Edukacyjne zastosowanie hipertekstu: zagrożenia i możliwości

Hipertekst to system interaktywnej nawigacji między połączonymi fragmentami tekstu, w którym wyróżnione słowa (hiperłącza, linki, odnośniki lub po prostu łącza) prowadzą do dalszych informacji. Termin oraz idea pochodzą od Teda Nelsona, który wynalazł go i zastosował dla swojego systemu Xanadu już w 1965 roku. Hipertekst pozwala wybrać optymalny sposób zapoznania się z dokumentem. Oznacza to, że nie ma z góry zdefiniowanej kolejności czytania, a nawigacja między poszczególnymi partiami tekstu zależy wyłącznie od użytkownika. Istnieją różne systemy hipertekstowe, takie jak HyperCard, czy Storyspace, jednak najbardziej znanym, choć nieco ograniczonym, jest sieć WWW.

Przeglądając treść „na wyrywki” czytelnik może łatwiej ogarnąć kontekst interesującego go tematu. Hipertekst w zastosowaniu edukacyjnym daje wygodne możliwości kontroli osiąganych postępów w nauce. Obecnie wykorzystywany jest głównie w różnego rodzaju zdalnych kursach i szkoleniach (tzw. e-learning), ale wachlarz zastosowań ciągle ulega rozszerzeniu. Przykładem wykorzystania kontroli postępów w oparciu o hipertekst może być blokowanie odpowiednich łączy, co zilustruje następujący przykład: dopóki uczeń nie przyswoi jednego materiału, łącza do materiału drugiego pozostaną niedostępne. Po każdej partii materiału konieczne jest przystąpienie do testu sprawdzającego. Odpowiednia ocena powoduje aktywowanie wcześniej niedostępnego łącza.

Osobnym zagadnieniem mającym znaczenie w edukacji jest tzw. hiperfikcja, czyli interaktywna powieść bądź opowiadanie stworzone w systemie hipertekstowym. Odbiorca takiego dzieła uzyskuje kontrolę nad tekstem, jego kształtem, nad tokiem zdarzeń, a nawet sam może dopisywać własne wersje, tworząc coraz to nowsze odnogi gatunku.

Należy jednak pamiętać, że hipertekst to struktura stworzona przez „kogoś”. Dlatego niezwykle ważne jest odpowiednie przygotowanie treści. Odbiorca może dokonywać wyborów tylko w ramach tej struktury, co w wypadku jej zaburzonej budowy zmusza do przechodzenia w linearny sposób przez kolejne partie materiału, a w skrajnych przypadkach powstały chaos całkowicie to uniemożliwia. Wynika z tego, że w hipertekstach można w ukryty sposób ograniczać swobodę czytelnika, wyznaczać drogi, którymi podąża i mieć dzięki temu wpływ na wynikające z powyższych możliwości konsekwencje. W takim wypadku możliwość dowolnego wyboru materiałów jest pozorna, a zasadnicza cecha hipertekstu zostaje właściwie zatracona.