Państwo polskie od X do XII wieku

Państwo polskie powstało ze zjednoczenia plemion zamieszkujących tereny pomiędzy Wisła a Odrą. Najsilniejszym plemieniem byli Polanie z terenów wokół grodów w Gnieźnie, Poznaniu, Ostrowie Lednickim i Lądzie. W drugiej połowie X w. Polanie zaczęli jednoczyć plemiona słowiańskie i tworzyć podstawy państwowości polskiej. Mieszko I połączył ziemie Wielkopolski, Mazowsza oraz Kujaw. W roku 963 dopiero powstałe państwo Polan, rozpoczęło ekspansje w kierunku północno zachodnim oraz południowym. Rozpoczęły się starcia z Wieletami, którzy zamieszkiwali obszar w dorzeczu Odry, Heweli i Soławy. Zakończyły się te walki w roku 972 po wygranej przez Mieszka I bitwie pod Cedynią i przyłączeniem Pomorza Zachodniego do ziem Polski.

Natomiast południowa ekspansja zaowocowała ślubem księcia polskiego z czeską księżniczką Dobrawą i chrztem Polski w 966 r. Mieszko I przyjmując chrzest z rąk czeskich biskupów uniezależnił się częściowo od wpływów Niemieckich, przyjmując chrzest od Cesarza niemieckiego poddałby się całkowicie. W tamtych czasach, przyjęcie chrztu miało swoje następstwa polityczne. Z jednej strony kraj uważany za chrześcijański (choćby tylko w osobie władcy) nie mógł być chrystianizowany ogniem i mieczem. Z drugiej strony, widoczny był na arenie międzynarodowej jako kraj cywilizowany i „ochraniany” przez zwierzchnictwo papieża. Wracając do podbojów Mieszka I, po śmierci Dobrawy, żony Mieszka I, na nowo rozgorzał konflikt z Czechami. Mieszko I w wyniku walk przyłączył do ziem Polski Śląsk oraz ziemie dawniej należące do plemienia Wiślan.

Ostatecznie państwo polskie zajmowało obszar ok. 250 tyś. km2 i było zamieszkiwane przez ok. 1 milion mieszkańców. Pod koniec panowania Mieszka I granice państwa zostały opisane w dokumencie tzw. Dagome iudex.

Po śmierci Mieszka I kształt państwa zmieniał się bardzo dynamicznie i szybko, dzięki nieustannym walkom oraz próbom rozszerzenia terytorium przez następnych władców. Najważniejsze ziemie o które Polska i Jej sąsiedzi toczyli spory to przede wszystkim Śląsk, Pomorze, Milsko, Miśnia i Łużyce, Grody Czerwieńskie, Słowacja oraz Czech i Morawy. Ziemie te miały wielkie znaczenie zarówno gospodarcze jak i polityczne. Były podporą gospodarki poprzez posiadanie urodzajnych gleb lub umożliwiały lepszą komunikację.

Najbardziej konfliktowym terenem należącym do Państwa Polskiego już od końca X w. jest Śląsk. Został on dołączony do Polski w 990 r. po konflikcie z Czechami, których część stanowił wcześniej. Niedługo Polacy cieszyli się jednak posiadaniem tych ziem, gdyż po śmierci Mieszka II (wnuka Mieszka I) w roku 1039 czeski książę Brzetysław zajmuje Śląsk zbrojnie, dokonując przy tym grabieży części wielkopolski. Po jedenastu latach udało się odzyskać Śląsk Kazimierzowi Odnowicielowi przy pomocy księcia kijowskiego, Jarosława Mądrego oraz władcy niemieckiego Henryka III. Jednakże na mocy wyroku cesarskiego w Kwedlinburgu w 1054 r. Polska była zobowiązana do płacenia Czechom trybutu. Po śmierci Odnowiciela władzę w Polsce przejął Bolesław Śmiały, który zaprzestał płacenia trybutu, jednak jego potomek Władysław Herman znów zaczął płacić trybut, bowiem zmienił on orientację w polityce zagranicznej i zależało mu na poparciu cesarza Niemiec. Do roku 1138 Śląsk pozostawał we własnościach Polski.

Ziemie małopolskie leżące w górnym i środkowym dorzeczu Wisły zostały przyłączone do Polski prawdopodobnie razem ze Śląskiem, tj. w 990 roku. Małopolska była wcześniej siedzibą najstarszego plemienia słowian – plemienia Wiślan – której stolicą był Kraków. Małopolska od czasów przyłączenia jej do ziem Polski w X w. nie była przez nikogo zagarnięta. Ziemie te stanowiły dla Polski bardzo znacząca wartość ze względu na prowadzące tamtędy szlaki handlowe pomiędzy wschodem a zachodem oraz na Kraków, w którym od 1000 r. znajdowało się biskupstwo.

Pomorze tak Gdańskie jak i Zachodnie było ziemią strategiczną dla nowo tworzącego się państwa. Dostęp do morza pozwalał na lepszy rozwój handlu, większy napływ towarów Europy. Za panowania Mieszka II Polska utraciła Pomorze Zachodnie, które zrzekło się zwierzchnictwa Polski po upadku biskupstwa kołobrzeskiego w 1004 r. i zostało wcielone do cesarstwa, w 1038 r. usamodzielniło się Pomorze Gdańskie. Tym samym Polska straciła dostęp do morza. Dopiero Bolesław Krzywousty w 1119 roku podporządkował sobie Pomorze Gdańskie. Po podboju i zhołdowaniu Pomorza Zachodniego nasilił się konflikt polsko–cesarski trwający w latach 1121–1122. Konflikt zakończył się na zjeździe w Merseburgu w 1135 roku, na którym Bolesław Krzywousty został zmuszony do uznania się lennikiem cesarza.

W chwili śmierci Bolesława Krzywoustego w 1138 roku Polska obejmowała tereny Pomorza Gdańskiego i Zachodniego, Mazowsze, Wielkopolskę, Śląsk, Małopolskę oraz ziemie Sandomierską. Bolesław Krzywousty w swoim testamencie pozostawił zapis o podziale terenów Polski pomiędzy swoich synów, co było przyczyną rozbicia dzielnicowego i upadku potęgi Polski jako państwa. Trudna droga do ponownego zjednoczenia przypadła Władysławowi Łokietkowi. Po wielu bojach i zawieruchach udało mu się zjednoczyć większość terenów Polski pod swoją koroną. I takie dziedzictwo otrzymał Kazimierz II Wielki. Pod jego panowaniem, również bardzo niespokojnym i pełnym walk, postępowała dalsza konsolidacja ziem Polski.

Polityka zagraniczna pierwszych Piastów doprowadziła do znacznego rozwoju terytorialnego Polski, wzmocnienia Jej oraz uczynienia Jej państwem znaczącym i liczącym się na mapie politycznej współczesnej Europy. Czasy współczesne pierwszych Piastów, były przepełnione walkami zarówno z wrogami zewnętrznymi jak i wewnętrznymi. Częste utraty i przyłączanie trenów granicznych stanowiły normę tamtych czasów. Cała Europa, jeśli spojrzeć na mapę z podziałem na granice państw, to ciągle zmieniający się krajobraz państw, państewek, księstw i królestw. Jedne powstawały na krótką chwilę, inne pozostawały dłużej. Polska nie odbiegała w niczym od ogółu. Część ziem przechodziła z rąk do rąk, np. Pomorze Zachodnie, Śląsk, Pomorze Gdańskie, Grody Czerwieńskie. Nie można powiedzieć jednoznacznie iż z tym sąsiadem mieliśmy tylko wrogie kontakty a z tym same poprawne. Wszystko zmieniało się jak w kalejdoskopie. Najbardziej pokojowe stosunki mieliśmy tylko z Węgrami. Jednoczyła nas w tym chęć zaprzestania dominacji Niemiec i Czech. Uznawaliśmy oba państwa jako potencjalnych wrogów i zaborców. Z drugiej strony stosunki z Jadźwingami (na późniejszych terenach Zakonu Krzyżackiego) to nieustanne pasmo najazdów łupieżczych ze strony Jadźwingów i ekspedycji karno–represyjnych ze strony wojsk Polski. Tu mała dygresja, nie było ze strony Polski najazdów grabieżnych na Jadźwingów, to nie nasze umiłowanie pokoju i łagodność powodowała takie zachowanie. Wszystko co cenne ten lud nosił ze sobą na plecach, jako plemię koczownicze, natomiast cenne zwierzęta ukrywał w niedostępnych lasach pokrywających ich tereny. A to był trudny teren do przeczesania i odnalezienia czegokolwiek. Mało jest przekazów pisemnych na ten temat, dlatego trudno coś więcej wnioskować.

Najwięcej przekazów dotyczy naszych stosunków z Niemcami i Czechami. Zależnie kto zasiadał na tronie Polskim, takie stosunki panowały z sąsiadami. Raz nasza polityka zwracała się ku państwu cesarskiemu, potem ku Czechom. Raz toczyliśmy wojny z Czechami, głównie o Śląsk, innym razem potyczki i zagarnięcia ziem Niemieckich, głównie o Pomorze Zachodnie.

Z Niemiec najcenniejszą rzeczą dla tworzącej się państwowości wzięliśmy tzw. kolonizacje na prawie niemieckim. Nie polegała ona jednak na, jak można by sądzić, wprowadzaniu kolonizatorów siłą i mieczem. Polegała na oparciu praw miejskich do lokacji na wzorcu magdeburskim. Pomagało to w jasny sposób określić prawa panujące w danej lokacji, podatki, daniny itd. Dotyczyło to również tworzenia nowych wsi, łączenia kilku wsi starych w nowe itp.

Wiązało się to z panującym w Polsce i Europie systemem feudalnym. Feudalizm – z łaciny „feudum”, prawo do rzeczy cudzej – jest to ustrój społeczno polityczny ukształtowany w średniowieczu. Początki feudalizmu sięgają końca starożytności. Szczególnie rozwinął się na terenie Francji w X–XIII w. W Polsce Kazimierz Odnowiciel wprowadził system rycerski (rycerz za służbę otrzymywał ziemię), władca jednak nie zrzekał się większości z praw książęcych. Dopiero wiek XIII przyniósł rozkład prawa książęcego wskutek nadawania przez władców immunitetów, czyli indywidualnych zwolnień z tego prawa. A to doprowadziło do systemu stanowego, podobnego do zachodniego. Jednak jeszcze bez reprezentacji stanowej, w Polsce reprezentacja stanowa wytworzyła się właściwie dopiero po 1454 r. i objęła prawie wyłącznie szlachtę.

Władcy piastowscy

1. Polska wczesno-piastowska
1.1. Mieszko I 963-992 r.
1.2. Bolesław Chrobry 992-1025 r.
1.3. Mieszko II 1025-1034 r.
1.4. Kazimierz Odnowiciel 1034-1058 r.
1.5. Bolesław Śmiały 1058-1079 r.
1.6. Władysław Herman 1079-1102 r.
1.7. Bolesław Krzywousty 1102-1138 r.

2. Polska dzielnicowa
2.1. Władysław Wygnaniec 1138-1146 r.
2.2. Bolesław Kędzierzawy 1146-1173 r.
2.3. Mieszko Stary 1173-1177 r.; 1191 r.; 1198-99 r.; 1202 r.
2.4. Kazimierz Sprawiedliwy 1177-1194 r.
2.5. Władysław Laskonogi 1202 r.; 1228-1231 r.
2.6. Leszek Biały 1202-1227 r.
2.7. Henryk Brodaty 1228-1238 r.
2.8. Bolesław Wstydliwy 1243-1279 r.
2.9. Leszek Czarny 1279-1288 r.
2.10. Przemysł II 1290 r.; 1295-1296 r.
2.11. Wacław II 1300-1305 r.

3. Schyłek i koniec Polski Piastów:
3.1. Władysław Łokietek 1306-1333 r.
3.2. Kazimierz Wielki 1333-1370 r.

Początki państwowości Polski giną w mrokach dziejów. Możemy powiedzieć na podstawie zachowanych dokumentów iż nie byliśmy krajem łagodności i zgody oraz pokoju. Pierwsi Piastowie z mieczem w ręku walczyli o nowe ziemie, polityką zagraniczną twardo stali na straży już zdobytych. Niestety nie wszyscy z polskich królów mogli za takich uchodzić. Zdarzały się zdrady, podstępne knowania i spiski. Jednak państwo polskie przetrwało lata zawieruchy, rozbicia dzielnicowego, najazdów ze strony sąsiadów. Pod wodzą późniejszych Piastów (Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego) odbudowano potęgę państwowości polskiej. Stworzono grunt pod przyszłą dynastię Jagiellonów. I pod zwycięstwa zarówno na niwie wojskowej jak i politycznej. Nie można jasno ocenić czy to co zrobili dla Polski Piastowie było dobre czy też złe. Z pewnością przyjęcie chrztu przez Mieszka I z rąk Czechów było posunięciem nad wyraz roztropnym, natomiast testament z podziałem na dzielnice dla każdego z synów już za taką decyzję Bolesława Krzywoustego nie uważam. Cenić należy jednak każdego z Piastów za honor, dzielność, dbałość o swoich poddanych. I mimo uchybień jakie zdarzały się w polityce zewnętrznej i wewnętrznej to jednak państwo polskie przetrwało, natomiast dzieje Piastów stały się kanwą opowieści o potędze Polski w trudnych czasach rozbiorów, wojen i tyranii zaborców.