Mezopotamia - od Sumerów do Państwa nowobabilońskiego.

Mezopotamia
• (z gr. „międzyrzecze”) obszar w dolinie dwóch największych rzek Azji Zachodniej – Eufratu i Tygrysu
• brak dobrze wykształconych granic naturalnych sprawiał, że Mezopotamia była otwarta na przybyszów z innych stron
• zamieszkiwały ją ludy o różnym pochodzeniu etnicznym i języku
• najliczniejszą grupę stanowiły ludy semickie – Akadowie, Amoryci, Aramejczycy, Asyryjczycy, Babilończycy i in.


Sumerowie [okres starożytnego Sumeru]
• lud niewiadomego pochodzenia, pojawili się ok. 4 tys. lat p.n.e.
• posługiwali się językiem sumeryjskim
• zorganizowani byli w struktury plemienne i rodowe
• utworzyli pierwsze miasta-państwa: Ur, Uruk, Efridu, Nippur i in. (patrz -> rewolucja urbanistyczna i początki państwowości)
• liczne próby zjednoczenia sieci miast-państw były nieudane – systemy irygacyjne tworzono tylko w pobliżu osad, nie było potrzeby budowania ich na całej długości rzek, co za tym idzie – nie było potrzeby zjednoczenia całego kraju do budowy)
• najprawdopodobniej to oni byli twórcami pisma klinowego
• inne wynalazki i odkrycia Sumerów to: koło, wóz bojowy, koło garncarskie, żuraw, żagiel, zegar słoneczny, system dziesiętny, potęgowanie (do drugiej i trzeciej potęgi), równania kwadratowe, budowa wodociągów, ujednolicenie systemu miar i wag (sześćdziesiętny), podział czasu według kalendarza księżycowego: rok miał 354 dni i 12 miesięcy (co kilka lat dodawano 13 miesiąc), doba liczyła 24 godziny po 60 minut, jedna minuta równała się 60 sekundom, podział koła na 360 stopni
• wytapianie brązu – stopu miedzi i cyny w proporcjach 9:1
• rozwój literatury i sztuki – najstarsze dzieło epickie mit o Gilgameszu, zawierający informacje o potopie
• rozwój rzemieślnictwa i rolnictwa (nowe techniki)
• wierzenia Sumerów: religia politeistyczna, antropomorfizm bogów, wiara w życie pozagrobowe, każde miasto-państwo miało swego boskiego patrona
• świątynie (zikkuraty) były wysokie i miały kilka poziomów – w najwyższym znajdowała się świątynia bóstwa
• świątynie były również ośrodkami życia społecznego, mieściły się w nich spichlerze oraz odbywały się tam rozprawy sądowe
• świątynie były siedzibami kapłanów-królów, którzy skupiali władzę wojskową, administracyjną, sądowniczą (teokracja)
• kapłani organizowali i nadzorowali prace przy systemie irygacyjnym
• oprócz króla działała rada starszych (organ arystokracji)
• król mógł również zwoływać w razie potrzeby zgromadzenie obywateli (wiec wojowników)
• armia nie miała charakteru zawodowego
• rolnictwo: uprawa lnu (z którego wyrabiano włókna), jęczmienia (z którego robiono słód na piwo) oraz winorośli potrzebnej do produkcji wina
• pismo oraz inne wynalazki Sumerów były naśladowane i rozpowszechniane przez inne ludy
• rywalizacja miast-państw o wpływy i ziemie

Sargon Akadyjski – twórca pierwszego imperium [okres sumeryjsko – akadyjski]
• Akadowie wraz z innymi ludami tworzyli Mezopotamię, pozostawali jednak w cieniu Sumerów
• nazwa tego semickiego plemienia pochodzi od miasta Akad (Agade) założonego przez Sargona Wielkiego, który ok. 2340 r. p.n.e. podbił i zjednoczył całą Mezopotamię
• Akadowie zasymilowali się z Sumerami, dlatego przejęli ich dokonania i przyczynili się do dalszego rozpowszechniania kultury Sumerów
• ze względu na synkretyzm ówczesnej Mezopotamii (łączenie i przenikanie się wpływów sumeryjskich i semickich w różnych dziedzinach życia) mówimy o okresie sumeryjsko – akadyjskim w dziejach Mezopotamii, który trwał jeszcze przez ok. 200 lat po śmierci założyciela dynastii akadyjskiej (ok. XXI-XIX w. p.n.e)
• Mezopotamia stała się pierwszym w historii imperium
• po śmierci Sargona państwo uległo rozpadowi

Na przełomie III i II tys. p.n.e. z użycia wychodzi język sumeryjski, jednak osiągnięcia Sumerów nadal są obecne, a kolejne napływające do Mezopotamii ludy przyjmują kulturę Sumerów


Hammurabi i Babilonia [okres starobabiloński]
• król miasta Babilon leżącego nad Eufratem
• panował w latach 1792-1750 p.n.e.
• w ciągu 42 lat panowania uczynił z niewiele znaczącej politycznie Babilonii stolicę zjednoczonej Mezopotamii i potęgę liczącą się w Azji Zachodniej
• obszar scalonej Babilonii był mniejszy, niż państwa Sargona Wielkiego
• konsolidując miasta-państwa w południowej Mezopotamii zadbał o fortyfikację granic, a sąsiednie państwa uczynił swymi wasalami
Kodeks Hammurabiego
• nie był pierwszym zbiorem praw (istniały wcześniejsze, np. sumeryjski Kodeks Ur-nammu) lecz pierwszą konsekwentnie przeprowadzoną reformą ustroju prawno-politycznego
• Kodeks był syntezą norm prawnych różnych plemion zamieszkujących ten obszar
• ujednolicił prawo w całej Babilonii, zlikwidował różnice prawne w poszczególnych miastach-państwach
• wydawaniem wyroków i wymierzaniem kar zajmowała się władza (ograniczenie zjawiska zemsty rodowej)
• zasada talionu – lex talionis (łac. ‘talio’ – odwet), czyli „oko za oko, ząb za ząb)
• ukazywał podział społeczeństwa na awilumów (wolnych obywateli), muszkenów (nie posiadających pełni praw obywatelskich) i wardumów (niewolników, będących własnością swego pana)
• zróżnicowanie kar od pozycji społecznej sprawcy i poszkodowanego (prawo talionu obejmowało tylko awilumów)
• przedmiotowość prawna kobiet – często mogły decydować o swym majątku i losie
• kodeks zawierał przepisy prawa małżeńskiego, rodzinnego, spadkowego, kupna-sprzedaży-najmu, karnego
• kodeks był zbiorem precedensów mających ułatwić sądzenie

Asyria [okres hegemonii Asyrii w Mezopotamii]
• znajdowała się w północnej Mezopotamii
• przez ok. 1000 lat rywalizowała z sąsiadującą na południu Babilonią, w stosunku do której była przez długi czas zacofana
• rozwój tego regionu opierał się głównie na rolnictwie i handlu – przez ten region przebiegały najważniejsze szlaki handlowe łączące Zatokę Perską z Morzem Śródziemnym
• najważniejszymi ośrodkami były niezależne miasta-państwa (Assur, Arbela, Niniwa), jednak ich wpływy sięgały tylko najbliższej okolicy
• ok. 2 tys. lat p.n.e. – rozwój dynastii amoryckich (najeźdźcy)
• podporządkowanie Asyrii przez Hammurabiego
• XV w. p.n.e. – ziemie asyryjskie zostają podbite przez Hurytów i włączone do Mitanni
[koniec okresu staroasyryjskiego i początek okresu średnioasyryjskiego]
• XIII w. p.n.e. – Asyryjczycy odzyskują niepodległość
• Asyria żyje z podbojów i grabieży sąsiednich państw i ludów i staje się potęgą militarną na Bliskim Wschodzie
• XI w. p.n.e. – Asyria została podbita przez Aramejczyków
[koniec okresu średnioasyryjskiego, początek okresu nowoasyryjskiego]
• X-VII w. p.n.e. – Asyria podbiła całą Mezopotamię, Lewant, Palestynę, Cypr, czasowo Egipt
• podbite rejony płaciły coroczne daniny i były zarządzane przez asyryjskich urzędników
• budowa dróg łączących prowincje i uruchomienie konnej poczty kurierskiej
• Sargon II i dynastia Sargonidów – rozkwit państwa, rozbudowa miast, powstawanie bibliotek, pałaców, rozwój sztuki
• król Asurbipanal (669 – 631 p.n.e.) – za jego panowania zgromadzono w bibliotece w Niniwie ok. 20 tys. glinianych tabliczek pokrytych pismem klinowym
• Asurbipanal zdobył Egipt, później pokonał koalicję państw i ludów zawiązaną przeciwko Asyrii, w skład której wchodziły m.in. Egipt, Lidia, Elam
• liczne wojny na wielu frontach, ciągłe bunty podbitych ludów, brak wystarczających struktur państwowych oraz niekończące się spory dynastyczne wyczerpały państwo
• trzy lata po śmierci Asurbipala Babilonia odrzuca zwierzchnictwo Asyrii
• w 612 r. p.n.e Babilończycy, Medowie i Scytowie zajmują stolicę Asyrii – Niniwę, w ciągu kilku lat wszystkie miasta zostają zburzone, a ludność wymordowana; przez długie stulecia ziemie te pozostają słabo zaludnione
• Asyryjczycy słynęli z waleczności i nieludzkiego traktowania podbitych ludów


Państwo nowobabilońskie
• powstało po zrzuceniu zwierzchnictwa Asyrii
• duże znaczenie miał również napływ plemion chaldejskich
• Nabopolassar (Chaldejczyk) został pierwszym władcą państwa i dał początek dynastii chaldejskiej
• jego syn, Nabuchodonozor II dokończył likwidowanie resztek państwa asyryjskiego, podbił Syrię, Fenicję i Judeę (niewola babilońska)
• rozkwit państwa, które stało się potęgą militarną, liczne budowle (np. wiszące ogrody Semiramidy, zaliczane do 7 starożytnych cudów świata), system umocnień między Eufratem a Tygrysem
• nawiązania do państwa Sumerów i Hammurabiego
• Babilon był wówczas największym miastem świata starożytnego
• nieudolność kolejnych władców oraz spory dynastyczne zostały wykorzystane przez Persję, która w 539 r. p.n.e. podbiła państwo nowobabilońskie