Rewolucja amerykańska 1763-1783. Jej geneza i skutki

Anglia zakończyła wojnę siedmioletnią ze 130 milionami funtów długu. Potrzebowała pieniędzy a te można było znaleźć w koloniach. Zdobytą Nową Francję podzielono na dwie części: ziemie zamieszkane przez kolonistów zorganizowano w prowincję Quebek a resztę ziemi przeznaczono dla Indian, chcąc zapobiec walkom. To było równoznaczne z zatrzymaniem ekspansji na wschód 13 kolonii. Kolonistom angielskim odebrano ziemie zdobyte przez nich na Francuzach i Indianach w dorzeczu Ohio, co było równoznaczne z zamknięciem zachodnich granic kolonii (1763).

Jednocześnie rozpoczęto walkę z przemytem i przemysłem oraz wydano zakaz drukowania pieniędzy. Wprowadzono tzw. Stamp Act, ustawę stemplową, czyli podatek od wszelakich aktów prawnych. Na to nie chcieli zgodzić się koloniści, ponieważ był to podatek wewnętrzny a więc teoretycznie powinien być nakładany przez ich zgromadzenie prawodawcze.

Zgromadzenia ustawodawcze poszczególnych kolonii uchwalały deklaracje, a w jesieni 1765 roku doszło w Nowym Jorku do zebrania się 9 przedstawicieli kolonii. Kongres uchwalił, ze Amerykanie nie mają przedstawicielstwa w parlamencie brytyjskim, więc nie mogą być przez niego opodatkowane. Kongres ogłosił bojkot towarów angielskich, co wkrótce zmusiło rząd metropolii do zniesienia kontrowersyjnego aktu.

Kanclerz skarbu Charles Townshend doprowadził w 1767 do nałożenia cła na importowane przez kolonie produkty: szkło, ołów, herbatę, papier. Podatek ten nie był wysoki, ale przeznaczano go na utrzymanie administracji kolonialnej, co ze zrozumiałych względów nie podobało się kolonistom. Poszczególne kolonie stawiały opór przy pobieraniu pieniędzy, ogłoszono bojkot towarów angielskich a samowystarczalność gospodarcza stała się świętością. Anglia musiała ustąpić, ale zachowała ze względów prestiżowych podatek od herbaty.

Jednocześnie przeżywająca trudności Kompania Wschodnioindyjska uzyskała monopol na eksport herbaty do Ameryki. Gdy pierwsze statki kompani zawinęły do Bostonu, przebrani za Indian koloniści zatopili herbatę (16 grudnia 1773). W odpowiedzi na to Anglia zamknęła port w Bostonie i zawiesiła instytucje samorządowe kolonii Massatchusetts. Ponadto rebeliantów oddano pod sądy w Wielkiej Brytanii, a kolonia otrzymała obowiązek zakwaterowania 19 tys. Żołnierzy. Został także wydany Quebek Act, godzący w interesu pozostałych kolonii.

W tej sytuacji koloniści zwołali (z inicjatywy Samuela Adama) Kongres Kontynentalny(1774) w Filadelfii. Uczestniczyli w nim przedstawiciele wszystkich kolonii oprócz Georgii. Kongres postanowił pokryć straty kompanii Wschodnioindyjskiej, ale i jednocześnie zdecydował, że tylko samorząd ma prawo ustanawiać podatki wewnętrzne w koloniach, zarządził powszechny bojkot angielskich towarów. Wyglądało na to, że strony dojdą do porozumienia.
Pierwsze strzały padły pod Lexington 19 kwietnia 1775. Do dziś nie wiadomo, kto rozpoczął strzelać. Milicjanci starli się z żołnierzami Korony. Anglicy zostali zmuszeni do wycofania się do Bostonu. W obliczu rozpoczęcia się wojny domowej zebrał się drugi Kongres Kontynentalny (10 maj 1775). Anglicy otoczeni w Bostonie pod dowództwem generała Gagea bronili się, aż udało im się zdobyć wzgórze Bunkier Hill. Kongres powierza dowództwo Jerzemu Waszyngtonowi. Amerykanie nie widząc prób współdziałania ze strony Ouebecu i Nowej Szkocji atakują Kanadę, zajmując Montreal, ale w obliczu niepowodzeń zmuszeni są do wycofania.

W lipcu Kongres odrzuca pojednawczą ofertę lorda Northa, ale wydaje petycję do Jerzego III, że tak naprawdę to rząd jest winny i że Kongres chce negocjować. Jerzy III odrzuca oczywiście petycję.

W 1776 poszczególne stany wydają deklarację niepodległości, a Wirginia wnosi jej projekt pod obrady Kongresu Kontynentalnego. 4 lipca 1776 ogłoszono Deklaracje Niepodległości (opracowana przez komitet pod przewodnictwem Thomasa Jeffersona), podpisaną przez 55 członków Kongresu (jeden odmówił), będąca właściwe wypowiedzeniem wojny Anglii.

Wypuszczono dolary kontynentalne, ale szybko zżarła je inflacja.

Milicje nie nadawały się do walki na dłuższa metę, więc Kongres był zmuszony do powołania armii kontynentalnej (1776). Początkowo była to zbieranina słabo uzbrojonych i utrzymywanych w karnych szeregach przy pomocy pruskiego drylu armia staje się bardziej zorganizowana. Nie zgadzało się to z wolnościowymi ideałami. Kongres nadał w grudniu 1776 roku uprawnienia prawie dyktatorskie Waszyngtonowi. W wojskach amerykańskich walczą ochotnicy europejscy w osobach np. Tadeusza Kościuszki, Kazimierza Pułaskiego, Niemca barona von Steubena (pruska dyscyplina), Francuzów La Fayetta i barona de Kalb.

Latem 1776 wylądowały w Ameryce nowe wojska angielskie pod dowództwem Howea składające się głównie z najemników heskich. Anglicy odnoszą zwycięstwa (Long Island, zdobywają Nowy Jork), ale w obliczu zimy nie kontynuują walki. To pozwala Waszyngtonowi zebrać siły. Na wiosnę 1777 Anglicy zaczynają 2 operacje: południową (zakończona zdobyciem Filadelfii) oraz północną. Operacja północna zakończyła się klęską pod Saratogą (17 października 1777), która jest punktem zwrotnym, mimo że zima 1777/8 powoduje prawie całkowity rozkład armii amerykańskiej. Do rozgrywki włącza się, bowiem Francja.

W grudniu 1776 r. wizytę w Paryżu składa Beniamin Franklin, nakłaniając Ludwika XVI do zaangażowania się w konflikt. Na wieść o zwycięstwie pod Saratogą uwierzono w żywotność powstania. W Paryżu dochodzi do podpisania traktatu przymierza amerykańsko-francuskiego (luty 1778) będący także uznaniem niepodległości USA.

Rozpoczynają się walki floty francuskiej i angielskiej. Francja wchodzi w sojusz z Hiszpanią. Anglia tymczasem wypowiada wojnę Holandii. W Europie powstaje Liga Zbrojnej Neutralności (Rosja, Prusy, Dania, Szwecja, Holandia, Francja, Hiszpania, Portugalia, Austria) domagająca się wolności handlu z krajami wojennymi i respektowania neutralności.

Początkowo Francja próbowała znaleźć rozstrzygnięcie w Europie. Jednak nie udawało się zdobyć Gibraltaru, na czym zależało Hiszpanii. Madryt zdołał zająć tylko Minorkę. W koloniach tymczasem Anglicy byli zmuszeni podzielić swoje siły pomiędzy Indie, Karaiby i sam kontynent amerykański.. Sukcesy odnosili w Indiach i na Karaibach, ale na kontynencie udało im się zając tylko stany południowe i resztę sił puścić na północ. To rozczłonkowanie oraz nie zabezpieczenie już zdobytych terenów (partyzantka milicji stanowych) przy pomocy floty francuskiej zapewniło zwycięstwo Stanom Zjednoczonym.
19 Października 1781 nastąpiła kapitulacja wojsk angielskich pod Yorktown.

W 1783 podpisano traktat wersalski. Amerykanie uzyskiwali ziemię na południe od Wielkich Jezior i na wschód od Missisipi oraz korzystną granicę z Kanadą oczywiście wraz z uznaniem niepodległości przez Anglię. Francja odzyskiwała swoje łowiska nowofunlandzkie, Senegal, oraz swoje faktorie kupieckie w Indiach. Hiszpania dostała Minorkę i Florydę. Najwięcej straciła Holandia, która zmuszona została do dania wolnej ręki Anglii w Indonezji.
Pod względem handlowym doszło do zbliżenia Francji z Anglią, w 1786 podpisaniem traktatu handlowego francusko-angielskiego gwarantujący niskie cła (wpływ liberalnych poglądów Adama Smitha).

We Francji szerzył się ruch antyabsolutystyczny oraz za sprawą nowych kontaktów z republikańskimi Stanami Zjednoczonymi dojrzewały także nastroje republikańskie wśród Francuzów. Ekonomicznie nastąpił kryzys i ruina finansowa państwa Ludwika XIV.

3. Powstanie nowożytnego państwa szwedzkiego. Jego funkcjonowanie do końca panowania Gustawa Wazy.

W roku 1389 królowa Danii i Norwegii, Małgorzata I, zostaje również królową Szwecji, między innymi dzięki dziedzictwu i koligacjom rodzinnym. W r. 1397 z jej inspiracji dochodzi do zawarcia unii kalmarskiej na mocy, której Norwegią, Danią i Szwecją ma władać jeden, wspólny monarcha. Jednak cały okres unijny (1397-1521) znaczą konflikty między nadrzędną władzą królewską a możnymi, buntującym się niekiedy mieszczaństwem i stanem chłopskim.
Chrystian II (król Danii i Norwegii w latach 1513-23 oraz Szwecji w latach 1520-21) dążył do skupienia w swym ręku władzy faktycznej nad całą Szwecją. Od początku XVI wieku rządzili nią namiestnicy. Chrystian w 1520 r. pokonał regenta Szwecji - Stena Sture Młodszego, ogłosiwszy amnestię, koronował się na jej króla. Już na sejmie koronacyjnym złamał warunki umowy i brutalnie rozprawił się ze swymi przeciwnikami politycznymi, aresztowano i ścięto ponad 80 osób w jednym dniu ("krwawa łaźnia sztokholmska").

Dalsze rzezie doprowadziły do buntu. Mieszczanie oraz drobna szlachta w różnych częściach kraju wystąpili przeciwko władzy duńskiej. Na czele powstania narodowego (1521-1523) stanął szwedzki szlachcic Gustaw Waza, syn jednego ze straconych podczas "krwawej łaźni". Z pomocą finansową Lubeki wyparł on ze Szwecji króla duńskiego (1523). Oznaczało to zerwanie unii kalmarskiej i ostateczne odłączenie się Szwecji od Danii.
Gustaw(1523-1560), wybrany królem na sejmie w Strngns, rozpoczął tworzenie szwedzkiego państwa narodowego. Położone zostają podwaliny pod budowę państwowości szwedzkiej.

Głównym powodem do przejęcia idei reformacji były niemal wyłącznie względy ekonomiczne. Aby zdobyć poparcie możnowładców i podreperował zubożały skarbiec królewski, Waza już jako Gustaw I postanowił zająć bogactwa Kościoła szwedzkiego. Do pracy przystąpili kaznodzieje protestanccy. Olaf Petri, syn kowala, który studiował w Wittenberdze, został kanclerzem królewskim oraz wykonawca przemian doktrynalnych, jego brat Laurenti, przełożył na szwedzki „Nowy Testament”. Na zjeździe szwedzkiego sejmu zwołanym przez Wazę w 1527, Kościół staje się instytucją państwową, jego dobra ulegają sekularyzacji, idee reformacji znajdują swój wyraz w wielu dziedzinach życia.

W tym czasie dochodzi również do reorganizacji administracji na wzór niemiecki i skupienia władzy w rękach monarchy. Pozycję monarchii wzmacnia dodatkowo wprowadzona w r. 1544 zasada dziedziczności tronu. Dotychczas Szwecja była monarchią elekcyjną, co sprawiało, że ilekroć tron był wolny, warstwa wyższa mogła się domagać swoich praw. Nowy król zreformował ustrój Szwecji - nakładanie podatków wymagało odtąd zgody złożonego z czterech izb (oddzielnych dla szlachty, duchowieństwa, mieszczaństwa i chłopstwa) sejmu.

Król dbał o rozwój zacofanego gospodarczo kraju, popierał górnictwo i metalurgię. W handlu zagranicznym dążył do wyeliminowania monopolistycznego stanowiska Lubeki i pośrednictwa jej w imporcie szwedzkim. Cofnięcie przywilejów handlowych w 1533 Lubece ożywiło znacznie jedyny port szwedzki na zachodzie Nylodose. Nawiązanie ściślejszych stosunków handlowych z zachodem stało się możliwe po pokonaniu przez Chrystiana III Lubeki, i otwarcia cieśniny Sund dla żeglugi międzynarodowej. Z Rosją próbował również prowadzić bezpośredni handel, a nie za pośrednictwem miast inflanckich. Handlu z samymi Inflantami wręcz zakazywał.