Starożytna Grecja.

Osadnictwo na Półwyspie Bałkańskim i wyspie Krecie rozwinęło się w początkach II tysiąclecia p.n.e. Ludność zajmowała się hodowlą kóz i owiec oraz winnej latorośli oliwek, znała żeglugę kabotażową, stosowała obróbkę miedzi i brązu, koło
garncarskie, system kanalizacyjny i wyrób cegieł. Osadnictwu sprzyjała górzystość terenu oraz dobrze rozwinięta linia brzegowa.
Kultura kreteńska (minojska), 3000-1400 r. p.n.e.-najstarsza z kultur w basenie Morza Egejskiego, stanowi początek cywilizacji europejskiej. Budowano wielopiętrowe pałace, wyposażone w urządzenia wodno-kanalizacyjne (pałac w Knossos). Niezwykły poziom osiągnęło malarstwo ścienne. Wynaleziono pisma: piktograficzne i linearne typu A.
Jednym z rozwijających się ośrodków była Troja, gród na wybrzeżu Azji Mniejszej.
Okres mykeński(1600-1100 r. p.n.e.)-kultura rozkwitu Myken, grodu Achajów, którym władał Agamemnon. Z tego czasu pochodzą potężne obwarowania z Lwią Bramą, pozostałości pałacu i budowli mieszkalnych, groby kopułowe, pismo linearne B.
„Ciemne wieki” w dziejach Grecji to czas migracji ludności greckiej i zasiedlania południowych terenów Półwyspu Bałkańskiego, wysp go okalających i wybrzeży Azji Mniejszej. Niewielki zasób źródeł archeologicznych z tego wieku . Ukształtowały się dialekty j. greckiego, krainy historyczne. W północno-zachodniej części Grecji osiedlili się Dorowie, którzy wprowadzili swój system cywilizacyjny, organizację rodową i samowystarczalną gospodarkę. Wśród Dorów ukształtowała się nowa grupa- arystokracja. Opanowali oni cały Peloponez, przyczynili się do powstania nowych organizacji państwowych, w tym Sparty. Tereny te zamieszkiwali także Jonowie.
Okres archaiczny(VIII-VI w p.n.e.)- kryterium podziału społecznego: na biednych i bogatych. Ludność nadal się przemieszczała, ale poszukiwała stabilizacji.
Około VIII w. p.n.e. powstał na terenach zamieszkanych przez Greków nowy typ organizacji państwowej – miasto-państwo, czyli polis. Powstaniu polis sprzyjały warunki naturalne Grecji (górzyste zbocza, żyzne doliny, łańcuchy gór), rozwój żeglugi
i rozbicie polityczne. Obejmowały one swym zasięgiem miasta, jak również przylegające do nich obszary wiejskie otoczone naturalnymi granicami. Najbardziej znane: Sparta, Ateny, Megara, Korynt, Argos, Samos. Stanowiło ono jednolitą jednostkę gospodarczą i polityczną. Było wspólnotą obywatelską, co oznaczało, że decyzje związane z jego funkcjonowaniem podejmowano na zgromadzeniu wszystkich obywateli, na agorze(placu publicznym). Miasto było zespołem budynków świątynnych i publicznych, a zarazem miejscem zgromadzeń, często okolonym murami.
SPARTA
Lakonia, w której leży została zasiedlona w okresie mykeńskim. Dorowie od stolicy nazywali siebie Spartianami. Stworzyli oni w VI w p.n.e. sojusz wojskowy- symmachię, nazywany Związkiem Peloponeskim, na którego czele stała Sparta.
Na czele państwa greckiego stało 2 królów, z różnych dynastii. Ich obowiązki to: sprawowanie funkcji religijnych oraz dowodzenie armią, posiadali uprawnienia sędziowskie w sprawach adopcji, podziału majątku, spadków. Najważniejsze decyzje państwowe leżały w kompetencji Rady Starszych, geruzji, w której skład wchodziło 28 gerontów, którzy mieli ukończone 60 lat i byli wybierani dożywotnio na Zgromadzeniu Ludowym(apelli). W zgromadzeniu Ludowym uczestniczyli wszyscy dorośli obywatele, którzy decyzje ustalali za pomocą okrzyków. Zgromadzenie powoływało 5 eforów na okres 1 roku. Do zadań eforów należała kontrola wszystkich organów polis. Za twórcę ustroju Sparty uchodzi Likurg, działający w IX w. p.n.e. Społeczeństwo Sparty dzieliło się na 3 grupy:
-spartiaci- pełnoprawni obywatele, po ukończeniu 30 lat nabywali pełnię praw, mogli uczestniczyć w Zgromadzeniu Ludowym i się ożenić, podstawą utrzymania była uprawa ziemi; podstawowym obowiązkiem była służba wojskowa, już 7letni chłopcy udawali się w koszary, byli wychowywani w surowej dyscyplinie, mówili lakonicznie(krótko), odżywiani byli skromni, walczyli w szyku zwanym falangą,
-heloci(chłopi zależni)-uprawiali ziemię, 50% plonów oddawali spartiatom, nie mieli praw obywatelskich, była to największa grupa ludności
-periojkowie- grupa ludności, która miała wolność osobistą, ale nie mogła wpływać na sprawy państwa, zajmowali się uprawą ziemi, handlem i rzemiosłem, byli powoływani do armii jaki lekkozbrojni.
ATENY
Od ok. X-XI w. p.n.e. leżące na Terenia Attyki osady łączyły się by stworzyć jedno polis, skupione wokół najslinieszej-Aten. Tradycja przypisuje tę zasługę królowi Tezeuszowi. Położenie Aten było dogodne: góry, dobrze rozwinięta linia brzegowa oraz niziny w głębi lądu, port handlowy i wojenny na Półwyspie Pireus i połączony z Atenami Długimi Murami.
W najwcześniejszym okresie Ateny były rządzone przez królów. Około X w. p.n.e. funkcje te przejęli archonci, początkowo było ich niewielu, potem grupę stanowiło 6-10 sędziów, sekretarz, polemarchom(władza wojskowa) i eponimom(administracja). Obierani na rok, później dożywotno wchodzili w skład Areopagu(na wzgórzu Aresa, rada).
Główną rolę w okresie archaicznym Aten sprawowała arystokracja, do której należały majątki ziemskie. Grupę ludzi zależnych od arystokratów i zobowiązaną do stałej opłaty na nich nazwano hektemoroj.
Pierwszym prawodawca Aten był Drakon. Wprowadził on Prawa Drakona, czyli surowe, regulujące stosunki społeczne prawa. W 594 r. p.n.e. na urząd archonta wybrano Solona, przeprowadził on szereg reform: umorzył długi właścicieli ziemskich, podzielił obywateli na 4 grupy, w zależności od majątku(z wina, oliwy i zboża). Członkowie 2 pierwszych grup mogli kandydować na stanowisko archonta, ich obowiązkiem było służba konna w wojsku oraz utrzymywanie stałej gotowości bojowej. Członkowie pozostałych grup służyli w wojsku jako wojownicy piesi lub wioślarze. Solon wprowadził też sad przysięgłych. Archeopag czuwał nad ustrojem państwa.
Pizystrat wprowadził w Atenach tyranię. Popierał rozwój handlu i rzemiosła. Wprowadził podatek dochodowy i stałą armię, dążył do zakładania nowych kolonii, rozpoczął budowę Partenonu i świątyni Demeter. Za jego czasów wprowadzono Wielkie Dionizje i Panatenaje(ku czci Ateny).
Klejstenes z rodu Alkmenidów 508-507 r. p.n.e. przeprowadził reformę ustroju: podzielił Attykę na demy(odpowiednik gminy), demy pogrupował w 10 fyli. Na szczeblu fyli wyłaniano kandydatów do urzędu. Wprowadził urząd strategów, po 10 w każdej z fyli. Wprowadził też sąd skorupkowy, polegający na wypisywaniu na skorupach naczyń nazwisk podejrzanego na Zgrom. Ludowym. Wskazany musiał opuścić Ateny na 10 lat.

WOJNY GREKÓW Z PERSAMI
W VI w.p.n.e Persowie, lud indoeuropejski zamieszkujący Wyżynę Irańską w wyniku zwycięskich wojen podbił obszary Bliskiego Wschodu. Powstało w ten sposób mocarstwo rozciągające się od Indii na wschodzie po M. Egejskie na zachodzie. Największą potęgę osiągnęło państwo perskie za rządów DARIUSZA I (przełom VI/V w.p.n.e), który podzielił je na prowincje tzw. Satrapie (zarządzali nimi satrapowie), rozbudował system dróg, stworzył tajna policję (tzw. „oczy i uszy królewskie”) pilnująca aby na podbitych ziemiach nie wybuchały bunty. Dzięki wielkim dochodom skarbu, król perski mógł wybijać cenione w całym ówczesnym świecie złote monety.
Powstanie Greków Jońskich (499-494 r.p.n.e)
Persowie w VI w.p.n.e podbili miasta jońskie (tzn. miasta greckie w Azji Mniejszej- największymi z nich były: Milet i Efez). Aby uzyskać lepszą kontrolę nad Grekami jońskimi w podbitych miastach wprowadzili Persowie TYRANIĘ. Spotkało się to z niezadowoleniem Greków, którzy w 499r. rozpoczęli powstanie przeciw panowaniu perskiemu. Powstańcy szukali pomocy w Grecji macierzystej. Niestety niewielkie oddziały wysłały jedynie Ateny i miasto Eretria. Po stłumieniu powstania Persowie postanowili ukarać te miasta (tzn. Ateny i Eretrię) i podbić Grecję, aby zapewnić sobie spokój na zachodniej granicy państwa- tak doszło do wojen grecko- perskich.
Najazd perski na Ateny- Maraton (490 r.p.n.e)
W 490 r.p.n.e flota perska pojawiła się u wybrzeży Grecji: Persowie zdobyli i zniszczyli Eretrię, a następnie armia perska wylądowała w Attyce niedaleko Maratonu. Armia ateńska, którą dowodził MILTIADES zadała Persom klęskę w bitwie pod Maratonem. Po zwycięstwie armia ateńska obawiając się ataku Persów na pozbawione obrońców miasto (tzn. Ateny) szybko rozpoczęła odwrót. Przed armią dotarł do Aten goniec, który po zawiadomieniu mieszkańców o zwycięstwie miał umrzeć z wysiłku (słynny „bieg maratoński”)
Przygotowania Greków do odparcia kolejnego najazdu perskiego
W Grecji zdawano sobie sprawę, że w 490 r.p.n.e Persowie wysłali do Aten tylko cząstkę swych sił. Należało się spodziewać najazdu całej armii perskiej. W obliczu tego zagrożenia część państw greckich postanowiła się poddać władcy „Wielkiego Króla” (tytuł króla Persji). Sparta i Ateny były zdecydowane walczyć. W Atenach po Maratonie doszło do rywalizacji dwóch stronnictwo:
- jedno pragnęło rozbudować armię ludową,
- drugie dążyło do zbudowania wielkiej floty wojennej, która pokonałaby Persów na morzu.
Zwyciężyło stronnictwo „morskie” pod przywództwem TEMISTOKLESA- Ateny przystąpiły do budowy wielkiej floty.
Najazd Kserksesa na Grecję (480 r.p.n.e)
W 480 r.p.n.e po przekroczeniu cieśniny Dardanele do Grecji wtargnęło ponad 100 tys. armii perskiej, którą dowodził sam król KSERKSES. Armii towarzyszyła płynąca wzdłuż wybrzeży greckich potężna flota (ponad tysiąc okrętów). Państwa greckie, które postanowiły walczyć z Persami utworzyły tzw. ZWIĄZEK HELLENSKI (481 r.p.n.e) pod przywództwem SPARTY.
a) bitwy pod ARTEMIZJON i pod TERMOPILAMI (480 r.p.n.e)
Grecy postanowili zatrzymać armie perską w wąskim przesmyku TERMOPILE przez który prowadziła jedyna droga z Grecji północnej do środkowej. Jednocześnie flota grecka zajęła stanowiska niedaleko Termopil, koło przylądka Artemizjon. Flota perska zaatakowała grecką, a jednocześnie armia perska próbowała sforsować Termopile. Przez trzy dni Grecy pod dowództwem króla Sparty LEONIDASA bronili Termopil, zadając nieprzyjacielowi duże straty. Trzeciego dnia Persowie obeszli jednak stanowiska greckie górskimi ścieżkami i zaatakowali Termopile od tyłu. Na wieść o tym manewrze perskim Leonidas odesłał oddziały greckie, a sam na czele 300 Spartan bronił Termopil do końca. Wszyscy Spartanie zginęli, lecz ich bohaterstwo umożliwiło flocie greckiej wycofanie się spod Artemizjon, dzięki czemu uniknęła ona okrążenia.
b) bitwa pod SALAMINA (480 r.p.n.e)
Po opanowaniu Termopil Persowie zajęli całą Grecję środkową- zdobyli i spalili Ateny. Ludność Aten została ewakuowana na wyspę Salaminę, koło której zgromadziła się również flota grecka. Pozycję tę wybrał TEMISTOKLES- wąska zatoka uniemożliwiała jednoczesny atak całej flocie perskiej. Doszło do bitwy morskiej, w której flota perska została pobita i w przeważającej mierze zniszczona. Po tej klęsce Kserkses odpłynął do Azji, pozostawiając w Grecji armię lądową, która miała dokończyć podboju Grecji.
c) bitwa pod PLATEJAMI (479 r.p.n.e)
W następnym roku (479 r.p.n.e) wojska greckie, liczące ok. 70 tys. żołnierzy, dowodzone przez Spartanina PAUZANIASZA starły się ze 100 tysięczną armią perską pod Platerami. Bitwa zakończyła się pogromem persów- widmo podboju Grecji przez Persów zostało przekreślone.
d) bitwa pod MYKALE (479 r.p.n.e)
W tym samym roku pod Mykale (u wybrzeży Azji Mniejszej) flota grecka rozbiła flotę perską.
6. Wojny Grecko- Perskie (479-449 r.p.n.e)
a) powstanie ZWIĄZKU MORSKIEGO (478/477 r.p.n.e)
Pokonanie Persów pod Mykale umożliwiło wyzwolenie wysp greckich na Morzu Egejskim spod panowania Persji. Dla dalszego prowadzenia wpjny z Persją miasta greckie utworzyły Związek Morski, pod przywództwem Aten. Członkowie Związku mieli dostarczać okręty bądź pieniędzy na prowadzenie wojny z Persją. Mimo znacznych sukcesów- wyzwolenie spod panowania perskiego wszystkie wyspy na M. Egejskim. Cypr i szereg miast w Azji Mniejszej- bardzo szybko doszło do konfliktów w obrębie Zw. Morskiego. Wiązały się one z polityką Aten, które dążyły do przekształcenia Związku we własne państwo i dlatego ograniczały prawa innych członków. Bunty przeciw zaborczej polityce Aten były krwawo tłumione przez flotę ateńską.
b) POKÓJ KALIASA (449 r.p.n.e) zakończył się wojną z Persją, która uznała niezależność wyzwolonych miast greckich i zobowiązała się do wy cofania swej floty z M. Egejskiego.
7. POKÓJ KRÓLEWSKI (387/386 r.p.n.e)
Wojny, które toczyły ze sobą państwa greckie o dominację w Grecji (np. wojna peloponeska między Spartą a Atenami w II poł. V w.p.n.e) umożliwiły Persji ponowne opanowanie miast jońskich, Grecy zaakceptowali ten stan rzeczy zawierając z Persją tzn. pokój królewski.

500 – 429 p.n.e. reformy Peryklesa:
Zgromadzenie Ludowe(eklezja), Rada Pięciuset i sąd przysięgłych.
W Zgromadzeniu uczestniczyło 6000 Ateńczyków, głosowanie odbywało się poprzez podniesienie prawej ręki, a rozstrzygała większość głosów. Tajne głosowanie- biała urna-tak, czarna-nie. Rada Pięciuset podzielona została na 10 komisji, z których każda pełniła funkcje przez 1/10 roku. Rada sprawował nadzór nad urzędnikami, którzy wybierani byli na rok. Wykonywali postanowienia Rady i Zgromadzenia. Jednym z najważniejszych urzędów był strateg. W demokracji ateńskiej nie było [podziału władz, Zgr. Ludowe sprawowało władzę ustawodawczą, wykonawczą i prawodawczą. W Atenach liczba obywateli (mężczyzn 18-60 wynosiła ok.43 tys. A wszystkich mieszkańców 120 tys. Każdy obywatel miał prawo zabrać głos, wypowiedzi na forum, formułowac projekt ustawy. Dużą rolę odgrywali politycy, którzy wpływali na decyzje Zgromadzenia. Nazywano ich demagogami.