Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572) herbu Jastrzębiec urodził się w Wolborzu, w niezamożnej rodzinie szlacheckiej, sprawującej w tej miejscowości dziedziczny urząd wójtów. Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli myśli społeczno-politycznej polskiego Odrodzenia. Żył on w "złotym wieku" kultury polskiej. Był jednym z tych, którzy rozsławiali imię naszego kraju.
Mając 11 lat wyjechał do Krakowa, by zostać uczniem tamtejszej szkoły parafialnej. Na studia na Akademii Krakowskiej zapisał się w 1517 roku wpłacając na immatrykulację 2 gr. Studia ukończył dwa lata później poprzestając na stopniu bakałarza, który otrzymał 13 grudnia 1519. Uczył się również w Wittenberdze, gdzie wpłynęły na niego idee reformacyjne. Następnie podjął pracę w kancelarii arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Jana Łaskiego 1523 r. a w 1525 r. został notariuszem biskupa poznańskiego - Jana Latalskiego. W tym czasie przyjął niższe święcenia kapłańskie. Następnie związał się ze znanym wówczas rzecznikiem reformacji, znakomitym humanistą i mecenasem - Janem Łaskim, bratankiem prymasa. Z jego inspiracji udał się do Niemiec. W Wittenberdze, gdzie podjął studia, poznał słynnych reformatorów: Marcina Lutra i Filipa Melanchtona. Podróżował także do Szwajcarii i Francji; po śmierci Erazma z Rotterdamu Modrzewski, na polecenie swego protektora, nabył w Bazylei bibliotekę Erazma i przywiózł ją do Polski.
Po powrocie do kraju w 1541 roku przebywał często w Krakowie, gdzie uczestniczył w spotkaniach dyskusyjnych w gronie rzeczników reformacji - Andrzeja Trzecieskiego, Mikołaja Reja i Stanisława Orzechowskiego. W 1547 roku został sekretarzem Augusta i wielokrotnie uczestniczył w misjach poselskich. Z polecenia Zygmunta Augusta wyruszył jako sekretarz do Europy, by z bliska przyjrzeć się organizacji i funkcjonowaniu państw europejskich. Swoje przemyślenia spisał w obszernym dziele "O naprawie Rzeczypospolitej".Po roku 1550 zajął się głównie pisaniem i osiadł w rodzinnym Wolborzu. Pomimo że był duchownym, to w 1560 wziął ślub z Jadwigą Kamieńską, z którą miał troje dzieci: Andrzeja, Elżbietę i Łucję. To wykroczenie, a także działalność reformatorska, spowodowały utratę wójtostwa wolborskiego. Kościół w Polsce atakował Frycza za jego przekonania, skutkiem czego musiał on niekiedy szukać schronienia u przyjaciół (np. hetmana J. Tarnowskiego). Frycz zmarł na morowe powietrze jesienią 1572 roku w rodzinnym Wolborzu. Modrzewski uznawany jest za najznakomitszego pisarza politycznego epoki renesansu oraz prekursora walki o reformę ustrojową państwa.
Twórczość Frycza Andrzeja
Modrzewski pisał wyłącznie w j. łacińskim. Debiutował swoją twórczością w roku 1543 publikując broszurę Lascius, sive de poena homicidii (Łaski, czyli O karze za mężobójstwo). Zajął się w niej żywotnymi wówczas i dyskutowanymi w toku obrad sejmików i sejmów problemami kary za zabójstwo (mężobójstwo). W myśl obowiązującej w Polsce od końca XV wieku ustawy osoba nie będąca szlachcicem za zabicie szlachcica ponosiła karę śmierci, natomiast szlachcic za zabicie nie-szlachcica płacił 120 grzywien i odbywał karę więzienia przez rok i sześć tygodni. Frycz wypowiedział się przeciw tej rażącej niesprawiedliwości; uczynił to jeszcze trzykrotnie w pismach opublikowanych w latach 1545 - 1546. Trzem spośród tych wystąpień nadał kształt mowy doradczej czy refleksyjnej (genus deliberativum), skupiając się przede wszystkim na wyłożeniu własnych argumentów, rzadziej na polemice, zbijaniu dowodów strony przeciwnej. Kierował swoje oracje kolejno do króla Zygmunta Augusta, senatu, szlachty i narodu polskiego, do duchowieństwa. Ostatnie - czwarte - pismo w tej sprawie nie otrzymało już formy mowy doradczej. Czytamy: Do narodu i ludu polskiego Skarga na wzgardzenie prawa Bożego na mężobójców. Od doradzania i odradzania przeszedł Frycz do skargi, formy obfitującej w partie liryczne, popularnej w poezji i prozie europejskiej, także polskiej.
Kampania publicystyczna Frycza w sprawie kary za mężobójstwo skończyła się niepowodzeniem. Autor nie rezygnował jednak z angażowania się w inne aktualne problemy. W 1545 roku wydał Mowę Prawdomówcy Perypatetyka o postanowieniu sejmu zezwalającym na odbieranie mieszczanom wiejskich posiadłości, wypowiedzianą w kole ludzi uczonych, w której protestował przeciw zmuszaniu mieszczan do sprzedaży nabytych wcześniej majątków
Dzieło życia Frycza nosi tytuł Commentariorum de Republica emendanda libri quinque (Rozważań o poprawie Rzeczypospolitej ksiąg pięć ). Rozważania ukazały się w Krakowie w 1551 i - wbrew tytułowi - składały się tylko z trzech ksiąg: O obyczajach, O prawach i O wojnie. W edycji pominięto księgi: O Kościele i O szkole - wskutek ingerencji cenzury. Autor został zmuszony do opuszczenia Krakowa i osiadł w Wolborzu. Całość ukazała się w Bazylei u Jana Oporyna (Oporinusa) w roku 1554. Dzieło było czytane w całej renesansowej Europie. Oceniane wysoko, powszechnie chwalone, doczekało się przekładu na język niemiecki, francuski (o którym wspomina Frycz), hiszpański, w XVII wieku także na rosyjski. Na język polski przetłumaczył je Cyprian Bazylik i wydał (z pominięciem księgi O Kościele) w Łosku w roku 1577 pod tytułem O poprawie Rzeczypospolitej - do dziś najczęściej używanym. Dzieło to wywołało w kraju prawdziwą burzę i znalazło się na kościelnym indeksie ksiąg zakazanych, autor zaś uznany został za heretyka. Prześladowania spotykały Frycza głównie ze strony władz kościelnych, którym przewodził nuncjusz Alojzy Lippomano. Król, by zapewnić bezpieczeństwo znakomitemu myślicielowi i pisarzowi, wydał na sejmie warszawskim 1556 roku mandat wyłączający go spod jurysdykcji kościelnej.
Wspaniali i najbliżsi Pana Modrzewskiego.
RODZINA
Ojcem Andrzeja Frycza Modrzewskiego był dziedziczny wójt wolborski- Jakub. Używał on przydomka Frycz stąd pojawia się ono w nazwisku. W roku 1560 zawarł związek małżeński z Jadwigą Kamieńską, pomimo tego iż był on duchownym. Miał z nią trójkę dzieci: Andrzeja, Elżbietę i Łucję.
ZNAJOMI/ PRZYJACIELE
Należy on do czołowych publicystów epoki odrodzenia obok Piotra Skargi. Piotr Skarga, a właściwie Piotr Powęski (1536-1612),był polskim księdzem, jezuitą teologiem i pisarzem. Nadwornym kaznodzieją Zygmunta III Wazy. W latach 1579-1584 stał się pierwszym rektorem Akademii Wileńskiej. Przeciwnik przyjęcia korony szwedzkiej przez króla oraz zwolennik wojny z Turcją. Występował przeciwko szlacheckiemu obozowi reform, obawiając się osłabienia pozycji króla.
Modrzewski był wszechstronnie wykształcony, podróżował po Europie, pobierał nauki u Erazma z Roterdamu. Był on holenderskim filologiem, pedagogiem, jednym z czołowych humanistów odrodzenia, propagatorem kultury antycznej. Żył w latach 1466-1536.
W roku 1523 Frycz-Modrzewski podjął pracę w kancelarii arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Jana Łaski ego, który był prymasem Polski w latach 1510-1531. Od roku 1503 pełnił funkcję kanclerza wielkiego koronnego, od 1501 sekretarza królewskiego oraz polityka i kodyfikatora prawa. Był jednym z najwybitniejszych polityków i mężów stanu I Rzeczypospolitej.
Natomiast w 1525roku został notariuszem biskupa Jana Latalskiego. Z jego inicjatywy pojechał na studia do Niemiec. Podczas podróży poznał Marcina Lutra, niemieckiego reformatora religijnego, teoretyka i inicjatora reformacji. Był on mnichem augustiańskim, doktorem teologii. Autor 95 tez potępiających praktykę sprzedaży odpustów, w których odrzucał możliwość kupienia łaski bożej. Na studiach w Wittenberdze poznał również Filipa Melanchtona, który był najbliższym współpracownikiem Lutra oraz tak jak on reformatorem religijnym. Zreorganizował szkolnictwo i wprowadził szkołę humanistyczną w Niemczech, która stała się wzorcem dla szkół na Śląsku i Pomorzu.
Po powrocie do kraju, w Krakowie uczestniczył w spotkaniach dyskusyjnych w gronie rzeczników reformacji- Andrzejem Trzecieskim, Mikołajem Rejem i Stanisławem Orzechowskim. Mikołaj Rej był wszechstronnie utalentowanym samoukiem, który w wielu gatunkach literackich stworzył pierwsze wzorce literackie. Jako pierwszy pisał wyłącznie w języku polskim. Jest on typowym twórcą humanistycznym. Natomiast ksiądz katolicki, kanonik przemyski, historyk, autor pism politycznych i religijnych okresu renesansu, ideolog złotej wolności szlacheckiej i ruchu obrony praw szlacheckich.
Zabytki w miastach gdzie Pan Frycz był.
ZESPÓŁ PAŁACOWY
Usytuowany w południowo-wschodniej części osady na tzw. biskupiej górce. Obecny pałac zbudowany został w latach 1768-73 przez biskupa Antoniego Ostrowskiego wg projektu wybitnego architekta włoskiego Franciszka Placidiego z przeznaczeniem na letnią rezydencję biskupów kujawskich. Należy do najświetniejszych rezydencji magnackich w Polsce z okresu późnego baroku. Zespół składa się z pałacu,dwóch oficyn,pomieszczeń gospodarczych i kordegardy, a także z dziedzińca paradnego i parku pałacowego. Od południowego- zachodu zespół zamknięty jest falistym ogrodzeniem z żelazną bramą. W centrum tego kompleksu znajduje się dwukondygnacyjny pałac,zbudowany na planie prostokąta z trzema ryzalitami o zaokrąglonych narożnikach w fasadzie frontowej. Na środkowym, trójkątnym szczycie kartusz rokokowy z 1773 roku. Dawniej budynek główny był połączony z bocznymi oficynami półkolistymi galeriami kolumnowymi. Wolborski pałac był używany przez biskupów kujawskich do 1818 roku. Następnie przejęła go Komisja Rządowa Wojny Królestwa Polskiego,lokując tutaj w 1834 roku inwalidów wojennych. Następnie dawna rezydencja biskupia stała się koszarami dla dwóch rot rosyjskiego, połockiego pułku piechoty (do 1910 roku). Spowodowało to znaczną dewastację pałacu i parku, pogłębioną jeszcze spaleniem go podczas I wojny światowej. W okresie międzywojennym w odbudowanym pałacu (1937 rok) mieściły się junackie hufce pracy. We wrześniu 1939 roku spaleniu uległa południowo-wschodnia oficyna pałacu.Podczas II wojny światowej pałac zajmowali Niemcy.Po 1945 roku był on użytkowany kolejno przez. Wyższą Szkołę Gospodarstwa Wiejskiego, Dom Dziecka i Liceum Pedagogiczne. W latach 1950-61 przeprowadzono generalna restaurację pałacu. Od 1967 roku dawna rezydencja biskupów kujawskich jest siedzibą Zespołu Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego w Wolborzu. W pałacu mieści się izba muzealna,przechowująca pamiątki historyczne z dziejów Wolborza. W ostatnich latach staraniem dyrekcji ZSRCKU zespół pałacowy poddano wielu zabiegom konserwatorskim i upiększającym. Przed frontonem pałacu znajduje się Pomnik Czynu Grunwaldzkiego,odsłonięty w 1960 roku w 550 rocznicę wymarszu wojsk Władysława Jagiełły z Wolborza na bitwą grunwaldzką. Autorem projektu pomnika "Dwa Miecze" jest Stefan Weyman.
WAWEL
To wapienne wzgórze w centrum Krakowa, nad Wisłą, z zespołem monumentalnych zabytków o wyjątkowych walorach historycznych i artystycznych. To niezwykłe sanktuarium określa tożsamość Polaków, jest ich symbolem narodowym i kulturowym. Wawel był siedzibą polskich władców, ich nekropolią i miejscem gdzie kształtowała się historia Polski. Wawel był ośrodkiem związku plemion wiślańskich. Bolesław Chrobry w końcu X w. zdobył gród wawelski i przyłączył Małopolske do państwa Piastów. W ramach archidiecezji gnieźnieńskiej powstało w 1000 r. biskupstwo w Krakowie i budynek katedry na Wawelu. W 1 połowie XI w. wzniesiono murowane budowle przedromańskie związane z rezydencją władcy, sakralne i świeckie, np. czteroapsydowa rotundę św. Feliksa i Adaukta, rotundę - baptysterium przy katedrze, "budowlę czworokątną". Za panowania Kazimierza Odnowiciela, w latach 1034-1058, Wawel stał się główną stolicą państwa. Przebudowa rezydencji władcy zapoczątkowała nową fazę budownictwa, już romańskiego ( pałac z aulą na piętrze - tzw. sala o dwudziestu czterech słupach z kaplicą, bazylika pałacowa św. Marii Egipcjanki). W 2 połowie XII w. Wawel, z liczbą budowli sakralnych sięgającą dziesięciu i rozbudowanym zespołem rezydencjonalnym, stał się grodem o wyjątkowo dużej randze. Na przełomie XIII i XIV w. wzgórze otoczono kamiennym murem obronnym w miejsce wałów drewniano - ziemnych. Wykształcił się wówczas wyraźny podział na zamek górny czyli rezydencję królewską (budowaną przez cały XIV w.) i dolny, będący zapleczem usługowym i gospodarczym. Z inicjatywy Władysława Łokietka i przy udziale biskupa Nankera powstała gotycka katedra, poświęcona w 1364 r. W XIV i 1 połowie XV w., za panowania Władysława Jagiełły, przebudowano i rozbudowano fortyfikacje zamku (baszty: Jordanka, Złodziejska, Lubranka, zespół obronny bramy Dolnej). Szczytowy okres rozwoju architektury i kultury artystycznej Wawelu przypada na czasy panowania Jagiellonów, zwłaszcza Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta. W latach 1506-1534 przebudowano gotycki pałac na renesansową rezydencję ze wspaniałym dziedzińcem Arkadowym. Przy katedrze powstała w latach 1519 - 1533 królewska kaplica Zygmuntowska - wzorcowe dzieło sztuki renesansowej w Polsce.
Po pożarze w 1595 r. część rezydencji przebudowano w stylu wczesnego baroku. Kierujący pracami architekt królewski Jan Trevano wzniósł przy północnym skrzydle pałacu dwie wieże: Zygmunta III Wazy i tzw. Sobieskiego. W latach 1655-1657 pałac zniszczyli Szwedzi. Największą katastrofę w dziejach zamku spowodował pożar w 1702 r. Zaprószony przez szwedzkich żołnierzy ogień pochłonął renesansowy wystrój wnętrz. Dzieła zniszczenia dopełniły rozbiory Polski. W 1795 r. Prusacy wykradli insygnia koronacyjne, które bezpowrotnie przepadły. Wraz z utratą niepodległości Wawel, zgodnie z duchem romantyzmu, stał się relikwią pamięci narodowej, tutaj uczono się ojczystej historii. Przez znaczną część XIX w. wzgórze zajmowały wojska austriackie. Zniszczono wawelski zamek dolny, wyburzając m.in. gotyckie kościoły św. Michała i św. Jerzego, szkołę katedralną, dom księdza Borka, zespół bramy Dolnej. W 1846 r. Kraków włączono ostatecznie do Monarchii Austriackiej i przekształcono w twierdzę. Wzgórze opasano murem obronnym z bastionami, podwyższono fortyfikacje kleszczowe, wzniesione w latach 1790-1792 przez polskich inżynierów. Pałac królewski i budynek Seminarium zamieniono na koszary wojskowe. W południowo - zachodniej części wzgórza wybudowano wielki gmach szpitalny, a w miejscu wyburzonych domków wikariuszy - dom rekonwalescentów.
Gruntowną restaurację katedry i przyległych budynków przeprowadzono w latach 1895 - 1904 pod kierownictwem Sławomira Odrzywolskiego i w latach 1905 - 1914 Zygmunta Hendla. Od 1905 r. podjęto prace przy odnowieniu pałacu, od 1916 r. pod kierunkiem Adolfa Szyszko- Bohusza. W 1921 r. wzniesiono od północy bramę zw. Herbową i loggię widokową. W okresie międzywojennym Wawel pełnił funkcję rezydencji głowy państwa.
W czasie II wojny światowej na wzgórzu znajdowała się siedziba okupacyjnych władz Generalnego Gubernatorstwa i Hansa Franka. Przebudowano budynek tzw. kuchni królewskich i szpitala austriackiego; od południa wzniesiono w 1942 r. bramę wjazdową zw. Bernardyńską. Po 1945 r. wyburzono jeden z budynków szpitala austriackiego i dom rekonwalescentów, a w jego miejscu wzniesiono nowy obiekt, mieszczący biura Zamku Królewskiego na Wawelu.
Wzgórze wawelskie to obecnie pomnik narodowej przeszłości, rezydencja historyczna złożona z kilku ekspozycji muzealnych, mieszczących się w budynku pałacu i dawnych kuchniach królewskich. Odrębną jednostką jest Muzeum Katedralne prezentujące przedmioty związane z dziejami kapituły, zabytki złotnictwa, tkactwa, obrazy i rzeźby.
WITTENBERGIA
oficjalna nazwa Lutherstadt Wittenberg (dosł. miasto Lutra Wittenberg) - miasto w Niemczech, w kraju związkowym Saksonia- Anthal, mające ok. 50 tys. mieszkańców. Wittenberga jest interesująca jako miejsce historyczne głównie ze względu na związek z historią protestantyzmu - Marcinem Lutrem i reformacją. Była to mała wioska założona przez flamandzkich kolonistów. W 1293r nadano jej przywileje miejskie. Wittenberga szybko stała się dzięki swojemu położeniu ważnym centrum kupieckim, zyskując szczególne znaczenie pod koniec XV wieku, gdy Fryderyk III, elektor saski, założył w niej swoją siedzibę. W tych czasach miasto znacznie się rozrosło, budując m.in. drugi most na Łebie, kościół zamkowy i pałac. Wittenberga była stolicą małego księstwa sasko- wittenberskiego, którego władcy stali się potem elektorami Saksonii. W 1502 roku założono uniwersytet z którego wywodziło się wielu ważnych myślicieli ówczesnej epoki, wśród nich Marcin Luter. 31 października 1517 Luter miał według legendy przybić swoje słynne 95 tez na drzwiach kościoła zamkowego, rozpoczynając reformację protestancką w Niemczech. W tzw. Ugodzie Nowemberskiej w 1536r. reformatorzy zgodzili się na uregulowanie kontrowersji związanej z eucharystią. William Szekspir uczynił Wittenbergę miejscem studiów Hamleta i Horatia.
