku). Jednak bunt możnych i powstania ludowe połączone z reakcją pogańską, zmusiły Kazimierza do ucieczki na Węgry. Poszczególne rejony krajów zajęli różni książęta, m.in. Miecław na Mazowszu. Dodatkowo na osłabioną już Polskę w 1038 roku najechał książę czeski Brzetysław, pustosząc Wielkopolskę (w tym Gniezno, z którego wywiózł relikwie św. Wojciecha), Małopolskę i Śląsk, który zagarnął i przyłączył do Czech. W roku 1039 cesarzem został Henryk III (panował do 1056 roku). Do niego o pomoc zwrócił się Kazimierz Odnowiciel i w 1039 dzięki siłom niemieckim odzyskał Wielkopolskę, ziemię sieradzko-łęczycką, Małopolskę i ziemię lubuską. Później z pomocą tym razem rusińską, odzyskuje Pomorze i Mazowsze. W 1050 Kazimierz zbrojnie zajął Śląsk. Zostało to zaakceptowanie na zjeździe Kwedlinburgu w 1054 roku, jednak pod warunkiem płacenia Czechom trybutu. Dzięki pomocy i przychylności Cesarstwa wobec Polski Kazimierzowi udaje się odbudować w Polsce struktury administracyjne i kościelne. Niestety, książę nigdy nie zdołał się koronować.

Po śmierci Kazimierza Odnowiciela władzę w Polsce obejmuje jego syn Bolesław Śmiały (1058 – 1079). Natomiast w 1056 roku formalnie cesarzem został Henryk IV, jednak do 1065 roku panowali jego opiekunowie, gdyż był on małoletni (panuje do 1105 roku). Bolesław nie był, tak jak ojciec, przychylny cesarzowi. Odmówił płacenia Czechom trybutu za Śląsk. Chciał odzyskać koronę i uniezależnić się całkowicie od Cesarstwa. Gdy Bolesław nie zareagował na wezwanie Cesarstwa by zaczął z powrotem płacić trybut, cesarz ogłosił przeciw niemu wyprawę. Jednak nie została ona zrealizowana, ponieważ w Niemczech wybuchł bunt w Saksonii (1073/1074) i Rzeszę ogarnęła wojna domowa. W 1075 roku pomiędzy papieżem Grzegorzem VII a cesarzem Henrykiem IV wybucha spór o inwestyturę (prawo do nadawania godności kościelnych, lub ziemi). Książę Bolesław opowiada się po stronie papieża i w 1076 za jego zgodą Bolesław Śmiały zostaje koronowany na króla Polski. Oprócz tego zostało przywrócone arcybiskupstwo w Gnieźnie i podporządkowane mu biskupstwa we Wrocławiu, Krakowie i Kołobrzegu, oraz nowo utworzone w Płocku. Jednak przeciw Bolesławowi zawiązany został spisek, na którego czele stał biskup Stanisław. Król zlecił go zamordować, przez co wywołał bunt możnowładców i w 1079 roku był zmuszony uciec na Węgry.

Po ucieczce Bolesława Śmiałego, rządy w Polsce objął jego brat, młodszy syn Kazimierza Odnowiciela Władysław Herman (1079 – 1102). Możnowładcy Polscy uznali jego władzę, a Władysław zaczął prowadzić odmienną politykę niż jego brat. W 1082 ożenił się z księżniczką czeską Judytą. Gdy owdowiał, ożenił się z siostrą Henryka II Judytą Marią, wdową po królu węgierskim Salomonie. Zaczął również płacić trybut za Śląsk oraz nigdy się nie koronował. Faktyczną władzę w państwie sprawował palatyn (zarządca dworu królewskiego) Sieciach. Był to okres osłabienia państwa Polskiego. Jednak w 1097 roku synowie Hermana (starszy Zbigniew i młodszy Bolesław Krzywousty) oraz możnowładcy Polscy zbuntowali się przeciwko Sieciechowi i zmusili Hermana do wygnania go. Ponadto Herman podzielił Polskę pomiędzy synów: Zbigniew otrzymał Wielkopolskę i Kujawy, a Bolesław Śląsk i Małopolskę. Herman do swojej śmierci (1102) sprawował władzę zwierzchnią.

Do 1107 roku bracia rządzili wspólnie, jednak w tymże roku Bolesław wygnał brata z kraju i przejął całą władzę (rządzi w latach 1102 – 1138). Książę, podobnie jak jego imiennik Bolesław Śmiały, znów zaczął prowadzić politykę antycesarską – zawarł sojusz z Węgrami i Rusią oraz próbował przyłączyć do Polski Pomorze. Zbigniew zwrócił się po pomoc do cesarza Henryka V (1106 – 1125). Cesarz chciał utrzymać zależność Polski od Cesarstwa, dlatego w 1109 roku zorganizował wyprawę na Polskę. Henryk V żądał przywrócenia dzielnicy Zbigniewowi, rocznej daniny i 300 żołnierzy. Jednak wyprawa zakończyła się klęską cesarza (obrona Głogowa, bitwa na Psim Polu – obie wygrane przez Polaków). Po pewnym czasie Bolesław zdobył Pomorze (1022). Jednak w następnych latach jego polityka przestała przynosić efekty. Popierał kandydata do tronu węgierskiego, jednak odniósł klęskę, ponadto prowadził walki z Czechami. Oprócz tego za sprawą cesarza Lotara III (1125 – 1137) oraz biskupa magdeburskiego Norberta w 1131 roku papież Innocenty II wydał bullę podporządkowującą Kościół polski arcybiskupstwu magdeburskiemu. W tej sytuacji Bolesław w 1135 roku zdecydował się złożyć hołd lenny cesarzowi z Pomorza Zachodniego i wyspy Rugii. Również dzięki wstawiennictwu niemieckiemu Bolesław zakończył spory z Czechami i Węgrami. W 1136 papież wydał bullę, która zapewniała niezależność Kościoła w Polsce. Jednak nie udało mu się uzyskać korony.
Stosunki polsko – niemieckie w omawianym okresie jest trudno ocenić. Polska była jednym z państw sąsiedzkich Rzeszy, którym udało się zachować suwerenność (Niemcy podbili plemiona Słowian oraz zhołdowali Czechy). Dlatego też większość władców Niemieckich próbowała osłabić państwo Polskie. Jedynie Otton III, który był wizjonerem, traktował nasz kraj na równi z Cesarstwem. Natomiast już pomoc Henryka III Kazimierzowi Odnowicielowi nie możemy nazwać bezinteresowną. Dzięki temu Polska stała się w pewnym stopniu zależna od Rzeszy, czego wyrazem był chociażby brak zgody cesarza na koronację księcia. Uważam, że władcy Niemieccy próbowali przez cały ten okres uzależnić od siebie Polskę, czego wyrazem były liczne wojny. Jednak Polska, która już tak wcześnie została ukształtowana politycznie, terytorialnie i administracyjnie stawiała temu czoła. Zwłaszcza za panowania Mieszka I, Bolesława Chrobrego, Bolesława Śmiałego i na początku panowań Mieszka II i Bolesława Krzywoustego. Jednak politycznie Polska nie mogła się równać z siłą, jaką było Cesarstwo, dlatego uważam, że utrzymanie suwerenności i niezależności państwa Polskiego było naprawdę wielkim wyczynem.