Czesław Miłosz - życie i twórczość.

Urodzony, jak powiada „w samym sercu Litwy”, Czesław Miłosz jest potomkiem osiadłego tam od pięciu stuleci rodu szlacheckiego. Miłosz przyszedł na świat 30 Czerwca 1911 r. w Szetejnach położonych nad brzegiem Niewierzy, jako najstarszy syn Aleksandra Miłosza i Weroniki z Kunatów.

Geneza rodu Miłoszów rozmywa się w legendzie Według jednej z wersji Miłoszowie zawędrowali na Litwę z Serbii. Pisana historia rodu liczona jest od wieku XVI, z którego zachowały się sporządzone w języku serbskim dokumenty. Jeden z krewnych Andrzej Miłosz walczył i był ciężko ranny w bitwie pod Kircholmem w roku 1605.

W roku 1913 Miłoszowie podróżują koleją trans syberyjską do Krasnojarska. Potem po krótkim pobycie w domu rodzina znów opuszcza Czesława, kiedy po wybuchu wojny ojciec Miłosza inżynier ( wydział budowy dróg i mostów ) zostaje zmobilizowany i jako oficer rosyjskiego pułku saperów buduje mosty i fortyfikacje.
Czesławowi dano wykształcenie tzw. Domowe – czytać i pisać nauczyła go matka . W literaturę trochę wtajemniczał istniejący jeszcze wtedy obyczaj głośnego czytania. W dzieciństwie Miłosz otrzymał więc w sposób naturalny znajomość dwóch języków : domowego, jakim był polski i rosyjskiego, który słyszał przez cztery lata wędrówki z rodzicami po Rosji.

Ale już jako dziesięcioletni chłopiec Czesław zostaje mieszkańcem Wilna i zaczyna nosić uczniowską czapkę I Państwowego Gimnazjum Męskiego im. Króla Zygmunta Augusta. Miłosz kilkakrotnie będzie mówił że gimnazjum wyposażyło go intelektualnie tak dobrze, że przygotowanie to wystarczyło, by stać się profesorem jednego z najlepszych amerykańskich uniwersytetów.

Czesław Miłosz był uczniem , jak sam wyznaje krnąbrnym W jego dzienniczku napisano: „Awanturnik biorący udział w burdach na korytarzu i w klasie”. Stopniowo indywidualny bunt stawał się częścią postawy właściwej pokoleniu. Miłosz wstąpił do Pet-u , utajnionej organizacji uczniowskiej, obejmującej też młodszych studentów. Przynależność ta stanowiła początek coraz bardziej intensywnego uczestniczenia poety w życiu intelektualnym miasta, oraz czasem zasadniczego formowania światopoglądu pisarza.

Wileńskie gimnazjum Miłosz zakończył w 1929 roku. Na maturze nie przypadkiem wybrał wolny temat, pisał o „rzece czasu” Heraklita – od dziecka poeta wrażliwy był na powieści o przemijaniu ludzi i rzeczy.

Toteż osiemnastoletni Czesław, otrzymawszy maturę, zapisał się na reaktywowany 10 lat wcześniej Uniwersytet Stefana Batorego. Wybrał polonistykę, ale okazała się ona kierunkiem studiów przygotowujących nauczycieli, a raczej nauczycielki, dla gimnazjów i było daleka od wyobrarzeń poety. Toteż po dwóch tygodniach Miłosz przepisał się na wydział prawa i na tym kierunku pozostał już aż do dyplomu magisterskiego, otrzymanego w roku 1934. Zostając studentem prawa Miłosz nie porzucił polonistyki, chodził na niektóre wykłady, ale przede wszystkim wstąpił do Koła Polonistów Słuchaczy USB (założonego w 1922r.). Miłosz stał się również jednym z animatorów Sekcji Twórczości Oryginalnej ( STO ) stanowiącej część składową Koła Polonistów. Jeszcze na I roku Miłosz wstąpił do Akademickiego Klubu Włóczęgów, związku trampów.

„ Zaraz po wstąpieniu na uniwersytet – czytamy w Rodzinnej Europie – włożyłem szeroki, czarny beret z czerwonym chwastem, oznakę przynależności do Akademickiego Klubu Włóczęgów. Jedną z racji bytu tego stowarzyszenia i głównym powodem do dumy była pogarda dla snobów, pijaków i osłów z rapierami zrzeszonych w korporacje. Klub był demokratyczny i towarzyską poprawność, tępił drwiną. ”

Wkrótce w roku akademickim 30/31, stworzono następną grupę: Klub Intelektualistów. W jego skład wchodziły w dużej części te same osoby, które stopniowo zmieniały się w znane w Wilnie młode osobowości., a wiec obok Bujnickiego i Miłosza, również kuzyni Zagórscy, Jędrychowski, czy Henryk Dębiński. Młodzi pisarze uważnie śledzili zarówno twórczość autorów kształtujących gust powszechny, a więc przede wszystkim „Skamandra”, jak też z wielkim emocjonalnym zaangażowaniem komentowali idee awangardy. Sami sprzyjali oczywiście temu drugiemu skrzydłu współczesnej literatury.

Stanisław Mackiewicz – ówczesny redaktor wileńskiego dziennika „Słowo” zaproponował młodym poetom współpracę. Tak powstały i w kwietniu 1931 roku ukazały się „Żagary”, miesięczny dodatek literacki do „Słowa”. Redaktorami zostali Teodor Bujnicki i Antoni Gołubiew, grupę tworzyli również Miłosz , Jędrychowski Zagórski i inni. Żagarystów drażniła przede wszystkim bezideowość literatury, dominującej w odbiorze społecznym, a więc literatura Skamandra .
Trzeba przyznać, że artykuły zamieszczane w miesięczniku były nie rzadko kontrowersyjne co spowodowało że „Żagary” przy konserwatywnym „słowie” wytrzymały rok, po tym czasie Mackiewicz wymówił współpracę. Pisarze przenieśli się do „Kuriera Wileńskiego” gdzie publikowali „Piony” - dodatek analogiczny do poprzedniego. Jednak kiedy i ta współpraca okazała się niemożliwa w listopadzie 1933 udało im się wydać samodzielne pismo. Powrócili wówczas do
pierwotnego tytułu i wychodziło do 1934 roku kiedy to „Żagary ostatecznie przestały się ukazywać. Z powodu różnicy poglądów redaktorów.
W 1933 ukazuje się pierwszy zbiór wierszy Miłosza „Poemat o czasie zastygłym” wyrażający nastroje katastroficzne. Poeta otrzymuje również nagrodę Związku Zawodowego Literatów Polskich.

Po dyplomie Miłosz otrzymuje stypendium Funduszu Kultury Narodowej i wyjeżdża do francji gdzie jako świeżo upieczony magister prawa zapisuje się w Paryżu na kurs francuskiego. Podczas swego rocznego pobytu we Francji poeta chodzi na koncerty zwiedza okolice Paryża , wstępuje do kawiarni literackich na bulwarze Saint – Germain ( sant-germa ), zdarzyło mu się nawet znaleźć na śniadaniu wydanym przez attache kulturalnego polskiej ambasady, jak go określił - poetę snoba Jana Lechonia.
Intensywnie przeżyty rok w Paryżu uczynił z początkującego wileńskiego poety, artystę świadomego swego miejsca w czasie historycznym i przestrzeni kultury.

Kariery prawniczej nigdy nie rozpoczął, w zamian za to, za namową swojego przyjaciela Tadeusza Byrskiego, reżysera teatralnego rozpoczął pracę w wileńskiej rozgłośni Polskiego Radia. Jednak praca ta nie trwała długo pod koniec 1936 obaj z Byrskim zostali wyrzuceni z radia za jak pisze Miłosz : denuncjacje w „Małym Dzienniku”. Wyrzucony z radia wileńskiego został zatrudniony w centralnej rozgłośni Polskiego Radia w Warszawie.

W grudniu 1936 ukazuje się druga książka poetycka Czesława Miłosza „ Trzy zimy”. Nakład tomiku wynosił 300 egzemplarzy. Krytyka przyjęła nowy tomik z wnikliwą uwagą . Czesław Miłosz zaczął być postrzegany jako jeden z najbardziej reprezentatywnych artystów pokolenia katastroficznego. Trzy zimy zapowiadały koniec podziałów na szkoły, nurty, grupy czy style. Oznajmiały powrót poezji do jedności.

Lata II wojny światowej były dla Czesława Miłosza czasem przełomowych doświadczeń etycznych i artystycznych. Jego jednostkowy los nie szczędził mu intensywnych przeżyć i niespodziewanych zmian. Jego sztuka poetycka nabiera jeszcze większej trwałości.

Kiedy zarządzono ewakuacje Polskiego Radia , Miłosz jako jego pracownik, znalazł się w kolumnie samochodów jadących na wschód. Dotarł do Lublina następnie do Lwowa, w końcu znalazł się w Rumuni gdzie spędził resztę roku, planując powrót na Litwę. Dociera pokonując po drodze liczne przeszkody do Wilna. Również i s tego miasta Miłosz musie uciekać
Latem 1940 roku powraca do Warszawy. Powrót ten łączy w sobie walory wyprawy przemytowej i podróży ewakuacyjnej. Poeta wybiera jak sam mówi status ściganej ludzkiej zwierzyny.

FRAGNENT AUTOPORTRETU PRZEKORNEGO
„ W czasie Powstania nie byliśmy w samej Warszawie dlatego, zę mieszkaliśmy na końcu Alei Niepodległości właściwie już na polach. Czyli nie byliśmy w mieście. Jedyny sposób wydostania się to było pójść przez pola na Okęcie, gdzie nas złapali, bo miasto było obstawione. Mieli już wywieść do Pruszkowa i dalej, ale jakaś zakonnica uratowała mnie i moją żonę i wydostaliśmy się . Wyprowadziła nas z tego obozu; zabajtlowała tego komendanta, że ja jestem jej kuzynem itd.”

Prawie od razu kiedy znalazł się w Warszawie Miłosz opublikował swój nowy zbór poezji ( było to w warunkach konspiracji więc „Wiersze” miały postać zszytego i oprawionego maszynopisu i liczyły 28 kartek. Autor występuje pod pseudonimem Jan Syruć, a jako wydawca widniała fikcyjna firma Brzask, która wypuściła tomik rzekomo w Wilnie w 1939.). „Wiersze” były pierwszą publikacją poetycką podziemnej Warszawy.

Podczas okupacji Miłosz zaangażował się w intensywną pracę umysłową, pisząc liczne eseje listy szkice.
W wojennej poezji Miłosza został osiągnięty dojrzały, polifoniczny styl, który odtąd stanowić będzie fundament całej późniejszej twórczości.

Ocalanie to słowo, które jak klucz otwiera sens poezji Czesława Miłosza w pierwszych latach powojennych. Tak też brzmiał tytuł tomu wierszy Miłosza, opublikowanego w 1945 roku. Jedyny wydany oficjalnie aż do roku 1980. Bez wątpienia była to książka zarówno przełomowa, jak i wybitna, piękna, choć dla ówczesnego pojmowania poezji kontrowersyjna.

Na początku 1945 roku Miłosz mieszkał w Krakowie. Razem z Tadeuszem Brezą chętnie dawał upust nagromadzonej energii. Obaj chcieli uczestniczyć w odbudowie życia kulturalnego. Jeden po drugim powstawały projekty scenariusze, memoriały. Jednymi z nich były memoriał „ O pełne wykorzystanie możliwości twórczych i społecznych pisarza” , czy „Projekt księgi strat nauki i sztuki polskiej”. Jednak wszystkie te pomysły lądowały w szufladach. Podobny los spotkał taż dwa scenariusze filmowe Miłosza. Pierwszy przygotowany wraz z Andrzejewskim miał tytuł „ Robinson Warszawski”. ( opowiadał dzieje człowieka ukrywającego się do stycznia 1945 roku w ruinach wyludnionej i zburzonej przez Niemców Warszawie.

FRAGNENT AUTOPORTRETU PRZEKORNEGO
„Jerzy Andrzejewski w Krakowie pracował nad powieścią „Popiół i diament”, spotykaliśmy sięciągle. Siedzieliśmy raz i mnie przyszedł do głowy scenariusz, który można byłoby zrobić. Aha tu muszę powiedzieć, że to było po naszej wizycie w Warszawie, na wiosnę, kiedy chodziliśmy po gruzach. Rozpoznawaliśmy, szukaliśmy miejsc, gdzie stały poszczególne domy i ulice, bo w śródmieściu nawet trudno się było zorientować. I były niesłychanie dziwne krajobrazy ruin. Bardzo, bardzo przejmujące. Ten scenariusz to był także wynik rozmowy ze Szpilmanem. Ten pianista ukrywał się w ruinach Warszawy już po zabraniu całej ludności, przez tych kilka miesięcy od końca powstania do wejścia Armii Czerwonej . opowiadał o samotnym życiu tropionego zwierzęcia w Warszawie.”
Rok 1945 był także okresem publicystycznej aktywności autora Ocalenia. W „Dzienniku Polskim Miłosz zamieszczał długi cykl felietonów zatytułowanych „ Przejażdżki literackie”. Nazwisko Czesława Miłosza jest od początku obecne w największych pismach literackich. Pierwszy numer „ Twórczości” przynosi wiersze „Campo dei Fiori” i „Przedmieście”. W numerze drugim ukazuje się „Świat”. W następnym roku „Twórczość” drukuje „Dwaj w Rzymie”, oraz „List półprywatny o poezji”. Później pojawia się m.in. „Traktat moralny” oraz duży esej o poezji amerykańskiej.

Jeszcze w 1945 Czesław Miłosz złożył wniosek o przyjęcie do służby dyplomatycznej. W grudniu wyjeżdża do USA, zatrudniony najpierw w polskim konsulacie w Nowym Jorku, a od 1947 jako attache kulturalny ambasady w Waszyngtonie.

Cztery lata pobytu w Ameryce dobrze służyły poetyckiemu warsztatowi Czesława Miłosza. Powstało wtedy wiele wierszy które zostały zebrane w jednym tomie „Światło dzienne” wydanym dopiero w 1953.
Poetycką twórczość Miłosza z okresu pierwszego pobytu w USA cechuje silny konflikt pomiędzy dwiema rolami poety: świadka i artysty. Od pierwszego Miłosz uciec nie potrafi, z drugiej zrezygnować nie chce. Jego ideałem jest pogodzenie tej sprzeczności.

W 1948 w kwietniowym zeszycie „Twórczości” zostaje opublikowany przesłany przez Miłosza „Traktat moralny”.

Po wakacjach 1950 roku poeta zostaje przeniesiony do ambasady w Paryżu, na stanowisko I sekretarza. Zanim to jednak nastąpiło Miłosz poważnie rozważał ewentualność pozostania na emigracji.

Podczas prawie dziesięcioletniego pobytu we Francji Miłosz publikuję m.in. tom esejów „Zniewolony umysł”, poświęcony analizie kultury doby stalinizmu. Wydaje tom wierszy „Światło dzienne” oraz w języku francuskim powieść „Zdobycie władzy”, której tematem jest walka o władzę w powojennej Polsce. Za tę książkę pisarz otrzymał w 1953 roku nagrodę. ( Prix Litteraire Europeen )

W 1955 roku Miłosz zaczyna pisać „Traktat poetycki” kończy na wiosnę następnego roku i jest to poemat będący miarą przewrotu jakiego Czesław Miłosz dokonał w nowoczesnej polskiej poezji. Również w tym roku zostaje opublikowana „Dolina Issy” powieść będąca powrotem do lat dziecięcych poety.

Od 1958 – 1959 Ukazują się „Kontynenty” – zbiór szkiców o poetach różnych obszarów kulturowych, oraz tom autobiograficznych esejów „Rodzinna Europa”.

Rok później 1960 Czesław Miłosz wyjeżdża do USA na zaproszenie University of California w Barkeley, gdzie podejmuje pracę na Wydziale Języków i Literatur Słowiańskich. Przez kilka miesięcy wykładał jako lektor wizytujący . Rok później otrzymuje nominacje na profesora.

Od roku 1962 – 74 ukazują się kolejne tomy poezji „Król Popiel i inne wiersze” „Gucio zaczarowany” „Miasto bez imienia” „Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada”. W 1972 opublikował zbiór esejów „Prywatne obowiązki”

Miłosz jako poeta pojawił się w świadomości Amerykanów dopiero w 1974r. do tego momentu postrzegany był jako tłumacz polskich poetów, autor antologii Post-War Polish Potry.
Twórczość Miłosza w USA zaczęła być postrzegana coraz szerzej i w 1976 potwierdziła to nagroda Guggenheima. W 1977 Uniwersytet Stanowy Michigan ofiarował poecie doktorat honorowy, w następnym roku macierzysty uniwersytet w Barkeley odznaczył poetę odpowiednikiem tytułu doktora honoris causa.
W tym samym roku poeta publikuje Ziemię Urlo esej metafizyczno-religijno-literacki, stanowiący duchową autobiografię.

8 grudnia 1980 roku w Królewskiej Akademii Szwedzkiej w Sztokholmie Czesław Miłosz wygłasza przemówienie laureata Literackiej Nagrody Nobla. Nagrodę wręczył mu Karol XVI Gustaw król Szwecji.
Telewizja radio i prasa PRL podały bardzo oszczędne informacje. Nic dziwnego – nagrodzono przecież przeciwnika Polski Ludowe – jak określały poetę krajowe encyklopedie, autora którego książek nie było w księgarniach i którego nazwiska nie wymieniano w czasopismach. Sam laureat powiedział przekornie:

„ O tak, nie cały zginę, zostanie po mnie
Wzmianka w czternastym tomie encyklopedii
W pobliżu setki Millerów i Mickey Mouse. „

Rok po odebraniu Nagrody Nobla Miłosz przyjeżdża do Polski, po 30 latach nieobecności. W muzeum Literatury w Warszawie przygotowano na jego powitanie specjalną wystawę, spotkał się tam z pisarzami i ze szkolnymi kolegami pojechał do Krakowa, do Lublina gdzie wystąpił na wiecu razem z Lechem Wałęsą i do Gańska gdzie spotkał się z robotnikami w stoczni. Jako ciekawostkę mogę powiedzieć że Miłosz napisał wiersz do Lecha Wałęsy.
Również w 1981 roku KUL nadał Miłoszowi tytuł doktora honoris causa.

Powrót Miłosza to Polski był powrotem triumfalnym , tyumfowała wytrwałość poety, jego wierność językowi i swojej niezależności.

Obecie Czesław Miłosz cały czas mieszka w USA.