Władza: królewska, książęca i prezydencka

Cechą, niestety negatywną niemal każdego człowieka jest chęć posiadania władzy. Już od najdawniejszych lat symbolizowała ona wyższość nad ludem pospolitym, bogactwo oraz uznanie społeczne.
Lekcja muzealna, która odbyła się xx.yy.zzzz r. w Zamku Królewskim poświęcona była analizowaniu i przedstawieniu cech charakterystycznych dla trzech rodzajów władzy: książęcej, królewskiej oraz prezydenckiej.
Utworzenie najstarszej z nich, książęcej wiąże się z rokiem 1476, kiedy nastąpił rozpad Rzymskiego Cesarstwa Zachodniego. To właśnie z terytorium tego imperium utworzone zostały pierwsze księstwa. Ich władcy samodzielnie i bezpośrednio rządzili swoimi państwami. Istnieją trzy możliwości na objęcie władzy książęcej: władca może zostać wybrany elekcyjnie, przez społeczeństwo swojego księstwa, może również otrzymać swą władzę dziedzicznie, bądź objąć ją samowolnie. Rządzący księstwem pełni dwie zasadnicze funkcje: ustanawia prawo obowiązujące w swoim państwie, oraz dowodzi wojskiem. Jest on odpowiedzialny jedynie przez swym narodem i oczywiście sumieniem. Obecnie w Europie istnieją cztery księstwa: Monako, Luksemburg, Andora i Lichtenstein. Podobnie jak symbolem władzy królewskiej jest korona, książęta nosili mirty.
Drugą omawianą na lekcji formą rządów była władza królewska. W odróżnieniu od książęcej, która była władzą świecką, panowanie królewskie jest duchowym. Kolejnym elementem ustanawiającym dystans pomiędzy tymi rodzajami władzy jest to, że król jest władcą koronowanym. Uroczystość ta może być przeprowadzona tylko przez osobę duchową – biskupa. Czyni to króla odpowiedzialnego nie tylko przed swym narodem, ale także przed samym Bogiem. Również dlatego władza królewska uznawana jest za wyższą w hierarchii od książęcej. Przed laty, powszechnie uznawano fakt, że człowiek który sprzeciwia się woli króla, również nie zgadza się z wyrokiem Boskim, dlatego też osoba króla budziła respekt i szacunek.
Początki władzy królewskiej datuje się na rok 800. Wówczas na świecie powstało pierwsze królestwo. Rok ten zapisał się do historii jako data koronacji Karola Wielkiego – pierwszego króla państwa Franków. Pomimo, iż realizacja pomysłu nastąpiła dopiero wtedy, to już wcześniej ojciec Karola, Pepin Mały tworzył ideologię funkcjonowania państwa zwanego królestwem.
Śledząc chronologicznie dzieje rozwiniętej historii Polski, wyróżnić można cztery rodzaje władzy królewskiej. Począwszy od pierwszego króla polskiego, Bolesława Chrobrego, koronowanego w 1025 roku, monarchia dziedziczna, czyli przekazywana z ojca na syna trwała do 1138 roku. Wtedy to nastąpiło tzw. rozbicie dzielnicowe, czyli podział terytorium państwa polskiego na mniejsze ziemie zwane dzielnicami. Wydarzenie to miało miejsce za panowanie Bolesława Krzywoustego, który każdemu ze swoich synów przydzielił określoną powierzchnię ziemi do władania. Warunkiem ustalonym przez Krzywoustego było to, że każdy z jego synów miał się podporządkowywać i słuchać najstarszego. Jednak ci nie wywiązali się z umowy i wkrótce każdy z synów popłynął własnym nurtem. Lata te, począwszy od 1138 roku charakteryzowały się bezkrólewiem. Dzieła zjednoczenia poszczególnych dzielnic podjął się w 1320 roku Władysław Łokietek. Jako pierwsze połączył on ze sobą Kujawy, Dzielnicę Senioralną (Małopolskę) i Wielkopolskę. Od tego czasu w Polsce nastąpił okres monarchii patrymonialnej, tj. władzy w pełni sprawowanej przez króla. Władza ta była uciążliwa nie tyle dla społeczeństwa, co dla samego króla państwa, gdyż jego obowiązkiem było sprawowanie władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Dlatego też syn Władysława Łokietka, Kazimierz Wielki, z myślą o stopniowym oddawaniu władzy w ręce społeczeństwa, w połowie XIV wieku podzielił ludność państwa na tzw. stany społeczne: chłopstwo, mieszczaństwo, szlachtę i duchowieństwo. Od tej pory w Polsce nastąpiła nowa forma władzy zwana monarchią stanową. Kiedy Kazimierz Wielki zmarł bezpotomnie, oddał tron Ludwikowi Andegaweńskiemu. Od roku 1374, przez 80 lat szlachta dostawała przywileje (pierwszy z nich nadany w Koszycach, a ostatni w 1454, nadany przez Kazimierza Jagiellończyka) . Król stopniowo pozbywał się swej władzy, oddając ją w ręce szlachty. Siła tego stanu społecznego polegała na ilości. Dlatego też zbierała się ona na tzw. sejmikach ziemskich, by tam wspólnie dyskutować i podejmować wszelkie decyzje.
Początek monarchii parlamentarnej w Polsce wiąże się z utworzeniem pierwszego sejmu w 1493 r., w Piotrkowie Trybunalskim, za panowania Jana Olbrachta. Charakteryzuje się ona ograniczeniem władzy sprawowanej przez króla – szlachtą. Trwała ona aż do 1791 roku, do chwili uchwalenia drugiej na świecie, po amerykańskiej konstytucji trzeciego maja. Po podpisaniu zasadniczej ustawy, w Polsce nastąpił okres monarchii konstytucyjnej.
Na dzień dzisiejszy w Europie jest jeszcze sześć państw o ustroju monarchicznym. W Wielkiej Brytanii jest monarchia parlamentarna, a w Szwecji, Hiszpanii, Holandii, Belgii, Norwegii – monarchia konstytucyjna.
Prezydentura jest najmłodszą z omawianych władz. Głowa państwa, prezydent rządzi republiką. Rozróżniamy trzy modele sprawowania prezydentury:
- niemiecki, gdzie głową państwa jest w rzeczywistości premier, natomiast prezydent pełni tylko funkcje reprezentacyjne,
- amerykański, gdzie prezydent jest najważniejszą osobą w państwie, pełni zarówno funkcje reprezentacyjne, jak i funkcje premiera,
- francuski, gdzie występuje równy podział uprawnień.
Obecnie w Polsce obowiązuje model niemiecki.