Najazdy Mongołów na wschodnią i środkową Europę

Państwo Czingiz-chana. Mongołowie byli w XII w. ludem koczowniczo – pasterskim, zamieszkującym stepy dzisiejszej Mongolii, Mandżurii i wschodniej Syberii. Dzielili się na liczne plemiona, a w ich ustroju społecznym panowały jeszcze przeżytki wspólnoty narodowej. Na przełomie XII i XIII w. te stosunki uległy zmianie. Powstały różnice majątkowe, własność prywatna stad bydła, organizacja plemienna przeobrażała się w państwową. Naczelników tych państw nazywano chanami. Temuczin, obrał sobie imię Czingiz-chan, narzucił swe zwierzchnictwo większej liczbie plemion i stworzył wybitną i zdyscyplinowaną armię, która w krótkim czasie dokonała wielkich podbojów.

Podboje Czingiz-chana w Azji. Po zjednoczeniu plemion mongolskich w północno-wschodniej Azji Temuczin uderzył na Chiny i opanował ten olbrzymi kraj. Jednocześnie toczył walki w Azji Środkowej z bogatym państwem Chorezmu i podbił jego terytorium obejmujący także Iran, Bucharę i Afganistan.

Najazdy Mongołów na Ruś. Wówczas Ruś znajdowała się podobnie jak Polska w rozbiciu dzielnicowym. W pobliżu Morza Azowskiego, nad rzeką Kałką zagrodziły Mongołom drogę połączoną siły książąt ruskich, ale poniosły druzgocącą klęskę (1223). Tym czasie umarł Temuczin (1227). Ogromne państwo podzielił przed śmiercią na cztery części – między synów i wnuka, a choć jednemu z nich powierzył zwierzchnictwo na pozostałymi, faktycznie powstały wówczas cztery różne państwa mongolskie prowadzące odrębną politykę.

Najazd Tatarów na Polskę i Węgry w 1241 r. Następnym celem Tatarów były Węgry. Aby uniemożliwić im uzyskanie posiłków z Polski, Tatarzy uderzyli jednocześnie na obydwa te kraje. W lutym 1241 r. silny oddział Tatarów wyruszył z ruskiego Halicza na Polskę przez Sandomierz, Wiślicę i Kraków i podążył na Śląsk. Próby powstrzymania przez rycerstwo małopolskie nie dały żadnych rezultatów. Tatarzy odnosili łatwe zwycięstwa, parli niepowstrzymanie naprzód i pustoszyli kraj. Na Śląsku stawił im czoło książę wrocławski Henryk Pobożny. Bitwa pod Legnicą (9 kwietnia 1241 r.) skończyła się jednak pogromem rycerstwa europejskiego. To był koniec pustoszenia Polski, Tatarzy ruszyli na Węgry i osiągnęli zwycięstwo także nad tamtym rycerstwem. Po roku pustoszenia kraju jednak najeźdźcy wycofali się jednak za Wołgę.

Ruś w jarzmie tatarskim. Ruś dostała się na przeszło dwa wieki pod zwierzchnictwo tatarskie. Tatarzy nie rządzili jednak ziemiami ruskim bezpośrednio i nie wtrącali się do wewnętrznych spraw poszczególnych księstw. Zadowalali się mianowaniem, a właściwie zatwierdzaniem zwierzchniego księcia Rusi, który musiał od chana uzyskać jarłyk, czyli pisemną zgodą na wykonywanie władzy, i był odpowiedzialny za opłacanie przez ludność daniny. Uciążliwe dla ludności panowanie tatarskie wywoływało opór. Zahamowała ono także rozwój gospodarczy i kulturalny kraju. Zostały zerwane kontakty z innymi państwami.

Grabieżcze najazdy tatarskie na Polskę. Polskę nawiedzały w drugiej połowie XIII wieku najazdy Tatarów, którym towarzyszyli też zależni od nich książęta ruscy. Ich celem było jedynie zdobycie łupów. Były one jednak postrachem ludności, gdyż drogę Tatarów znaczyły pożogi i zniszczenia, a napastnicy nie tylko rabowali mienie, lecz także porywali młodzież w jasyr, czyli niewolę.