Przemiany gospodarcze w Europie w XVII w.

Wiek XVII w Europie to głębokie zmiany nie tylko polityczne, ale głównie gospodarcze. To okres przejściowy pomiędzy feudalizmem a kapitalizmem. Ogromny wpływ na przemiany miały odkrycia geograficzne, a co za tym idzie zakładanie kolonii. Epokę rozwoju przemysłu w Europie rozpoczyna rewolucja, przedprzemysłowa, która dokonała się w Anglii. Dzięki zastosowaniu węgla jako nowego źródła energii cieplnej, rozpoczął się intensywny rozwój górnictwa. Anglicy rozbudowali system dróg i kanałów, celem usprawnienia transportu. Anglia stała się najlepiej rozwiniętym krajem świata, a jej przemysłowe osiągnięcia szybko zaczęły być wykorzystywane w Holandii, Włoszech, Francji, a także w nieco późniejszym okresie w Europie Środkowej. Większość państw prowadziła politykę opartą na światopoglądzie zwanym Merkantylizmem. Był to pierwszy zwarty zespół poglądów ekonomicznych powstały w XVI-XVII w., głównie w Anglii i Francji. Wiązał się on ze zmianami gospodarczymi wywołanymi rozwojem gospodarki rynkowej (np. zastępowanie pańszczyzny pieniężnym czynszem dzierżawnym) oraz odkryciami geograficznymi. Jego głównym założeniem był pogląd, iż kluczowym elementem w powiększeniu przez dany kraj swoich zasobów jest korzystny bilans handlowy. Każdy kraj musiał eksportować więcej dóbr i usług niż importował. Kolejnym podstawowym dogmatem merkantylizmu było twierdzenie, że eksportowanie materiałów surowych lub niewykończonych jest nie ekonomiczne dla kraju, ponieważ więcej bogactwa można by uzyskać z ich przemysłowego przetwarzania na terenie danego państwa. Dlatego rozwój produkcji przemysłowej i handlu powinien być wspierany przez państwo. Zaczęły powstawać w miejsce małych przedsiębiorstw rzemieślniczych duże fabryki opierające swoją działalność na taniej i niewykształconej, ale licznej sile roboczej, o wąskiej specjalizacji. Takie przedsiębiorstwa - fabryki nazywano Manufakturą. Praca w takiej fabryce polegała na tym, iż każdą osobną czynność wykonywał inny pracownik, zazwyczaj bez kwalifikacji. Z czasem dochodził do dużej wprawy, co obniżało koszt produkcji, zbliżonej do produkcji taśmowej. Obecnie taki rodzaj pracy, w wyspecjalizowaniu się tylko w jednej konkretnej dziedzinie nazywany jest "amerykańskim". Z czasem, bez powodzenia był wprowadzany w Polsce. W fabrykach byli zatrudniani starcy, włóczędzy, bezdomni oraz kobiety i dzieci. Pracowali oni w trudnych warunkach, często tylko za jedzenie. W przeciwieństwie do produkcji rzemieślniczej, ten typ produkcji obliczony był na nieznanego nabywcę. Pomimo że praca w takich fabrykach była wykonywana przede wszystkim ręcznie, nie następował rozwój techniki przemysłowej. Rozwojowi manufaktury sprzyjał system gospodarczy, który doprowadzał do ogradzania.Zmniejszyła się liczba ludzi zatrudnionych w rolnictwie a ludzie zaczęli migrować do miast za pracą i najczęściej trafiali do fabryk. Ponieważ rozbudowa manufaktur wymagała poważnych nakładów finansowych, to mogły sobie na nie pozwolić tylko kraje posiadające nagromadzone wcześniej wolne kapitały. Jako zła postrzegana była również zależność od handlu zagranicznego. Polityka rozwiniętego merkantylizmu opierała się na zdobywaniu nowych rynków i wzrostu ekspansji handlowej. System ten stymulował wywóz towarów między innymi drogą ustanowienia: premii wywozowej i ceł ochronnych. Ponieważ rynek zbytu w Europie kurczył się poprzez "Akty Nawigacyjne "dla rozwoju handlu poszukiwano nowych rynków zbytu. Zaczęto na nowo odkrytych ziemiach tworzyć kolonie. Aby handel rozwijał się płynnie miejscowości przybrzeżne służyły jako faktorie, czyli placówki handlowe, gdzie europejscy kupcy spotykali się z autochtonami, sprzedającymi produkty rolne oraz wyroby rodzimej produkcji. Później faktorie stanowiły przyczółki głębszej penetracji nieznanych, bądź jeszcze nie podbitych obszarów i stały się głównymi punktami przez, które przechodziły towary z krajów skolonizowanych. Zakładane były przede wszystkim przez Portugalczyków, Holendrów i Anglików w Afryce, Chinach i Indiach. Pośrednicząc w handlu z miejscową ludnością faktorie stały się jednym z narzędzi ekonomicznego oraz politycznego uzależnienia danego kraju. Były punktami oparcia na obcym wybrzeżu a jednocześnie bazą wypadową umożliwiającą kolejne podboje. Kolonie powstawały w Azji, Ameryce oraz Afryce. Szczególnie intratny, acz utrudniony stawał się handel z Chinami i Japonią, który opierał się o wydawane przez dwór cesarski koncesje. W 1639 r. Japonia rządzona przez szogunat Tokugawa zaczęła realizować politykę izolacjonizmu, którą podtrzymywano przez ponad dwieście lat. Tylko nieliczne holenderskie statki mogły odwiedzać japońskie porty i prowadzić wymianę handlową. Francuzi zakładali kolonie w "Nowym Świecie", spodziewając się korzyści gospodarczych. Sprowadzano cukier, skóry oraz inne dobra niedostępne w Europie. Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska działała głównie na terenie dzisiejszych Indii, także w Azji Południowo-Wschodniej i na Dalekim Wschodzie. Królowa angielska Elżbieta I nadała przywilej monopolu handlowego z Wschodnimi Indiami. Dzięki temu na terenach kolonizowanych przez Anglików, instytucja ta miała szerokie uprawnienia polityczne i administracyjne, wykraczające poza tradycyjny handel. Anglicy w przeciwieństwie do Francuzów nie tylko handlowali na nowych terenach, ale również starali się je zasiedlać. Ponieważ prowadzenie dalekich i ryzykownych, choć bardzo dochodowych jak np. handel przyprawami korzennymi przedsięwzięć było nadzwyczaj kosztowne, przedsiębiorstwa zaczęły się łączyć w tzw. Kampanie handlowe. Jako pierwsza powstała 1602 r. Holenderska Kompania Wschodnioindyjska. Była również najbogatszą. Ona też zapoczątkowała na świecie wypuszczenie akcji oraz papierów wartościowych, dla finansowania swojej działalności. Najważniejszym ośrodkiem handlu była giełda w Amsterdamie. W XVII wiecznej Europie nastąpił rozkwit giełd akcyjnych i banków. Powstały "domy bankowo-handlowe", głównie dla wygody a przede wszystkim bezpieczeństwa handlujących, będących w podróży. Od tego czasu zamiast ciężkich monet, można było zabrać ze sobą w podróż papiery wartościowe wystawione przez bank, tj. weksle. W roku 1694 powstaje bank Anglii, gdzie drukowane są banknoty. Rozwój gospodarki a głównie handlu prowadził do wielu zatargów międzypaństwowych. Między innymi w 1624r. Anglia wypowiedziała wojnę Hiszpanii. Była to Wojna trzydziestoletnia, najkrwawszy i najważniejszy konflikt zbrojny Europy w XVII wieku. Ponieważ nie cały "stary kontynent|" rozwijał się w jednakowym tempie, nastąpił podział na część "na wschód od Łaby" i "na zachód od Łaby". Po stronie zachodniej rozwijał się kapitalizm, natomiast po wschodniej wciąż jeszcze panował system feudalny. W Rosji absolutyzm rozwinął się za panowania Piotra Wielkiego. Car chcąc umocnić swoją władzę musiał wprowadzić szereg reform w kraju, na wzór państw zachodnioeuropejskich. Wprowadzono wiele ulg dla kupców i właścicieli manufaktur, którzy dzięki nim znacznie się wzbogacali. Dzięki takiej polityce i silnej władzy Rosja rosła w potęgę i zaczęła swoją ekspansję terytorialną na zachód. W Polsce do połowy XVII w. panowała gospodarka folwarczno " pańszczyźniana. Pomimo, że Polska również starała się rozwijać gospodarczo kryzys przyszedł w połowie stulecia. Wtedy to gospodarka zaczęła chylić się ku upadkowi. Powodem były problemy z wyborem króla (okres królów elekcyjnych), zbyt duża swoboda i przywileje szlachty (liberum veto ), gdyż Rzeczpospolita była nieustannie niszczona przez armie nieprzyjacielskie. Stała armia wciąż była nieliczna. Ponieważ szlachta płaciła bardzo niskie podatki, brak było pieniędzy na utrzymanie wojsk. Do połowy XVII w. gospodarka zapewniała jeszcze rozwój kraju. Zniszczenia wojenne i wyludnienie wsi spowodowały spadek produkcji o prawie połowę. Obejmowała ona przede wszystkim folwarki i odbywała się kosztem gospodarstw chłopskich. W tym właśnie czasie gwałtownie wzrosła liczba ubogich zagrodników i komorników we wsiach. Zaczęto wprowadzać najem przymusowy. Skutkiem wyludnienia wsi i zmuszania pozostałych jej mieszkańców do pracy na roli był upadek rzemiosła wiejskiego. Ciężka sytuacja wsi natychmiast zaczęła być odczuwalna w miastach. Te jeszcze niedawno tak świetnie rozwijające się, zaczęły się wyludniać, coraz więcej nabywców zyskiwały towary sprowadzane z zagranicy, co z kolei zmniejszyło zapotrzebowanie na rodzime wyroby. Prowadzone liczne wojny oraz najazdy na nasz kraj, zwłaszcza Potop Szwedzki spowodowały zniszczenia setek wsi oraz miast. Znaczna część ziemi leżała odłogiem. Ogromne ilości gruntów chłopskich zagarnęła szlachta, przez co wzrosła liczba chłopów małorolnych i bezrolnych. Podwyższono pańszczyznę. Również na terenach polskich zaczęły powstawać pierwsze magnackie manufaktury. Narastającym problemem było szerzące się lichwiarstwo żydowskie, doprowadzające wielu magnatów do ruiny. Epoka, która pozwoliła jednym krajom Europy z niewielkich państewek przeobrazić się w mocarstwa handlowe, Polskę z mocarstwa przeobraziła w państewko szargane wojnami i konfliktami wewnętrznymi.

Wiek XVII jest to czas stagnacji technicznej. Rozwijał się natomiast przemysł produkujący broń palną i proch. To także złoty wiek dla bankowości, wyrobu papierów wartościowych oraz rozwoju drukarstwa. Powstawały fabryki produkujące zegary a także fabryki szkła okiennego. Rozwinął się postęp w wytopie żelaza. Wiek XVII to epoka wielkich odkryć geograficznych, kolonizacji i wymiany handlowej.