Robert Koch - biografia

Ogromna liczba i rozmaitość drobnoustrojów – organizm ludzki zawiera dosłownie miliardy bakterii – sprawia, że trudno orzec, która bakteria lub który wirus wywołał daną chorobę. Odpowiednią metodę diagnostyczną stworzył Robert Koch w ostatnim dwudziestoleciu XIX w. Jego największym odkryciem, które pociągnęło za sobą ważne skutki w praktyce i w medycynie, było wyodrębnienie bakterii wywołujących wąglika i gruźlicę. Równie znaczące były jego zasady badań bakteryjnych, znane jako postulaty Kocha.
Jeden z trzynaściorga dzieci Hermanna i Mathilde Koch, Robert Koch, który urodził się 11 grudnia 1843 r. w Clausthal – Zellerfeld, mieście położonym w Górach Harcu, ważnym regionie górniczym w Niemczech. Ojciec Roberta był inżynierem górnictwa, dziadek i stryj geologami amatorami. Młody Koch kolekcjonował minerały, owady, mchy, porosty. Po wstąpieniu na uniwersytet w Getyndze zaczął studiować nauki przyrodnicze. Później zmienił plany i studiował medycynę. Pozostawał pod wpływem Jacoba Henlego, anatoma, który około 20 lat przed Pasteurem wpadł na pomysł, że to drobnoustroje wywołują infekcje. W 1866 r. Koch ukończył studia. Później odbył praktykę w Hamburgu, walczył w wojnie prusko – francuskiej, a następnie osiadł w małej osadzie Wolsztyn (Poznańskie).
W 1871 r. dostał w prezencie urodzinowym od żony mikroskop i w niezbyt sprzyjających warunkach rozpoczął badania. W czasie wolnym od zajęć zaczął obserwować drobnoustroje, dochodząc w tym do ogromnej wprawy. Stosował metodę barwienia, a także fotografię. W połowie lat siedemdziesiątych XIX w. Koch badał wąglik, chorobę rozpowszechnioną w tym regionie. Ofiarą choroby padało przede wszystkim bydło i owce. Choroba powoduje owrzodzenia, uszkodzenie płuc i w końcu śmierć, przy czym może być przenoszona na ludzi. W 1876 r., zaraziwszy mysz, Kochowi udało się wykazać, że przyczyną wąglika jest mikroorganizm, którego siedliskiem jest krew. Identyfikacja laseczek wąglika była jednoznacznym dowodem na to, że drobnoustroje wywołują określoną chorobę i otworzyła drogę do opracowania szczepionki, którą Ludwik Pasteur uzyskał w 1881 r. Prace Kocha na temat wąglika, wydane w latach 1876 – 1877, przyniosły mu duże uznanie. W 1881 r. opracował metodę hodowli kultur bakterii na żelatynie. Przez wiele lat była to metoda powszechnie stosowana. Wydał również książkę „ Metody badania patogenicznych organizmów ”.
Historia odkrycia bakterii gruźlicy to wyjątkowy sukces i zarazem kapitalna pomyłka. W 1880 r. Koch został mianowany doradcą Kaiserliche Gesundheitsamt w Berlinie, a w następnym roku rozpoczął poszukiwania bakterii gruźlicy. Rozległe obserwacje choroby płuc, ciężkiej i często kończącej się śmiercią, prowadzono od początku XIX w., ale bez powodzenia, a kilku badaczy zmarło na gruźlicę. Choroba była na ogół nieuleczalna, jedynie w lekkich przypadkach leczono ją klimatycznie w sanatoriach. 24 marca 1882 r., podczas krótkiego wykładu wygłoszonego w Physiologische Gesellschaft w Berlinie, Koch poinformował, że udało mu się wyodrębnić bakterię wywołującą gruźlicę. Wszyscy od razu zrozumieli, jakie znaczenie ma to odkrycie dla diagnozowania i ewentualnego uzyskania szczepionki.
Równocześnie z odkryciem bakterii gruźlicy Koch sformułował zbiór zasad – znanych od tej pory jako postulaty Kocha – na których opiera się podstawowa metoda badań lekarskich. Położył w ten sposób podwaliny pod całą nowoczesną bakteriologię. W postulatach jest mowa o tym, że : ustrój wywołujący chorobę musi występować we wszystkich przypadkach tej choroby; możliwe jest wyhodowanie czystej kultury tego ustroju; chorobę należy przenieść na podatne na nią zwierzę; zaszczepienie drobnoustroju zdrowemu zwierzęciu wywołuje chorobę. Postulaty Kocha są nowym sformułowaniem i słusznym uogólnieniem zasad wysuniętych przez jego nauczyciela, Henlego, i nawet obecnie często się je jeszcze przywołuje.
Odkryciom Kocha towarzyszył ogromny rozgłos. Usiłowano także znaleźć sposób na zwalczenie choroby, podobnie jak uczynił to Pasteur w przypadku wąglika i wścieklizny. W 1890 r. Koch sądził, że znalazł lekarstwo na gruźlicę; uzyskał je z zabitych bakterii gruźlicy. Bez zastanowienia, nie przeprowadziwszy wystarczającej liczby prób, 4 sierpnia 1890 r. pośpiesznie ogłosił to osiągnięcie. Był to błąd. Lek okazał się nieskuteczny. „ Ogłoszenie przez Kocha odkrycia środka przeciw gruźlicy – pisze Victor Robinson – podgrzało łono Matki Ziemi niezdrową nadzieją i wszędzie jej chore dzieci wyciągały ręce po uzdrawiające fiolki ”. I rzeczywiście, w Berlinie zaroiło się od tysięcy pacjentów chorych na gruźlicę, błagających o lek, którego stosowanie niekiedy prowadziło do śmierci. Późniejsza praca Kocha na temat tej kuracji była pełna niejasnych i wprowadzających w błąd stwierdzeń. Nadal cieszył się ogromnym uznaniem w świecie medycznym, ale niebawem opuścił Berlin i udał się na długi urlop.
Późniejsza kariera Kocha świadczy o jego wysokiej pozycji i rozległych wpływach. W 1891 r. został mianowany dyrektorem berlińskiego Institut fur Infektionskrankheiten. Zajmował to stanowisko aż do przejścia na emeryturę w 1904 r. W 1905 r. otrzymał Nagrodę Nobla za pracę na temat gruźlicy. Oprócz prowadzenia własnych badań Koch kierował między innymi badaniami nad cholerą, malarią, biegunką, jaglicą, tyfusem, dżumą i różnymi chorobami bydła, między innymi zarazą bydlęcą i gorączką Teksasu. Podobnie jak Pasteur i Lister, Koch swoją pracą poważnie przyspieszył rozwój higieny i metod dezynfekcji.
Historia Roberta Kocha jest pouczającym i przekonywującym przykładem związku między medycyną, ekonomią a polityką. Życie Kocha przypadło na okres umacniania się imperializmu w Europie, jednoczenia się Niemiec i przekształcania się ich w światową potęgę. Przedmiotem wielu badań Kocha stały się także nowo odkrywane choroby egzotyczne. Odbył wiele podróży w poszukiwaniu ich sprawców, drobnoustrojów : był w Egipcie, Afryce i Indiach. Gdyby nie europejski ekspansjonizm wiele z tych chorób pozostałoby zjawiskiem miejscowym, wprawdzie nie zbadanym, ale o małym zasięgu. Współczesną sytuację pogarsza pod tym względem rozwinięta komunikacja lotnicza i wyrąb lasów tropikalnych. Okoliczności te przyczyniają się prawdopodobnie do rozprzestrzeniania się AIDS.
Podobnie jak Pasteur - i jak wielu współczesnych mu badaczy w medycynie – Koch przejawiał arogancję i był skłonny do napastliwych polemik. Wprawdzie powszechnie podziwiano go, ale gdy zostawił pierwszą żonę, Emmy Fratz, dla młodej aktorki Hedwig Freiberg, wybuchł skandal. Postawił w niezręcznej sytuacji swego chlebodawcę – rząd niemiecki – a krewni zerwali z nim wszelkie stosunki. Mieszkańcy rodzinnego Clausthal zdjęli tablicę wmurowaną na miejscu jego urodzenia. Ale – jak ocenia Claude E. Dolman – „ Faustowskie słabości i kłopoty nie pomniejszają trwałych korzyści, jakie przyniosły ludzkości jego badania ”. Pracował aż do 7 kwietnia 1910 r., kiedy zachorował, i przewieziono go do uzdrowiska Baden – Baden, gdzie zmarł 27 maja 1910 r.