Jak oszukać faraona

Jak oszukać władzę – czyli recenzja „Faraona” Bolesława Prusa

Każdy, choć trochę zainteresowany historią starożytnego Egiptu zapewne z niecierpliwością czekał na omawianie w szkole lektury „Faraon” Bolesława Prusa.
Inspiracją pisarza do napisania utworu było zainteresowanie historią Egiptu, ojczyzną najstarszej cywilizacji świata, ale w rzeczywistości jest to traktat o władzy i państwie.
Głównym wątkiem utworu jest walka o władzę pomiędzy młodym faraonem Ramzesem XIII, a kastą kapłańską.
Akcja utworu rozgrywa się w XI w. p.n.e. w Starożytnym Egipcie, egzotycznej krainie rozciągającej się wzdłuż Nilu. Jednakże faraonowie Ramzes XII i XIII są postaciami fikcyjnymi, w rzeczywistości dynastia XX wygasa na Ramzesie XI, po którym władzę objął w 1085 r.p.n.e. – Herhor, arcykapłan Amona.
W okresie panowania XX dynastii faraońskiej Egipt prowadził wiele wojen, które zapewniały dopływ bogactw do królewskiego skarbca. Powieść Prusa ukazuje jednak państwo egipskie u schyłku jego potęgi: kraj jest wyniszczony przez wojny, królewski skarbiec pusty, a władzę w państwie podstępami przejmują kapłani.
Faraon Ramzes XII jest bardzo uległym władcą, całkowicie podporządkowanym arcykapłanom. Zakres jego władzy jest niewielki, faktycznie ograniczony przez rządzącą z arcykapłanem Herhorem na czele kastą kapłańską. Społeczeństwo starożytnego Egiptu jest podzielone na klasy – rządzącą, na którą składa się arystokracja religijna i świecka, kapłanów oraz lud. Utrzymaniu podziałów społecznych służy religia. Obawa przed potęgą kapłanów czyni posłusznymi, zarówno możnych, jak i lud. Do refleksji skłania tez fakt, że kapłani byli jedynymi ludźmi, którzy zajmowali się nauką. Wszystkie osiągnięcia i odkrycia zostały zatrzymane przed społeczeństwem w tajemnicy i wykorzystywane do umocnienia władzy. Od wieków gromadzili niezliczone skarby w legendarnym labiryncie. Choć skarby rzekomo służyły pomocy państwu w „czarnej godzinie” to kapłani nie mieli zamiaru naruszyć swojego skarbu. Głównymi reprezentantami kasty, nie wzbudzającymi sympatii czytelnika są: Herhor, rządny władzy arcykapłan świątyni Amona w Tebach, Mentezufis, prorok, a także współpracownik Herhora, wreszcie Pentuer, który sterował Ramzesem XIII tak delikatnie, aby Książe myślał,że pełni swoją wolę, gdy w gruncie rzeczy wykonywał plan Herhora, który doprowadził go do zguby.
Z takimi przeciwnikami próbuje się zmierzyć Ramzes XIII, który po śmierci swojego ojca, objął tron. Jest on reformatorem: próbuje bronić ludu, którego los i krzywda poruszyłaby każdego z nas.
Młody faraon chce przywrócić Egiptowi dawną potęgę mając do wyboru pogodzenie się z znienawidzoną kastą kapłanów, podporządkowanie sie ich woli lub rozpoczecie z nimi walki. Wybiera drogę konfrontacji. Próbuję uniezależnić się od oligarchii kapłańskiej i znaleźć oparcie u szlachty i niższych stanów - chłopów, rzemieślników. Planuje także sięgnięcie do skarbów Labiryntu. Jednak Ramzes nie docenił władzy i przebiegłości kapłanów. Zawierzając tłumowi - sile najbardziej podatnej na manipulację i przekupstwo ze strony mistrzów tego fachu – kapłanów, faraon skazuję się na porażkę.
Jest to typowa opowieść o człowieku,który chce przeciwstawić się bezwzględnemu systemowi. Ramzes jest buntownikiem, który niczym „Che” Guevara, pragnie tego, żeby ludzie, którzy dotychczas stali najniżej w hierarchii społeczeństwa, stali się ważniejsi, a nie tak jak dotychczas byli wyzyskiwani przez wszystkich którzy mieli nad nimi władzę.
Lektura momentami jest ciekawa, jednak uważam, że akcja jest zbyt powolna. Brakuje wartkości, która nie pozwoliłaby nam oderwać się od utworu. Uważam, że trudny styl powieści tłumaczy nam cytat Marii Dąbrowskiej : „..Ale jak silnie temat państwa pochłonął Prusa, świadczy to, że ów piewca głównie życia codziennego i szarego człowieka dał w Faraonie nie tylko wysokiej wartości powieść własną, ale jedyną chyba w literaturze światowej wielką powieść o mechanizmie polityki i władzy”. Pomimo, że wielu krytyków zachwycił „dramat władzy” Prusa, ja jednak wolę utwory prostsze i łatwiejsze w odbiorze. Dlatego „Faraona” Prusa pragnę gorąco polecić wszystkim ciekawym historii starożytnego Egiptu i zwyczajów ówczesnego społeczeństwa, jak i dramatu socjologicznych, politycznych, historycznych uwarunkowan, wśród których obraca się człowiek sprawujący władzę w państwie.