Pamięć- czynniki ułatwiające zapamiętywanie i zapominanie

PAMIĘĆ
Przez pamięć rozumiemy właściwość układu nerwowego, która umożliwia kształtowanie się i funkcjonowanie doświadczeń człowieka.
Pamięć można podzielić na następujące fazy: zapamiętywanie, przechowywanie i przypominanie.

1. ZAPAMIĘTYWANIE
Jest to zapisywanie odbieranych informacji w doświadczeniu. Dzieli się ono na:
- mimowolne (dokonywane samorzutnie)
- dowolne (dokonywane w sposób zamierzony)
2. PRZECHOWYWANIE
Jest to proces, w toku którego magazynuje się zapamiętany materiał. Zarazem podlega on pewnym zmianom (takim jak: przekształcanie, organizowanie, systematyzowanie, przekształcanie).
Ze względu na czas przechowywania pamięć dzielimy na:
-bezpośrednią (krótkotrwałą) ?wtedy, kiedy przechowujemy dane bardzo krótko, bezpośrednio po zapoznaniu się z nimi
- odroczoną (długotrwałą) ? która pozwala na przechowywanie materiału przez dłuższy czas
3. PRZYPOMINANIE
Jest to proces aktualizacji śladów pamięciowych. Wydobywanie z magazynu pamięci przechowywanych informacji. Przypominanie dzieli się na:
- rozpoznawanie (wtedy, gdy człowiek ma ponowny kontakt z jakimś materiałem i uświadamia sobie, że zetknął się z nim w przeszłości)
- reprodukcja (odtworzenie zapamiętanego materiału bez bezpośredniego kontaktu a nim)
U różnych ludzi występować może zdolność do łatwego zapamiętywania określonego rodzaju bodźców i mamy wówczas do czynienia z różnymi typami pamięci. Najczęściej wyróżnia się typy: wzrokowy, słuchowy i ruchowy (np. u tancerzy czy sportowców).
Cechami pamięci różniącymi ludzi są:
- trwałość (jest to zdolność do długotrwałego przechowywania doświadczeń)
- szybkość (jest to tempo przyswajania informacji)
- wierność (to dokładność odtwarzania zapamiętanych treści)
- gotowość (to zdolność szybkiego odtwarzania doświadczeń)
- pojemność (to ilość i różnorodność materiału, który może być zapamiętany)
Pamięć jest warunkiem nabywania doświadczenia, przyswajania wiedzy o świecie. Pamięć minionych wydarzeń i przeżyć umożliwia człowiekowi poczucie ciągłości rozwojowej własnego życia, mimo, że w jego otoczeniu zachodzą zmiany.
ZAPAMIĘTYWANIE
Jest to jeden z procesów pamięci, polegający na gromadzeniu doświadczenia osobniczego. Zapamiętywanie może mieć charakter samorzutny (zapamiętywanie mimowolne), kiedy zachodzi bez zamiaru zapamiętania określonego materiału, lub może być wynikiem działania zamierzonego i świadomego (zapamiętywanie dowolne). Szczególnym rodzajem zapamiętywania dowolnego jest uczenie się, mające charakter zorganizowany.
Psychologia pamięci dowiodła już dość dawno, że uczniowie pamiętają stosunkowo niewiele szczegółów z treści tekstu, jeśli tekst ten przez jakiś czas jedynie czytają. Jeśli natomiast tyle samo czasu poświęca się czytaniu i ?aktywnemu przetwarzaniu? treści, to osiągnięcia pamięci stają się wyraźnie lepsze.
?Aktywne przetwarzanie? wyodrębnia pięć różnych czynności: zorientowanie się, pytania, aktywne czytanie, powtarzanie i streszczenie.
Należy zacząć od przeglądu (zorientowania się). Materiał słowny łatwiej da się zrozumieć, jeśli ze spisy treści albo z tytułów będzie się można dowiedzieć o jego zawartości. Takie zorientowanie się budzi pewne oczekiwania, a te z kolei wspierają dążenia do powiązania nowego materiału z już znanym.
Z własnego doświadczenia z nauką wiadomo, że z reguły największą uwagę poświęca się takim twierdzeniom, które są odpowiedziami na zadane uprzednio pytania. Jeśli podczas lekcji lub w podręcznikach przekazywane są informacje, ale uczniowie czy nauczyciele nie wiedzą, jakie pytania tkwiły u podstaw tych informacji, to należy się liczyć z niewielkim zainteresowaniem, niedostatecznym poświęceniem uwagi i wreszcie z bardzo powierzchownym przerobieniem określonego materiału. Osoby, które się uczą, mogą samodzielnie wymyślać pytania, np. odpowiednio przekształcając tytuły rozdziałów. Pytania zawsze idą w parze z pewną ciekawością. Aktywne pytanie zakłada, że znana wiedza została zaktywizowana, a ewentualne luki w owej wiedzy- odkryte.
Dopiero trzecim krokiem jest aktywne czytanie tekstu. Materiał do opanowania pamięciowego przetwarzany jest bardzo intensywnie, zwłaszcza wtedy, gdy podejmowane są próby wyjaśnienia, jakie znaczenie dla osoby uczącej się mają lub mogą mieć przekazane informacje.
Robienie przerw i powtarzanie własnymi słowami określonych fragmentów tekstu to przez cały czas aktywny proces. To trening przywoływania zgromadzonych już kiedyś informacji z pamięci długotrwałej. Po aktywnym opracowaniu rozdziału książki następuje jeszcze jego streszczenie. Czytelnik próbuje przypomnieć sobie najważniejsze fakty i upewnia się, czy potrafi odpowiedzieć na sformułowane wcześniej pytania.
ZAPOMINANIE
Jest to stopniowa utrata przechowywanych informacji, umiejętności, wprawy, zdolności do odtwarzania lub rozpoznawania wyuczonego materiału. Proces ten pełni rolę ?bufora? zabezpieczającego pamięć przed przeładowaniem. Jest też naturalną selekcją informacji (wyrzucamy materiał niepotrzebny i mało ważny).
Są dwie główne teorie zapominania. Zgodnie z teorią zanikania śladów pamięciowych informacje po prostu zaczynają ulegać zatarciu wraz z upływem czasu. Według teorii interferencyjnej do zapominania zmuszają nas informacje konkurencyjne. Stare informacje są wypierane przez nowe.
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje interferencji:
1. INTERFERENCJA RETROAKTYWNA (nazywana też hamowaniem retroaktywnym) wywołana jest przez aktywność, która ma miejsce w okresie między nauczeniem się czegoś a odtwarzaniem
2. INTERFERENCJA PROAKTYWNA (czyli hamowanie proaktywne) występuje wtedy, kiedy materiał, który ma być zapamiętany, jest poprzedzony materiałem utrudniającym zapamiętywanie.
Pamięć polega na przechowywaniu danych percepcyjnych (dźwięki, obrazy, doznania kinestetyczne i in), ale także informacji abstrakcyjnych, wiedzy jak wykonywać pewne czynności (np. chodzić, prowadzić samochód, śpiewać itp.) i innych. Zapominanie może oznaczać różne procesy w zależności od tego, jakiego typu informacji dotyczy.
Zapominanie pojawia się w wielu chorobach i jest objawem chorobowych (demencja, amnezja). Jednak u całkowicie zdrowych ludzi także występuje zapominanie, jako normalny, powszechny proces utraty danych pamięciowych. Jest to jednak proces domagający się wyjaśnienia.