Sztuka bizantyjska

Część wschodniej kultury wczesnochrześcijańskiej posiada własne i odrębne cechy stylistyczne objawiające się poprzez przepych i koloryt, bogactwo i hieratyzm.

ARCHITEKTURA – budownictwo sakralne w fazie początkowej Kościoły powstawały jako bazyliki ze stropami poprzedzone atrium, czyli dziedzińcem otoczonym kolumnadą, mającym pośrodku basen do obrzędowego obmywania ciała. Natomiast z czasem ukształtował się plan centralny, który stał się najbardziej typowy i powszechny a jego popularność trwa do dziś. Świątynie owe sklepione były kopułami, dzięki czemu sprawiają wrażenie przestrzennych, okazałych, pełnych majestatu. Dekoracja elewacji bywa oszczędna i ascetyczna, wnętrze zaś wypełniano bogatą mozaiką, wielobarwnymi freskami i rzeźbą.
- Mauzoleum Galli Placidilli
- Bazylika św. Witalisa
- Kościół Hagia Sophia

RZEŹBA – rzeźba bizantyjska przyjęła bardzo swoistą odmianę, bowiem przede wszystkim stanowiła płaska, dwuwymiarową, a nie pełno plastyczną, ornamentową formę, która integralnie zrosła się kamienną architekturą kapiteli, balustrad i arkad. Przypominała zoomorficzne lub roślinne stylizowane kształty, o symbolicznej, mistycznej wymowie, wykorzystywała także bogactwo zawiłej i bardzo pomysłowej linii abstrakcyjnej, jak np. liczne odmiany plecionek, które zdają się być nieskończoną, kamienną, aczkolwiek delikatną, finezyjną, ażurową koronką. Rzeźba figuralna w Bizancjum stanowiła rzadkość, ponieważ kojarzyła się zbytnio z pogańską plastyką i do tego rodziła lęk przed bałwochwalczym kultem posągów.
- Kapitel kolumny w Bazylice św. Witalisa, Raucenna
- Kapitel kolumny w Hagia Sophia, Konstantynopol

MALARSTWO - bizantyjskie malarstwo obejmuje mozaiki, freski i iluminacje, czyli ręcznie malowane miniatury zdobiące książki. Jeszcze w VIII w. Pojawił się w religii chrześcijańskiej ruch obrazowy (ikonoklazm), który skierowany był przeciw sztuce figuralnej, mogącej wywołać bałwochwalstwo. I chociaż rzecznicy ikonoklazmu przegrali w połowie IX w. To jednak obraz, szczególnie w Bizancjum, przybiera postać symboliczna a motywy ikonograficzne i ich forma zostały szczegółowo opracowane przez teologów. Od tych wytyczonych zasad nie było odstępstw, stad zachowawczość kompozycji, które poprzez wieki zachowały podobny charakter. Wszechobecne panuje tu hierarchia, w której Bóg majestatycznie zajmuje miejsce poczesne, potem cesarz, dwór i dopiero reszta ludzi. Barwność mozaik i fresków, brak perspektywy i statyka to główne cechy formalne malarstwa bizantyjskiego.
- Cesarzowa Teodora z dworem
- Św. Apolinary
- Madonna Włodzimierska
- Złoty krzyż na sklepieniu mauzoleum Galli Placidilli


HIERATYZM - tendencja w sztuce, mająca na celu uwydatnienie dostojeństwa postaci.

BAZYLIKA - w starożytnym Rzymie budowla o przeznaczeniu handlowym i administracyjno - sądowym, w formie podłużnej, długiej hali, podzielonej kolumnami na nawy i uzupełnione absydami. Budowla ta wpłynęła w czasach wczesnochrześcijańskich na ukształtowanie określonego typu kościoła. Typ kościoła o układzie bazylikowym tworzy założenie na planie prostokąta o nieparzystej liczbie naw, z których główna ma odrębny, dwustanowy dach, własne oświetlenie pochodzące z okien umieszczonych na ścianach nad dachami niższych naw bocznych. W dolnej partii wnętrza nawę główna od bocznych oddzielają arkady wsparte na kolumnach lub kolumnadach z położonymi na niej prostym belkowaniem. Bazylika starochrześcijańską miała nawę główną w części wschodniej, zamkniętej absydą, stanowiąca pomieszczenie dla duchowieństwa.
- Bazylika św. Piotra w Watykanie (na planie krzyża łacińskiego)
- Kościół św. Konstancji (rotunda)

ATRIUM - główne, centralne, reprezentacyjne pomieszczenie pośrodku domu rzymskiego. Koncentrowała się w nim życie rodzinne.

KOLUMNADA - rząd lub kilka rzędów kolumn, połączonych ze sobą belkami lub łukami arkadowymi; pełni funkcję dekoracyjną lub konstrukcyjną.

KOPUŁA - sklepienie zamknięte na osi pionowej, wzniesione nad pomieszczeniami na planie okrągłym, kwadratowym lub wielobocznym.

MOZAIKA - dekoracyjna technika wykonywania obrazów z wielobocznych, drobnych i różnokolorowych elementów; wykorzystuje kamienie, ceramikę itd.

FRESKI - technika malarstwa ściennego, polegająca na malowaniu na mokrym tynku farbami odpornymi na działanie wapnia.

KAPITEL - inaczej głowica, element architektoniczny; wydzielona, plastycznie ukształtowana górna część kolumny.

MOTYW ZOOMORFICZNY - element dekoracyjny zawierający wizerunki zwierząt.

MOTYW FIGURALNY - przedstawia postacie ludzkie.

ILUMINACJA - ilustracja tekstu rękopiśmiennego, wykonana ręcznie, malowana lub rysowana, zwana miniaturą.

IKONOKLAZM - w VII w. Pojawili się przeciwnicy obrazów i rzeźb przedstawiających Boga i świętych, tzw. ikonoklaści.

MOTYW IKONOGRAFICZNY - ikonografia to dziedzina badań treści i elementów symbolicznych w dziełach sztuki.

APSYDA - półkolista, wieloboczna część bazyliki, kościoła, zwykle zawierająca ołtarz główny, najczęściej zamykająca prezbiterium.

TRANSEPT - t. nawa poprzeczna, przecinająca pod kątem prostym nawę główną kościoła zbudowanego na planie krzyża.