Absolutyzm - rosja prusy francja

Absolutyzm w Prusach

Fryderyk Wilhelm Hohenzollern - Wielki Elektor Branderburgii oraz książę pruski zbudował zręby potęgi państwa Prusy. Umiał doprowadzić do tego, że pokój westfalski w 1648 roku przyniósł mu m. in. Magdeburgię i Pomorze Szczecińskie. Korzystając z uwikłania Rzeczypospolitej Obojga Narodów w konflikt ze Szwedami wyzwolił się z zależności lennej względem niej na mocy traktatów welawsko-bydgowskich w 1657 roku. Jego następca również Fryderyk, ogłosił się w 1701 r. królem w Prusach jako Fryderyk I. Przybrał za swe godło czarnego orła. Potem nie odznaczył się więcej niczym szczególnym dla rozwoju państw. Zaś jego syn Fryderyk Wilhelm I na zawsze określił drogę rozwoju, którą poszły Prusy. Drogą tą była wojna. I nie bez powodu władca ten nazywany był "królem sierżantem". Rozbudował armię. Wprowadził powszechny obowiązek służby wojskowej. Zmniejszył odziedziczony po ojcu dwór. Ograniczył wydatki na zbędne w jego mniemaniu, kulturę i naukę, by zaoszczędzone pieniądze móc przeznaczać na wojsko. W tym samym zresztą celu zwiększył podatki. Zreformował administrację. Powołał trzy Generalne Dyrektoriaty: Domen, Finansów i Wojny. Utworzył Tajną Radę Stanu. Zaś dla usprawnienia polityki zagranicznej stworzył Ministerstwo Gabinetowe. Ujednolicił administrację lokalną, aby swemu państwu złożonemu wszak z przypadkowo połączonych części nadać bardziej jednolity charakter. Doprowadził do utraty znaczenia rejencji na rzecz kamer. Władzę na szczeblu lokalnym powierzał mianowanym przez siebie starostom - landratom spośród kandydatów, których wysunął sejmik szlachecki danego powiatu Kreistag. Miasta, także nie pozostały niezależne. Wybierani przez króla radcy skarbowi przejęli kontrolę nad administracją miast. Poprawił za to los chłopów ograniczając im pańszczyznę. Uczynił tak, by się przyczynić do rozwoju gospodarki towarowej, która dawała większe dochody niż tradycyjna. Najwięcej na jego rządach skorzystała szlachta. Jedynie ona uzyskała prawo do brania udziału w życiu całkowitego posłuszeństwa rozkazom władcy. Ponadto jej dobra obłożono podatkami. Żeby umocnić swe znaczenie król nie zwoływał sejmów krajowych i marginalizował sejmiki lokalne. Prowadził politykę merkantylistyczną. Podporządkował życie społeczne i gospodarkę potrzebom armii. Służyło w niej 4% poddanych i cierpiało tzw. "pruski dryl".

W 1740 r. Prusy zyskały swego najwybitniejszego władcę - Fryderyka II rządzącego w latach 1740 - 1786.Zasiadając na tron miał opinię "króla - filozofa". Interesował się bowiem filozofią, starożytnością i muzyką. Napisał dzieło "Antymachiawelli", gdzie polemizował z poglądem głoszącym, że władca może postępować niemoralnie, jeśli to prowadzi do wzmocnienia państwa i władzy suwerena. Jednak rozwój jego zainteresowań brutalnie przerwał ojciec zmuszając go do znoszenia rygorów żołnierskiego życia. Fryderyk II nie przestał być filozofem, ale zaczął być żołnierzem. I to drugie wcielenie ostatecznie zdominuje jego postępowanie. Swoje panowanie rozpoczął od powiększenia armii o 16 batalionów piechoty i kilka szwadronów jazdy. Po objęciu tronu austriackiego przez Marię Teresę nie uznał tego kroku i zajął Śląsk. Nowa monarchini nie chciała go oddać bez walki. I ostatecznie oddała go po walce, ponieważ pruska armia okazała się bardzo skuteczną. Armia ta rozszerzała granice królestwa, głównie kosztem Rzeczypospolitej. Zresztą całe państwo było nastawione na jej wspomaganie. Wydawano na nią 2/3 dochodów. Prusy fryderycjańskie składały się z trzech członów tzw. "trójjedyny sojusz" - króla, wojska i szlachty. Przeprowadzono reformę, której celem było upowszechnienie edukacji, na czym skorzystały tylko warstwy uprzywilejowane. Cechą wyróżniającą Fryderyka II spośród innych ówczesnych monarchów była jego obojętność względem kwestii religijnych. Nikogo nie prześladował za poglądy w tej materii. Przyjaźnił się z Wolterem. Ostatecznie stworzył potężne państwo, któremu brakowało zwartości. Składało się ono bowiem z różnych ziem dołączanych w trakcie podbojów, które nie były między sobą związane. Łączyła je osoba monarchy, przywileje szlachty oraz wojskowy pruski dryl.

Absolutyzm w Rosji

W 1689 r. władzę w Rosji przejął prawowity następca tronu Piotr I panujący w latach 1685 - 1721. Nie było to łatwe bowiem krajem rządziła jego siostra Zofia wraz ze swym faworytem Wasylem Golicynem. Udało się ją pokonać dzięki podporządkowanym Piotrowi pułkom preobrażeńskim i siemieniowskim. Młody monarcha sam je wyćwiczył. Stały się one oddziałami kadrowymi dla jego armii. Objąwszy władanie młody car formalnie współrządził z bratem Iwanem aż do jego śmierci w 1696 r. Brat ten jednak był niepełnosprawny umysłowo i nie stanowił konkurencji.

Od pierwszych lat panowania Piotr I zwracał wiele uwagi na sprawy wojskowe. Organizował oddziały lądowe i flotę. Przeprowadzał liczne manewry. Szkolił swe oddziały z myślą opanowania wybrzeża Morza Czarnego. Zorganizował coroczny pobór rekruta - jednego na 25 zagród, którego służba w wojsku miała trwać dożywotnio. Pragnął równocześnie zbliżyć się do Europy. Celowi temu służyło wielkie poselstwo w 1697 roku do dworów europejskich, w którym brał udział incognito jako Piotr Michajłow. Poznał wówczas państwa zachodnioeuropejskie, ich kulturę, ustroje oraz osiągnięcia techniczne. Rychło zaczął reformować swój kraj wedle tego, czego się nauczył. Chciał zmienić mentalność i obyczaje Rosjan. Do rangi symbolu urósł nakaz ścinania bojarom bród i skrócenia szat. Zgodnie z panującym wówczas trendem stosował politykę merkantylizmu. Ustanowił cła protekcyjne. Unowocześnił rolnictwo oraz hodowle bydła i owiec. Popierał handel, szczególnie w postaci kompanii handlowych. Otwierał zagraniczne konsulaty. Dawał kupcom wykształcenie stosowne do ich profesji. Rozbudowywał przemysł zmuszając chłopów pańszczyźnianych do pracy w manufakturach. Umocnił własność szlachecką i zakazał dzielić majątków. Stworzył w 1722 r. tzw. tabelę rang. Każdy stopień w służbie cywilnej i wojskowej miał odpowiadającą sobie rangę. Rang było czternaście. Wszystkich, którzy znajdowali się w ośmiu pierwszych automatycznie przypisano do stanu szlacheckiego i pozwolono ich dzieciom na dziedziczenie tej nobilitacji. Młodzi szlachcice natomiast mieli zdobywać szlify oficerskie w szkołach kadetów utworzonych przy pułkach gwardyjskich. W miastach utworzono samorządy z burmistrzami na czele. Zreformowano administrację centralną. Znaczenie dumy bojarskiej bardzo zmalało. Car władał z pomocą osobistej kancelarii nazywanej Gabinetem. W 1711 r. powstał Senat Rządzący, który stał się najważniejszym organem administracji państwowej. Oczywiście nie przejął on prerogatyw carskich i był kontrolowany przez generał-gubernatora. Zlikwidowano prikazy powołując na ich miejsce odpowiednie kolegia: do spraw zagranicznych, gospodarki, administracji, finansów, floty i wojska. Kraj podzielono na gubernie, prowincje i dystrykty. Piotr I trzymał w ręku wszystkie nici i nie odpowiadał przed nikim. W Ustawie Wojskowej z 1716 r. stwierdził: "Gosudar rosyjski jest monarchą samowładnym, który nikomu na świecie nie zdaje sprawy ze swoich czynów". Gosudarowi podlegał nawet Kościół, ponieważ zniósł on patriarchat moskiewski wprowadzając zależny od siebie Najświętszy Synod Rządzący. Był na ogół tolerancyjny, choć prześladował raskolników. W październiku 1721 r. senat uznając jego zasługi nadał mu tytuły: "ojca ojczyzny", "wielkiego" oraz "imperatora wszechrosyjskiego".

W polityce zagranicznej jednym z najważniejszych celów Piotra Wielkiego było zdobycie przez Rosję dostępu do Bałtyku. Wdał się w tym celu w długoletnie wojny ze Szwecją. Na zdobycznej ziemi wybudował miasto Petersburg w 1703 roku, do którego przeniósł stolicę w 1712 r. Zbudował również fort w Kronsztadzie dla umocnienia swej pozycji. Wybudował stocznie produkujące statki na potrzeby floty bałtyckiej, która miała zapewnić bezpośrednie połączenie z państwami Europy Zachodniej. Drugim kierunkiem ekspansji było Morze Czarne. Piotrowi I udało się zdobyć twierdzę Azow u ujścia Donu do Morza Azowskiego. Na tym działania w tym kierunku zakończyły się wobec braku pomyślnej koniunktury międzynarodowej oraz położeniu większej wagi na kwestię Bałtyku. Twierdza azowska została oddana poprzednim właścicielom po konflikcie z 1710 r. właśnie ze względu na potrzebny od tej strony spokój podczas zmagań ze Szwecją o wschodnie wybrzeże Morza Bałtyckiego. Oprócz ekspansji w kierunku zachodnim wojska rosyjskie zdobyły, także pas terenów wzdłuż południowego wybrzeża Morza Kaspijskiego.

Absolutyzm we Francji

Ważną rolę w państwie pełnili urzędnicy - kanclerz, kontroler generalny finansów i czworo sekretarzy stanu: domu królewskiego, wyznań, spraw zagranicznych i wojny. Instrumentem do zarządzania administracją lokalną byli królewscy intendenci. Rezydowali w stolicach poszczególnych okręgów. Kontrolowali służby fiskalne, urzędników piastujących funkcje administracyjne, policję oraz wymiar sprawiedliwości. Pozbawili znaczenia samorządy miejskie. Oczywiście intendentami byli ludzie ze środowisk, w których król mógł znaleźć oparcie, czyli spośród nowej szlachty i mieszczaństwa. Pozbawiało to praktycznego znaczenia starą arystokrację. Znaczenie traciły, także przedstawicielstwa lokalne. Mimo, że parlamenty wciąż mogły korzystać z prawa remonstracji - to jest zawieszania rozporządzeń króla i przedstawiania mu kontrargumentów i edykty królewskie wciąż wymagały rejestracji, to nikt nie ośmielał się woli królewskiej sprzeciwić. Również stanowiska gubernatorów stały się czczą formalnością. Jedynie wsi nie dotknęły królewskie reformy. Wszystko tam pozostawało po staremu. Chłopi ciągle musieli oddawać najwięcej, a dostawali najmniej. Innym mankamentem rządów Ludwika XIV był brak jednolitego systemu prawnego. Mimo faktu zagarnięcia władzy nad całym krajem przez monarchę na poszczególnych jego ziemiach wciąż panowały odmienne rozwiązania kwestii prawnych.

Oparciem dla władzy absolutnej była policja. Być przeciwnikiem władcy oznaczało narażać się na niebezpieczeństwo uwięzienia. Zostawały wydane tzw. "lettres de cachet", na podstawie których wtrącano przeciwników króla do więzienia. Jednym z najsłynniejszych więzień, gdzie zamykano opozycjonistów względem władzy była Bastylia.

Jak każdy skuteczny system sprawowania władzy absolutyzm posługiwał się cenzurą. Głównym zadaniem twórców było uzasadnianie słuszności władzy królewskiej oraz jej gloryfikacja. Pięknie to sformułował Bossuet: "osoba króla jest święta: kto podnosi na nią rękę, popełnia świętokradztwo".

Kościół jako instytucja często stawał na przeszkodzie dążeniu władców do podporządkowania sobie wszystkiego. Ludwik XIV usiłował sobie poradzić z nim wprowadzając tzw. gallikanizm. Był to pogląd głoszący niezależność Kościoła francuskiego. Na to jednak papież nie mógł przystać i król musiał ostatecznie ustąpić. Z drugiej strony jego polityka wobec protestantów była zupełnie pozbawiona tolerancji jego poprzedników. Rozpoczął kolejne prześladowania, a w 1685 r. odwołał edykt nantejski. Wobec tego faktu wielu protestantów udało się za granicę. Było wśród nich dużo ludzi związanych z przemysłem, dlatego też ich emigracja przyniosła Francji straty ekonomiczne.

Pod nadzorem ministra de Louvois w siłę rosła francuska armia. Była potrzebna do realizacji wielkomocarstwowych aspiracji polityki francuskiej. Podobnie fortyfikacje, którymi otoczono zewsząd granice były potrzebne do tego by wzrastającemu mocarstwu zapewnić bezpieczeństwo.

System władzy absolutnej miał swoje istotne wady. Duże wydatki na wojnę, dwór, biurokrację, wymagały dużych nakładów pieniężnych. Kto miał je płacić? Oczywiście zwykli mieszkańcy ziemi francuskiej. Nadmierne obciążenia podatkowe prowadziły do zrujnowania gospodarki. Król nigdy nie ufając do końca swym intendentom ciągle ich kontrolował, co odbijało się niewątpliwie na efektywności ich pracy. Ostatecznie wyrok na absolutyzm wydali w 1789 r. sami Francuzi