Dramat romantyczny i jego wpływ na kształtowanie się postawy patriotycznej

Dramat romantyczny i jego wpływ na kształtowanie się postawy patriotycznej narodu

Epokę romantyzmu zrodził bunt przeciwko zaistniałej w Europie po okresie Wielkiej Rewolucji, która nie przyniosła spełnienia pokładanych w niej nadziei. Miało to odzwierciedlenie w literaturze. W niej znajdowały upust aspiracje społeczne i narodowe. Kształtowała postawę narodu. Była literaturą buntu i czynu. Powstał nowy rodzaj dramatu – romantyczny. Najbardziej znany utwór to „Dziady” Adama Mickiewicza. I zostały wydane w roku 1832. Historia uczyniła z nich żywy element życia narodowego na wiele dziesiątków lat. Ciekawa jest geneza tego utworu. Składa się na nią wiele przyczyn, m. in. upadek powstania listopadowego. Adam Mickiewicz chciał odrzucić zarzuty, iż tworzy bohaterów – straceńców, a sam nie walczy. Przypomniał tu, że on także był w więzieniu i oddawał krew za ojczyznę. Ta książka to rekompensata za udział w walkach.

Dramat ten wychodzi współczesnym naprzeciw, apeluje do Polaków. Autor przedstawił czytelnikom swój utwór jako rodzaj dokumentu zbrodni popełnionej na młodzieży wileńskiej. Wedle słów przedmowy: „Autor chciał tylko zachować narodowi wierną pamiątkę z historii litewskiej lat kilkunastu”. Wydaje się jednak, że w pojmowaniu historii przyszłość odgrywa największą rolę.

Autor właśnie dlatego skupia się na tragicznych losach młodzieży. Według niego jest to ta część społeczeństwa, na której wypośrodkowują się wszystkie nadzieje patriotyzmu. Zgodnie z programem „Ody do miłości” na entuzjaźmie młodych trzeba budować wiarę w wyzwolenie ojczyzny. Kiedy Piotr Wysocki, przywódca podchorążych wypowiada się z pogardą o tych, którzy stoją „na wierzchu narodu”, ale nie potrafią pokazać jego wielkiej ukrytej siły; przeciwstawienie młodzieży starszym miało sens wyboru politycznego. Młodzi ludzie posiadali ideę walki o wolność, czyli powstanie, starsi - koncepcję współpracy z zaborcom. Konflikt pokoleń był zarazem starciem dwóch orientacji politycznych.

Adam Mickiewicz ukazał martylologię młodzieży. Jeden z bohaterów, Wasilewski: „Jak słup sterczał i jak z krzyża zdjęte ręce miał nad barkami żołnierza rozpięte”. Janczewski: oszpetniał, zczerniał, schudł, ale „ dziwnie wyszlachetniał”, żegna się uśmiechem, radością z uwolnienia Sobolewskiego, bo nie wie, że ten z przesłuchania z powrotem do więźnia i słowami: „ Jeszcze Polska nie zginęła”, wyraża miłość do ojczyzny. Feliks Kołakowski wróży wprawdzie przyszłość katastroficzną, ale śpiewa „wesołą piosenkę” w istocie antycarską. Tomasz Zan doświadcza represji najcięższych, tortur psychicznych i fizycznych. Ma świadomość polityczną, więc nie ma złudzeń co do tego, że celem Nowosilcowa jest zdobycie łaski za wszelką cenę. Oskarża ustrój carskiej Rosji za gwałt na podbitym narodzie i demoralizacje własnych obywateli. Gotów jest ponieść ofiarę życia za pozostałych współwięźniów.

Wniosek z takiego zachowania jest prosty o wyciągnięcia. Postawy więźniów dowodzą ich samozaparcia, nieugiętości, heroizmu w znoszeniu cierpienia. Nie wystarczy zachować heroiczną postawę wobec wroga. Kapral opowiada o skazańcach, którzy mężnie stawali przez plutonem egzekucyjny,. Obowiązkiem moralnym patrioty jest nie tylko znosić cierpienie, ale także zachować wiarę w jego sens, w sprawiedliwość, w odrodzenie ojczyzny. Śmiertelnym niebezpieczeństwem jest rozpacz.

Młodzież wileńska to prześladowani. To Polska bohaterska, wielka, siła trwałości i odrodzenia. W scenie VII A. Mickiewicz przedstawia obraz społeczeństwa wileńskiego. Spotyka się grono jawnych zaborców. Są wśród nich profesorowie Uniwersytetu Wileńskiego – postacie autentyczne: ojczym Juliusza Słowackiego dr August Becu, dr Wacław Pelikan, Leon Bajkow. Są oni sprzedawczykami. Nie interesują się losem narodu. Akceptują sytuację niewoli. Są zdania, że przyszłość kraju leży w zgodzie z caratem. Poza egoizmem i brakiem troski o los kraju ujawnia się okrucieństwo, brak jakichkolwiek zasad moralnych tych ludzi. Pokazuje salon warszawski. Widzimy dwie grupy ludzi. Patrioci stają przy drzwiach. Arystokracja stoi przy drzwiach. Patrioci to spiskowcy z Wilna rozmawiający o aktualnej sytuacji w Polsce, o aresztowanych, walczących o jej wolność. W całym utworze panuje idea niewinnej ofiary i okrutnego prześladowcy.

W przedmowie prześladowania w Polsce porównuje do mąk pierwszych chrześcijan. Cytowane fragmenty Ewangelii nasuwają podobieństwo do misji apostołów. O Herodowej zbrodni na pokoleniu mówi Ewa. Rzeź niewiniątek, prześladowanie pierwszych chrześcijan, ofiara Chrystusa tak autor określa „narodową sprawę męczenników”. To niewinne ofiary złości ludzkiej, ale one zatriumfowały nad prześladowcami. Chrystus zmartwychwstał. Tak samo męczeństwo narodu polskiego ma sens. Naród powstanie z ucisku, a jego zmartwychwstanie będzie kresem niesprawiedliwości na świecie. Wiąże się z tym teoria mesjanizmu. Naród polski, który wiele wycierpiał, jest narodem wybranym do cierpienia, że ma do wypełnienia misję podobną do Chrystusa. Polacy mają wybawić inne narody przez cierpienie. Ta teoria wysnuta przez A. Mickiewicza miała na celu podniesienie na duchu Polaków. Widzimy to szczególnie w scenie V w wizji księdza Piotra: upadek Polski rząd francuski, wracając obłudne współczucie, uchylił się w roku 1831 od przyjścia z pokonanego narodu.

Ksiądz Piotr ogląda przyszłe zmartwychwstanie Polski:

„Mój kochanek już głowę konającą spuścił,
Wołając: „Panie, Panie, za coś mię opuścił
On skonał.”

Upadek powstania listopadowego jest tu przyjęty jako właściwy koniec Polski w jej dawnym od wieków trwającym ustroju społecznym i państwowym. Odtąd zaczyna się nowa epoka jej dziejów

„Ku niebu, on ku niebu, ku niebu ulata!
I od stóp jego wionęła
Biała jak śnieg szata –
Spadła – szeroko – cały świat się w nią owinął.”

Adam Mickiewicz tłumaczy w ten sposób, jak trzeba rozumieć prześladowanie młodzieży, te późniejsze również – po upadku powstania listopadowego. Okres, w którym powstawały „Dziady”, był w dziejach Polski przełomowy. Formowały się wówczas stanowiska ideowe i metody działania charakterystyczne i dla późniejszych zrywów narodowych. To wtedy przecież kształtował się program powstania ogólnonarodowego, które obok niepodległości wysunie hasło wyzwolenia chłopów, a tym samym pociągnie do czynu masy ludowe. Rozpowszechniły się zasady organizacji spiskowej. Powstał typ konspiratora, emisariusza, emigranta, bojownika za wolność ludów.

Dramat „Dziady”, czy III jest świadectwem tych nowych zjawisk i apelem do sumienia politycznego wszystkich Polaków, bez względu na urodzenie, zajmowane stanowisko i posiadany majątek. To utwór tak jak i dokument nowoczesnego pojmowania obowiązków obywatelskich. To również zapowiada XIX – wieczy proces demokratyzacji.

Autor miał na celu stworzenie nowego bohatera. Wysunął także teorię mesjanizmu – „Polska Chrystusem narodów”. Zajął stanowisko w sprawie klęski powstania – cały naród jest winny nie tylko rządzący i wojsko.