Biblia
Księga Rodzaju (powstanie świata):
Księga Rodzaju [Rdz], Pierwsza Księga Mojżeszowa [1 Moj] - pierwsza księga Biblii, należąca do Starego Testamentu, zaliczana do Pięcioksięgu (Tory).
"Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem; ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami." (Rdz 1, 1-2)
Tak zaczyna się pismo Święte. Pierwsze trzy rozdziały opisują po kolei, jak Bóg stwarzał świat. Pierwszego dnia stworzył światło i oddzielił je od ciemności. Drugiego dnia uczynił niebo i oddzielił je od wody. Trzeciego dnia stworzył suchą powierzchnię, którą nazwał ziemią, a zbiorowisko wód nazwał morzem, a także stworzył rośliny, które wydaje ziemia. Czwartego dnia stworzył ciała niebieskie: słońce, księżyc i gwiazdy i ustalił pory doby i pory roku. Piątego dnia stworzył istoty żyjące w wodzie i istoty żyjące w powietrzu. Szóstego dnia istoty żyjące na ziemi, a wreszcie człowieka, którego uczynił na swój obraz i podobieństwo. Polecił im: ">Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną; (...)< I stało się tak. A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre." (Rdz 1, 28; 30-31). Gdy więc w dniu szóstym ukończył swe dzieło, siódmego dnia wreszcie odpoczął, pobłogosławił ów siódmy dzień i uczynił go świętym.
Psalmy i rodzaje Psalmów:
Księga Psalmów [Ps], Psałterz, Psałterz Dawidowy - wchodzący w skład Biblii (Stary Testament) zbiór 150 utworów poetyckich w języku hebrajskim.
Psalm - (gr. psalmos = śpiew przy wtórze instrumentu o nazwie "psalterion"); biblijny Utwór poetycki o charakterze modlitewno - hymnicznym. Ośrodkiem wypowiedzi (apostrofa) jest Bóg = Jahwe - odbiorca próśb i dziąkczynień, dawca prawa i mądrości. Wystąpują w nim liczne epitety opisujące Boga i wyrażające Miłość do niego; liczne anafory (powtórzenia na początku wersów), porównania; Gradacja (stopniowanie) potągująca cechy, metafory.
Badania tekstu Psalmów wykazały, że niektóre ich grupy mogą być sklasyfikowane razem ze względu na podobieństwa między nimi. Główne ich rodzaje to:
1. Hymny
2. Lamentacje indywidualne
3. Lamentacje zbiorowe
4. Pieśni ufności
5. Pieśni pochwalne (dziękczynne) indywidualne
6. Psalmy królewskie
7. Psalmy mądrościowe
Wyróżniano też zbiory psalmów z racji na ich charakter i zastosowanie w tradycji chrześcijańskiej, np. siedem psalmów pokutnych.
Księga Hioba:
Księga Hioba [Hi], Księga Joba [Job] – dydaktyczny poemat stanowiący jedną z ksiąg Biblii hebrajskiej. Umieszczana jest między księgą Estery a Psalmami.
Księga zawiera 42 rozdziały pisane oryginalną formą języka hebrajskiego, różnie datowaną. Tradycja przypisuje autorstwo Mojżeszowi. Treścią tej księgi jest opis cierpienia sprawiedliwego Hioba i jego dyskusji z przyjaciółmi, do której włącza się sam Bóg. W istocie autor porusza dwie ważne kwestie:
* Dlaczego niewinni cierpią?
* Dlaczego Bóg pozwala, by na ziemi istniało zło?
Księga Hioba to księga dydaktyczna, inaczej mądrościowa. Powstała ona w V-III w.p.n.e. po zburzeniu Jerozolimy i po okresie niewoli babilońskiej. Hioba można uważać za prefigurację Chrystusa. Prefiguracja to zjawisko, zdarzenie, fakt, osoba zawierająca cechy czegoś, co nastąpiło później i będące jednocześnie pewnego rodzaju zapowiedzią tego.
Hiob był wiernym i sprawiedliwym czcicielem Boga. Chociaż został skazany na ciężką próbę (utracił majątek, dzieci i zachorował na trąd) nie stracił wiary w Bożą sprawiedliwość. Przyjaciele Hioba przy spotykających go nieszczęściach radzili mu, aby uznał swoją winę, gdyż sądzili, że tragedie które go dotknęły są karą za grzechy. Hiob jednak był przekonany o swojej prawości i bronił jej odważnie. Hiob wierzył w istnienie Sprawiedliwego. Dyskutował z nim, pytał dlaczego te dramaty spotkały właśnie jego, lamentował nad sensem swojego życia, ale pozostał wierny Bogu. Jest on symbolem cierpienia niezawinionego. Hiob jest przykładem archetypu człowieka ciężko doświadczonego przez los.
Przypowieść - gatunek należący do literatury moralistyczno-dydaktycznej, najczęściej związany z wierzeniami religijnymi. Posługuje się narracją, w której postaci i zdarzenia pełnią rolę nosicieli i zarazem przykładów prawd oraz prawideł uniwersalnych, a nie jednostkowych.
Fabuła ulega zwykle schematyzacji, realia zaś występują w postaci zredukowanej. Interpretacja przypowieści wymaga sięgnięcia do znaczeń alegorycznych lub symbolicznych. Przypowieść była szczególnie rozpowszechniona w literaturze religijnej Dalekiego i Bliskiego Wschodu. Występuje obficie w Biblii.
Przypowieści:
1. O miłosiernym Samarytaninie:
Pewien człowiek szedł z Jeruzalem do Jerycha i został napadnięty przez zbójców, którzy nie tylko go okradli, ale też zadali rany i prawie umierającego zostawili na drodze. Przechodził tamtędy kapłan, zobaczył leżącego i poszedł dalej. Tak samo postąpił lewita (niższy kapłan żydowski). Trzeci był Samarytanin. Dodać należy, iż Samarytanie byli mieszkańcami Samarii, krainy leżącej na południe od Galilei i uważani byli przez Żydów za zdrajców i odstępców. Samarytanin wzruszył się losem nieszczęśnika, opatrzył jego rany, wsadził na bydlę, zawiózł do gospody i pielęgnował aż do następnego dnia. Później dał gospodarzowi dwa denary, by ten zajął się cierpiącym. Na końcu przypowieści Jezus rzekł: "Idź, i ty czyń podobnie."
Znaczenie uniwersalne: Jezus uczy, że każdy człowiek ma wybór i w określonej sytuacji może różnie się zachować. Można wybrać postawę nienawiści i czynić jak zbójcy, można być obojętnym jak kapłan i lewita, a można również wybrać miłość i dobro jak Samarytanin. Naturalnie tylko ostatnia postawa jest godna naśladowania i będzie nagrodzona na Sądzie Ostatecznym, bo przecież wszyscy ludzie zasługują na wsparcie, współczucie i pomoc.
2. O siewcy:
To przypowieść o siewcy, który wyszedł na pole i zaczął siać. Część ziaren padła na drogę, ale nadleciały ptaki i wydziobały je. Inne ziarna padły na miejsca skaliste, gdzie nie było wystarczająco dużo gleby, by zapuściły korzenie. Dlatego gdy wyrosły, szybko spaliło je słońce. Kolejne padły między ciernie, a te zdusiły rośliny. I w końcu część ziaren padła na ziemię żyzną i wydała plon.
Znaczenie uniwersalne: Chrystus w tej przypowieści symbolizuje siewcę, którego nauka (ziarna) trafia na mniej lub bardziej podatny grunt (gotowość ludzi do słuchania nauk bożych). Pierwsza grupa ludzi (ziarno rozsypane na drodze i wyjedzone przez ptaki) to ci, którzy słuchają słów Boga, ale ich nie rozumieją. Druga grupa (skalisty grunt) odnosi się do ludzi, którzy może i mają dobre chęci, ale zbyt mało w nich wytrwałości i wiary. Dlatego słowo Boże nie zakorzeni się na stałe w ich sercach. Ciernie są natomiast w przypowieści metaforą pokus i rozkoszy, którym ulega część ludzi. Rozumieją oni nauki Chrystusa, pewnie nawet starają się żyć zgodnie z nimi, ale nie mogą oprzeć się życiowym przyjemnościom i tu również nauki się nie zakorzenią. Urodzajna gleba to symbol tych, którzy są otwarci na naukę, słuchają słowa bożego i starają się żyć zgodnie z nim. Te słowa będą przekazywać następnym pokoleniom i dlatego ziarno wyda plon nawet stokrotny. Jezus mówi: "Kto ma uszy, niechaj słucha!"
3. O synu marnotrawnym:
Pewien ojciec miał dwóch synów i każdemu z nich dał taką samą część majątku. Młodszy syn postanowił wziąć swoją część i żyć na własny rachunek, starszy syn został w domu ojca i ciężko pracował. Młodszy syn odszedł z domu, ale dość szybko stracił wszystkie pieniądze, ponieważ żył rozrzutnie. Głodując, postanowił pracować przy wypasaniu świń, by móc pożywić się strąkami, które jadły zwierzęta, ale nikt mu nie chciał ich dać. Dlatego podjął decyzję o powrocie do domu ojca. Miał zamiar pokajać się i powiedzieć ojcu:
Ojcze, zgrzeszyłem przeciw Bogu i względem ciebie; już nie jestem godzien nazywać się twoim synem: uczyń mię choćby jednym z najemników.
Kiedy jednak ojciec go zobaczył, wzruszył się i ucałował. Syn żałując, rzekł:
Ojcze, zgrzeszyłem przeciw Bogu i względem ciebie, już nie jestem godzien nazywać się twoim synem.
Ojciec rozkazał sługom ubrać syna w szatę, założyć mu pierścień na palec i włożyć sandały oraz zabić cielę i ucztować, bo oto jego syn:
[…] był umarły, a znów ożył; zaginął, a odnalazł się.
Tymczasem starszy syn, który ciężko pracował w polu, powrócił do domu i był zły na ojca, że ten nigdy nie docenił jego pracy, wierności i poświęcenia i nigdy nawet nie pozwolił mu zabić koźlęcia i ucztować z przyjaciółmi. Ojciec odpowiedział: Moje dziecko, ty zawsze jesteś przy mnie i wszystko moje do ciebie należy. A trzeba się weselić i cieszyć z tego, że ten brat twój był umarły, a znów ożył, zaginął a odnalazł się.
Znaczenie uniwersalne: Jezus opowiedział tę przypowieść, aby pokazać, że każdy, kto odejdzie od Boga, utraci Jego łaskę, swój honor i godność, ale okaże skruchę i będzie prosił o wybaczenie, otrzyma je. To przypowieść o Bogu miłosiernym, rozumiejącym grzech człowieka i ciągle okazującym mu dobroć i wszechogarniającą miłość. Bóg wybacza, a człowiek ma zawsze prawo do Niego powrócić i zostanie przyjęty na łono Kościoła.
Apokalipsa – w terminologii judaistycznej i chrześcijańskiej literatury religijnej, to opis szczególnego rodzaju proroctwa, dotyczącego tego, co ma się wydarzyć w dniach ostatecznych, przekazywanego przez Boga wybranemu prorokowi.
Słowo to pochodzi od greckiego 'apokalypsis', które znaczy "objawienie". Badania historyczne wskazują, że zwyczaj pisania apokalipsy powstał wśród zhellenizowanych Żydów, a następnie rozpowszechnił się także wśród chrześcijan.
Apokalipsa św. Jana ukazuje prorocze widzenie św. Jana, który był ostatnim żyjącym spośród dwunastu apostołów i dostąpił na wyspie Patmos (gdzie przebywał) objawienia dotyczącego losów Kościoła, aż do powtórnego przyjścia Chrystusa. Mimo zapowiedzi głodu, zarazy, wojen, katastrof, ukazanych w wizjach z obrazami, pieczęciami, czaszami i trąbami, Apokalipsa ma wydźwięk optymistyczny, ponieważ przepowiada walkę i ostateczne zwycięstwo dobra nad złem. Niewiasta (Matka Boża) walczy ze smokiem (Szatanem) i świat upadnie, ale ten upadek będzie oznaczał nowy porządek, powstanie nowego Jeruzalem, powstanie wiecznego Królestwa Bożego. Pociechę wiernym niesie prawda, że Kościół ma zapewniony ostateczny triumf. Ideą przewodnią Apokalipsy św. Jana) jest zwycięstwo Chrystusa i triumf wiernych. Ta idea, zarysowana we wstępie utworu, rozwija się nieprzerwanie i kończy się wizją nowego Jeruzalem, w którym Bóg zamieszka z ludźmi i śmierci już nie będzie. Apokalipsa św. Jana zapowiada koniec świata, który obwieści siedem trąb archanielskich, i dzień Sądu Ostatecznego, kiedy to Chrystus pojawi się ponownie jako władca świata. Apokalipsa kończy się tęsknym wezwniem: "Przyjdź, Panie Jezu".
Symbole w Apokalipsie:
baranek - Chrystus, zbawiciel, odkupiciel;
alfa i omega - początek i koniec;
smok (bestia) - szatan, antychryst (zło);
lew - triumf;
wół - siła;
orzeł - zręczność;
zwierzę z ludzką twarzą - śmierć;
czterej jeźdźcy Apokalipsy -
jeźdźca na białym koniu - symbolizuje zwycięstwo ewangelii;
jeździec na koniu barwy ognia - symbolizuje wojnę;
jeździec na czarnym koniu z wagą w ręce - symbolizuje głód;
jeździec na koniu trupio białym - śmierć;
Literatura antyczna
Mit, pochodzi od greckiego słowa mythos, czyli opowiadanie, legenda, podanie - oznacza historię opowiadaną od pokoleń, która zawiera zarówno element prawdy historycznej, jak i pierwiastki fantastyczne.
Mity dzieli się na:
* teogoniczne (o pochodzeniu bogów);
* kosmogoniczne (o pochodzeniu świata);
* antropogeniczne (o tym, skąd się wziął człowiek i jak kształtowała się jego historia);
* genealogiczne (opowiadające historie rodów i wielkich familii greckich);
* eschatologiczne (o przeznaczeniu człowieka i świata, o problemach śmierci i życiu pozagrobowym);
* soteriologiczne (o zbawieniu człowieka).
Archetyp, z greckiego "archetypon" - pierwowzór, "wzorzec idealny".
Arkadia – fikcyjna kraina, uważana przez poetów za krainę wiecznego szczęścia – ziemski raj, symbol wyidealizowanej krainy spokoju, ładu, sielankowej, wiecznej szczęśliwości i beztroski.
Dytyramb - oda lub pieśń pochwalna o charakterze patetycznym, wzniosłym, niekiedy tragicznym; z czasem nabrał cech patetycznej poezji emocjonalnej. W liryce starożytnej Grecji był uroczystą pieśnią ku czci Dionizosa śpiewaną przez chór z towarzyszeniem fletu i tańca. Dytyramb stanowiła "pieśń kozła", z której wywodzić się mają tragedia i komedia antyczna. Pochodzenie tragedii z dytyrambu poświadcza Arystoteles w Poetyce.
Epos, epopeja - dłuższy utwór, zwykle wierszowany, przedstawiający dzieje bohaterów na tle ważnych wydarzeń historycznych. Najstarszy gatunek epiki, znany już na starożytnym Wschodzie.
Fatum - w mitologii greckiej to personifikacja nieuchronnego, nieodwracalnego losu; nieodwołalna wola bogów, na którą nikt nie ma wpływu. Fatum ciążące nad bohaterem ograniczało ramy jego wolnej woli, kierując skutki działań w jednym tylko, zgubnym kierunku. Było bezpośrednią, przyczyną jego końcowej klęski i tragedii; potocznie przeznaczenie, z tą różnicą, że przeznaczenie może mieć również wydźwięk pozytywny, a personifikacją jest wtedy Tyche (lub bardziej znana z mitologii rzymskiej Fortuna).
Fortuna - w mitologii rzymskiej, bóstwo rzymskie, odpowiadające greckiej Tyche. Bogini losu, ale szczególnie powodzenia i pomyślności. Kult wprowadzony jeszcze w czasach królewskich (Serwiusz Tuliusz, syn niewolnicy, wyniesiony na tron królewski).
Porównanie homeryckie - jest to porównanie, którego drugi człon jest rozbudowany tak, że stanowią odrębną epizodyczną scenkę. Niezwykła plastyczność opisów osiągnięta przez bogactwo epitetów np: Szybkonogi Achilles - porównanie homeryckie składa się z jednego członu krótkiego a drugiego rozbudowanego w obraz przyrody np: "żołnierze padali jak liście z drzew".
Topos - statyczny element tradycji lub literacka konkretyzacja archetypu.
Konflikt tragiczny polega na zderzeniu dwóch racji, które zawsze są równorzędne. Kończy się obustronną porażką oraz walką człowieka z losem skazanego na porażkę (Król Edyp).
Klasycznym przykładem konfliktu tragicznego jest dylemat Antygony w tragedii Sofoklesa, gdzie zaprezentowany jest konflikt między prawem boskim (nakazem chowania zmarłych) a prawem państwowym (Kreon zabronił pochować Polinejkesa jako zdrajcę ojczyzny).
Tyrteizm – postawa nawołująca do walki w obronie ojczyzny, zachęcająca do udziału w wojnach; określenie pochodzi od imienia Tyrtajosa – starożytnego poety, który w swoich utworach zagrzewał do walki.
Filozofia
Sokrates - żył w latach 469 - 399 p.n.e.; nie pozostawił po sobie żadnego dzieła, jego poglądy utrwalili jego uczniowie (m.in. Platon); był piwerwszym moralistą, uważał, że ostateczny el ludzkiego działania to dobro, człowiek wie co jest dobre, bo ma sumienie, czyli daimonion; pragnął zmusić ludzi do samodzielnego myślenia, nie pouczał, tylko rozmawiam, zadawał kolejne pytania, a rozmówca sam dostrzegał błędy w swoim myśleniu. Jest twórcą maksymy: "Wiem, że nic nie wiem". Skazany na śmierć za demoralizację młodzieży (trucizna - cykuta).
Platon - żył w latach 428 - 348 p.n.e.; był najwybitniejszym uczniem Sokratesa, twórcą idealizmu platońskiego, teoria ta zakłada, że "byt to idee, a rzeczywistość to odbicie tych idei"; jeden z najwybitniejszych filozofów, twórca europejskiej tradycji filozoficznej; "Niewolnicy w jaskini" - Platon pokazuje jaskinie i uwięzionych w niej ludzi, są przykłóci kajdankami i nie mogą się obrócić, patrzą tylko przed siebie, za nimi jest murek, za murkiem ogień, na murku znajdują się przedmioty, ale ludzie widzą tylko ich cienie, gydby pokazać prawdziwe przedmioty, nie uwierzyliby, byliby zaskoczeni. Opowieść o jaskini jest ilustracją idealizmu platońskiego, ludzie sa jak kajdaniarze i postrzegają tylko cienie.
Heraklit z Efezu (ok. 540-480 p.n.e.) - filozof grecki, ojciec dialektyki. Przedstawiciel tzw. jońskiej filozofii przyrody. Dzieło jegoskładało się z trzech traktatów: kosmologicznego, politycznego i teologicznego.
Za podstawę i zasadę istnienia wszechświata uważał ogień i jego przemiany. Był przekonany o zmienności i zjawiskowości w świecie. Twierdził: "panta rhei" ("wszystko jest płynne"), "nie można dwa razy wstąpić do tej samej rzeki, jej wody bowiem się zmieniają, ciągle płyną". Teorię zmienności Heraklita z Efezu nazwano wariabilizmem lub heraklityzmem.
Epikureizm - twórcą był Epikur, twierdził ,ze najważniejsze jest pytanie jak żyć szczęś;iwie i przyjemnie, dobrem najważniejszym uczyniono rozkosz; obojętna postawa wobec śmierci: "Dopóki jesteśmy nie ma śmierci, a gdy ona przychodzi, nie ma Nas".
Stoicyzm - najważniejszy jest rozum, należy poznać prawa rządzące światem i pogodzic się ze swym losem (zachować stoicki spokój); twórca - Zenon z Kitioni, przedstawiciele: Marek Aureliusz, Seneka.
Sceptycyzm - pogląd filozoficzny polegający na wstrzymaniu się od wydawania sądów o rzeczywistości. Powodem takiej postawy jest przekonanie, że nigdy nie można znaleźć ani ostatecznej racji dla danego sądu, ani niepodważalnego kryterium prawdy.
Cynizm (cynicy) - to zespół poglądów właściwych grupie filozofów antycznej Grecji, powstały w V wieku p.n.e. a gasnący dopiero pod koniec starożytności; szkoła filozoficzna założona przez Antystenesa z Aten. Jej twórca głosił, że cnota jest czymś zdobywanym na stałe przez wiedzę łączoną z praktycznym działaniem. Cnotliwy mędrzec jest wolny - prawem dla niego jest tylko natura. Cynicy za cel życia uważali nauczanie moralności wśród ludności pochodzenia plebejskiego.
Motywy starożytnej kultury
MATKA - SYMBOL CIERPIENIA - NIOBE: Matką, która przez własną pychę straciła swoje ukochane dzieci, jest mitologiczna Niobe. Miała siedem córek i siedmiu synów. Wszystkie bardzo kochała, były jej radością i dumą. Przechwalała się nimi. Popadła w pychę i stała się wyniosła. Uważała, że jest równa samej matce bogów, Gai. Niobe rozgniewała tym boginię Latonę, która rozkazała swoim dzieciom, Artemidzie i Apollinowi, by użyli swoich łuków przeciwko dzieciom Niobe. Wszystkie zginęły, a ich matka skamieniała z rozpaczy.
MATKA CIERPIĄCA - DEMETER: Demeter opłakuje zaginioną Korę. Demeter cierpi nie tylko z powodu nieobecności Kory, jej męka jest również spowodowana tym, że nie wie, co spotkało córkę, nie znalazła jej ciała, nikt z bogów nie udziela jej żadnej informacji. Demeter szuka córki po całej ziemi, nie daje za wygraną. Nie może znieść myśli, że mogłaby zaprzestać poszukiwań, bo przez cały czas ma nadzieję, że jej dziecko żyje. W końcu tak się zapamiętała w cierpieniu, że ukryła się na pustkowiu i przestała się interesować losem ziemi, która nie dawała już plonów. Na ludzi spadła klęska nieurodzaju. Przerazili się sami bogowie, zwłaszcza że Demeter tak zobojętniała, że była głucha nawet na rozkazy Zeusa. Ten wreszcie zrozumiał, jak bardzo skrzywdził matkę Kory i wydał nowy wyrok: na pół roku Kora-Persefona (takie imię otrzymała w królestwie zmarłych) wracała do matki. Ciesząc się na to upragnione spotkanie Demeter stroi ziemię kwiatami i owocami, trwają wiosna i lato. Na kolejne pół roku Kora wracała do męża. Wtedy Demeter, a z nią cała ziemia opłakuje rozstanie, trwają jesień i zima.
WŁADZA - ZEUS: Najważniejszym bogiem mitologicznego Olimpu był gromowładny Zeus. To władca totalny, nie znoszący sprzeciwu, surowy, ale sprawiedliwy. Posiadał on, co prawda, typowo ludzkie słabości, ale kategorycznie stał na straży porządku i żądał absolutnego posłuszeństwa. Podlegali mu zarówno inni bogowie, herosi, jak i zwykli śmiertelnicy. Pomimo porywczego charakteru i nieopanowania, potrafił odwdzięczyć się za lojalność wobec własnej osoby. Zawsze dotrzymywał danego słowa.
WŁADZA - KREON: To typ człowieka wymagającego od swych poddanych szacunku i lojalności, nie mający zrozumienia dla jakiejkolwiek zdrady. Kreon był stanowczy i zdecydowany, nie zmieniał raz powziętego zamiaru. Dlatego jakakolwiek próba podważenia zasadności jego wyroków musiała kończyć się fiaskiem. Najlepszym przykładem w tym wypadku może być kara nałożona na Polinejkesa - zdrajcę, którego zabronił pochować zgodnie z obowiązującym rytuałem. Antygona, która odważyła się złamać rozkaz władcy, została przez niego srogo ukarana. Pomimo, iż decyzja nie była łatwa, Kreon nie pozwolił, by kierowały nim emocje, nie mógł sobie pozwolić na to, by poddani wyczuli w nim słabość, uległość.
PODSTĘP - KOŃ TROJAŃSKI: W przenośni oznacza on zdobycz, przynoszącą zgubę, złowrogi, niebezpieczny podarunek, stanowi on swoistą kompromitację przysłowia, że darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby. Symbol podstępu. Koń trojański został pozostawiony przez Greków w dziesiątym roku wojny trojańskiej, z ukrytymi w środku wojownikami. Trojanie wprowadzili go do miasta, co stało się powodem ich klęski.
POŚWIĘCENIE - PROMETEUSZ: Prometeusz ulepił ludzi z gliny i łez. Glina jest krucha i to ma symbolizować cechy człowieka – uczciwość i wrażliwość na krzywdę. Duszę zaś brał z ognia niebieskiego, którego iskry ukradł z rydwanu słońca. Człowiek stworzony przez tytana był słaby i nagi. Palce miał zakończone kruchymi paznokciami, więc nie nadawały się do obrony przed dzikimi zwierzętami. Prometeusz próbował przechytrzyć Zeusa, gdy ustalono, które części ofiary należą się bogom, Zeus przejrzał podstęp i za karę odebrał ludziom ogień. Lecz Prometeusz wykradł go podstępnie i zwrócił ludziom. Prometeusz to archetyp buntownika, bezinteresownego dobroczyńcy, który za swoją odwagę i niepokorną postawę wobec Zeusa został skazany na straszliwe męki. Przykuty został do skały, a sęp wyjadał mu wątrobę. Wątroba według starożytnych, była siedliskiem uczuć.
DĄŻENIE DO WOLNOŚCI - Dedal i Ikar: dążenie do wolności , bunct w niewoli , spełnianie marzeń oraz ostateczne zwycięsto , wymaga pewnych poświęceń.
Dedal i jego syn Ikar byli więźniami króla Krety, lecz bardzo tęsknili do rodzinnych stron. Postanowili wyrwać się z uwięzi wiec Dedal zaprojektował skrzydła, jednak byłu zrobione z ogromnej ilości ptasich piór sklejonych woskiem, istniało więc ryzyko, że konstrukcja ta może rozkleić się pod wpływem wilgotnego morskiego powietrza lub przy zbytnim nagrzaniu jej słońcem. Ojciec ostrzegał syna, by ten nie leciał zbyt blisko słońca, jak i wody, jednak Ikar nie posłuchał go i podczas lotu wosk na jego skrzydłach roztopił się , po czym syn Dedala runął do morza i zginął.
Cechy tragedii antycznej
a) zasada trzech jedności:
* jedność czasu (doba),
* jedność miejsca,
* jedność akcji (utwór jednowątkowy);
b) obecność chóru - zapowiada kolejne sceny, komentuje wydarzenia, wyraża ogólne prawdy o losie ludzkim;
c) podział tekstu na:
PROLOG (wstęp),
STASIMONY (występ chóru),
EPEJSODIONY (posuwają akcje do przodu),
EKSODOS (zamknięcie akcji);
d) imię głównego bohatera w tytule utworu;
e) brak scen zbiorowych;
f) tragizm sytuacji;
g) hamatria - wina tragiczna, która ciąży na bohaterze;
h) katharsis (oczyszczenie) - sztuka ma wywołać w widzu uczucie oczyszczenia, wstrząsające nim;
Mit o rodzinie Labdakidów
1. Narodziny Edypa;
2. Wyrocznia i przepowiednia: zabije ojca, ożeni się z matką;
3. Porzucenie dziecka;
4. Edyp uratowany i wychowany w Koryncie;
5. Edyp w wyroczni, chce uniknąć przepowiedni, opuszcza Korynt;
6. Zabicie Lajosa (Edyp nieświadomie popełnia zbrodnię ojcobójstwa);
7. Przybycie Edypa do Teb i rozwiązanie zagadki Sfinksa;
8. Edyp królem i mężem Jokasty, mają czworo dzieci;
--
9. Nieszczęścia w Tebach;
10. Kreon u wyroczni - usunąć z miasta zabójcę Lajosa;
11. Wezwanie wróżbity Tyrezjasza;
12. Wyjawienie okrutnej prawdy;
13. Edyp oślepia się, opuszcza miasto, umiera w Kolonos;
--
14. Władzę przejmują synowie: Polinejkes i Eteokles, mają się wymieniac wladzą co rok;
15. Eteokles nie chce oddać władzy;
16. Polinejkes napada na Teby, przy pomocy obcych wojsk;
--
17. Giną obaj bracia, zakaz pochówku Polinejkesa, uznaneg za zdrajcę (Kron królem);
18. Antygona grzebie ciało brata, skazana na śmierć;
19. Kreon władcą, ale Teby zostają zniszczone.
Horacy
Cechy twórczości Horacego:
a) pisał pieśni (utwory liryczne o tematyce refleksyjnej, filozoficznej);
b) odwoływał się do filozofii epikurejskiej (Carpe diem - chwytaj dzień) oraz do stoickiej (spokój i rozum);
c) w jgo twórczości panuje klasyczny ład, spokój, harmonia;
d) stał się wzorem dla twórczości kolejnych epok;
"Stawiłem sobie pomnik"
Podmiot liryczny zwraca się w sposób bezpośredni i mówi o swej twórczości. Jego dzieło jest trwalsze niż ze spiżu, wyższe nież królewskie piramidy, niezniszczalne przez przyrodę i czas. Poeta ma świadomość, że umrze, ale pozostanie po Nim pamięć i cząstka duszy obecna w jego dziełach. Horacy jest przekonany o swym geniuszu, jest pierwszym poetą greckim, który pokazał swym rodakom poezję grecką. Dzięki swym utworom pozostanie on nieśmiertelny.
"Niezwykłe i potężne uniosą mnie skrzydła"
Utwór jest przykładem liryki bezpośredniej, podmiot liryczny wyraża się w 1 os. l. poj. i zwraca się wprost do odbiorcy. Siebie jako poetę porównuje do łabędzia, który wzbija się do lotu, będącego symbolem śmierci. Odwołuje się do mitu o Dedalu i Ikarze, mówi, że jego lot będzie udany. Jest pewny swej pośmiertnej sławy, wie, że nie umrze. Nie oczekuje łez na pogrzebie i czczenia własnego grobu.