Hałas to mieszanina dźwięków i szmerów niepożądanych z punktu widzenia kultury i organizacji pracy oraz wypoczynku. Fizyczna charakterystyka hałasu uwzględnia częstotliwość składających się na niego dźwięków (mierzonych w hercach – Hz), ich natężenie (mierzone w decybelach – dB) oraz czas oddziaływania.
Hałas więc jako słowo dawniej nieznane dzisiaj nabrało wyraźnego znaczenia. Wraz z hałasem najczęściej występują wibracje. Wibracje to drgania mechaniczne przenoszone na konstrukcję budynku bądź ciało człowieka jako rezultat bezpośredniego kontaktu mechanicznego miedzy źródłem drgań i odbiorcą. Fizycznymi źródłami hałasu w środowisku są najczęściej:
- maszyny, urządzenia i narzędzia, np. młoty pneumatyczne, sprężarki, wiertarki, szlifierki,
- część procesów technologicznych generujących hałasy aerodynamiczne, np. zrzuty pary pod ciśnieniem,
- pojazdy komunikacji drogowej, szynowej, lotniczej i wodnej,
- inne pojazdy, np. ciągniki rolnicze, maszyny budowlane itp.,
- urządzenia komunalne, np. windy, hydrofory, transformatory, pompy.
Ze względu na źródło i miejsce występowania hałasu, wyróżnia się hałas:
- przemysłowy,
- komunikacyjny (drogowy, kolejowy, lotniczy),
- komunalny (osiedlowy),
- mieszkaniowy (domowy).
Hałas istnieje wszędzie. Atakuje nasze uszy w domu, w szkole, w pracy, na ulicy a nawet w miejscach wypoczynku. Często jest składnikiem relaksu i wypoczynku. Hałas jest tak samo szkodliwy dla organizmów żywych, jak i środowiska. Szczególnie dokuczliwy jest hałas występujący w postaci pojedynczych impulsów dźwiękowych (trzask, huk) lub w postaci ciągu takich impulsów. W widmie hałasu mogą występować składowe w zakresie infradźwięków i ultradźwięków, które wywierają dodatkowy, szkodliwy wpływ na organizm ludzki.
Hałas infradźwiękowy o bardzo niskiej częstotliwości, poniżej 20 Hz emitowany jest przez maszyny i urządzenia przepływowe, takie jak sprężarki, silniki wysokoprężne, młoty, wentylatory przemysłowe, dmuchawy wielkopiecowe. Źródłem infradźwięków mogą być masy wody w zaporach i kanałach wodnych, transport lądowy, wodny i lotnictwo. Fale infradźwiękowe osiągają bardzo duże długości (najkrótsza fala ma długość 17m) mogą się rozchodzić na duże odległości od źródła (nawet setki km) i stwarzać w ten sposób zagrożenie na znacznym obszarze. Zagrożenie jest tym większe, że od wartości poziomów 130 dB może występować dodatkowo zjawisko rezonansu narządów wewnętrznych, które może doprowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu komórek, tkanek i narządów, powodując przy poziomach pow. 160 dB mechaniczne zniszczenie struktur organizmu.
Hałas ultradźwiękowy o wysokiej częstotliwości, powyżej 20 000 Hz (20kHz) emitowany jest przez m. in. lutownice ultradźwiękowe, wanny lutownicze, zgrzewarki, płuczki, narzędzia pneumatyczne, sprężarki, palniki, niektóre maszyny włókiennicze.
Ultradźwięki są wykorzystywane w procesach technologicznych, a także w diagnostyce medycznej, w przemyśle spożywczym, w defektoskopii itp. Ultradźwięki mogą byc bardzo niebezpieczne przy nieodpowiednim stosowaniu i nieprzestrzeganiu podstawowych zasad obsługi urządzeń ultradźwiękowych.
Szkodliwość hałasu zależy od wielu czynników, między innymi od:
- natężenia hałasu,
- zakresu częstotliwości,
- charakteru zmian w czasie długotrwałości zmian w czasie,
- wrażliwości osobniczej oraz innych jeszcze czynników.
Zależenie od nasilenia, hałas powoduje początkowo zmęczenie narządu słuchu objawiające się przemijającym niedosłuchem. Przy dłuższym działaniu, wskutek uszkodzenia komórek błony podstawowej ślimaka, powstaje trwała głuchota. Uszkodzenia słuchu i ludzi pracujących w hałasie, np. kotlarze, telefonistki, pirotechnicy, stanowią chorobę zawodową, w której zapobieganie odgrywa zasadniczą rolę. Hałas silny, choć krótkotrwały (tzw. Uraz akustyczny) może również spowodować trwałe uszkodzenie słuchu przez zniszczenie części błony podstawowej. Hałas wywiera również działanie pozasłuchowe, np.
- zaburzenia układu nerwowego (zaburzenia czucia, wzmożona pobudliwość, bezsenność, utrata łaknienia, bóle i zawroty głowy),
- zaburzenia układu krążenia (skurcz naczyń obwodowych w kończynach, częste nadciśnienie),
- także zaburzenia w układzie hormonalnym (wzmożone wydzielanie hormonów kory nadnerczy),
- przyczynia się do zbyt wczesnego starzenia się, i to aż o 8-12 lat,
- zwiększa liczbę zawałów serca
Duży wpływ na rodzaj zaburzeń ma osobnicza wrażliwość i wiek człowieka. Ludzie starsi są bardziej wrażliwi na działanie hałasu.
OCHRONA PRZED HAŁASEM
Gdybyśmy potrafili cofnąć się w czasie, bylibyśmy zaskoczeni niezwykłą ciszą, jaka panowała niegdyś na Ziemi. Postęp techniczny przyniósł nie tylko korzyści. Wraz z nim w nasze życie wtargnął wszechobecny zgiełk. Niektórzy czują się przytłoczeni nie tyle nim samym, co faktem, że nie można przed nim nigdzie uciec.
Pomyślmy, jakie hałasy musimy znosić każdego dnia. Wokół warczą samochody i autobusy, dudnią maszyny w fabrykach i na budowach, nad głowami przelatują samoloty. A w domu? Na przemian hałasują telewizory, radia, wieże stereo, pralki i przyrządy kuchenne. Tymczasem nieustanny zgiełk odbija się na naszym zdrowiu.
Pamiętajmy, że walka z hałasem to istotny element ochrony naszego środowiska.
Na szczęście istnieją różne sposoby powodujące wyciszenie:
- w samochodach i głośno pracujących maszynach powinno się montować tłumiki,
- o ile to możliwe, urządzenia mechaniczne w domu i zakładzie pracy należy instalować w osobnych pomieszczeniach,
- telewizory, radia i wieże stereo należy ustawiać na możliwie niski poziom głośności,
- do budowy domów powinno się używać dźwiękoszczelnych materiałów. Podwójne szyby w oknach i specjalny materiał wewnątrz ścian tłumią hałas docierający do naszych domów z zewnątrz. Wyciszającą rolę spełniają również dywany.
- niepodejmowanie pracy w zakładach, w których występuje nadmierny hałas,
- komasowanie hałaśliwych urządzeń w jednym miejscu poprzez np. automatyczne ograniczanie liczby osób zagrożonych, a tych, którzy muszą już zostać w niebezpiecznych miejscach wyposażanie w specjalne ochrony i ograniczanie czasu ekspozycji.
Działania dotyczące ochrony środowiska
Program działań dotyczących ochrony środowiska przed hałasem i wibracjami jest w Polsce realizowany w skromnym zakresie, ze względu na niewielkie środki przeznaczane na te cele, szczególnie zmniejszone w ostatnich latach. Istotne osiągnięcia w tej dziedzinie mają zatem swoje źródło w badaniach przeprowadzonych w latach 1986-1990. Pozwoliły one na opracowanie zbioru skomputeryzowanych instrukcji, umożliwiających podjęcie kontroli stanu akustycznego środowiska, przystąpienie przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska do wprowadzenia systemu ewidencji hałaśliwych obiektów w środowisku. Możliwa stała się nowelizacja ustaw i przepisów wykonawczych dotyczących ochrony środowiska przed hałasem i wibracjami. Realizowane są w kraju przeciwhałasowe ekrany urbanistyczne (w Krakowie, w Płudach pod Warszawą), antywibracyjne podtorza tramwajowe (np. w Krakowie). Wykonywane są również liczne oceny obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska, pomiary kontrolne, mapy akustyczne terenów wokół lotnisk i całych miast
