Dadaizm i surrealizm

Dadaizm, kierunek w plastyce i literaturze rozwijający się w latach 1915-1922, zapoczątkowany w Zurichu przez emigrantów wojennych grupujących się wokół czasopisma Cabaret de Voltaire. Główni przedstawiciele: T. Tzara, F. Picabia, M. Duchamp, H. Arp, M. Ernst, K. Schwitters. Artyści ci uznali, że cywilizacja europejska i układ społeczny zostały skompromitowane przez bezsens wojny. Stąd ich negacja estetyzmu, prowokacyjny, mistyfikacyjny, a niekiedy obraźliwy, charakter wystaw i zdarzeń artystycznych, np. wygaszenie świateł podczas zapowiedzianego kongresu z udziałem Ch. Chaplina, wystawienie muszli klozetowej Duchampa, eksponowanie reprodukcji najsłynniejszych obrazów z wulgarnymi zniekształceniami. Ruch dadaistyczny znalazł podatny grunt w Niemczech oraz we Francji, gdzie był kontynuowany przez surrealistów. Nazwa pochodzi od słowa "dada" - przypadkowo wybranego ze słownika Larousse'a, w dziecinnej gwarze oznacza konika lub zabawkę.
Surrealizm, nadrealizm, awangardowy kierunek rozwijający się po I wojnie światowej we Francji, następnie w wielu krajach świata, m.in. w USA, Ameryce Południowej i Japonii. Kierunek, zapoczątkowany we Francji w latach 20. Jego celem było osiągnięcie spontaniczności artystycznej poprzez wydobycie, uwolnienie i twórcze spożytkowanie elementów zawartych w podświadomych pokładach psychiki człowieka, skrępowanych zazwyczaj przez rozum i normy kulturowe. Inspiracją sztuki surrealizmu były sny i stany halucynacji, baśnie i mity, a także twórczość dzieci i umysłowo chorych. Przeciwstawiał się on racjonalistyczno-konstrukcyjnym tendencjom kubizmu i futuryzmu oraz abstrakcji geometrycznej. Surrealizm cechuje swoboda w doborze technik twórczych, przy czym preferowane są te, które umożliwiają czynności automatyczne (collage, dekalkomania itp.). W malarstwie dominuje czynnik poetycki, a przedmioty rzeczywiste pełnią nową, wymyśloną funkcję. Swą nazwę surrealizm zawdzięcza neologizmowi G. Apollinaire’a, głównym teoretykiem i współtwórcą ruchu był A. Breton, autor manifestów surrealistycznych (1924, 1930). Poza Francją, surrealizm objął swoim oddziaływaniem inne kraje europejskie oraz USA, Chile, Meksyk - w międzynarodowej wystawie surrealizmu w Paryżu (1938) uczestniczyło 70 artystów z 14 krajów. Najważniejsi przedstawiciele: H. Arp, G. de Chirico, M. Duchamp, S. Dali (twórca tzw. metody paranoiczno-krytycznej), M. Ernst, R. Magritte, J. Miró, F. Picabia, Y. Tanguy. W Polsce surrealizm nie wystąpił w czystej formie, po II wojnie światowej najbardziej zbliżyli się do niego K. Mikulski i J. Krawczyk.