Gleba

Gleba jest to powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej posiadająca walory żyzności zapewniająca życie roślinom.
Proces powstawania gleby jest bardzo skomplikowany, długotrwały i powolny. Składają się na niego różnorodne procesy glebotwórcze, które doprowadzają do zróżnicowania pionowego gleby, czyli powstania poziomów genetycznych.
Podstawowym procesem, który warunkuje rozwój gleby, jest wietrzenie. Jest to właściwie proces geologiczny, a nie glebotwórczy, lecz bez niego właściwe procesy glebotwórcze nie mogłyby zachodzić. Dlatego też wietrzenie określa się mianem procesu przygotowawczego, doprowadzającego do rozdrobnienia skały, a często także do zmiany składu chemicznego przypowierzchniowej warstwy skały. W wyniku rozpadu i rozkładu skały litej powstaje zwietrzelina ,która jest niezbędna do utworzenia gleby. Wietrzenie dzieli się na:
· Wietrzenie fizyczne (mechaniczne)
o rozsadzanie przez rośliny
o zmiana rozmiarów przy zmianach temperatury
o wietrzenie mrozowe (rozsadzanie skał przez zamarzający lód)
o wietrzenie przez narastanie w szczelinach kryształów innych niż lód
o rozprężanie na skutek odciążenia (skała powstała na głębokości, gdzie była pod ciśnieniem, wietrzeje na powierzchni od ciśnieniem atmosferycznym)
• Wietrzenie chemiczne
Roślinność-odgrywa zasadniczą rolę w kształtowaniu pokrywy glebowej. Świat roślin i zwierząt wpływa na przebieg wietrzenia, jego rodzaj i intensywność. Obumarłe organizmy w wyniku działania różnych procesów dostarczają glebie wielu składników, które są następnie wykorzystywane przez rośliny. Pokrywa roślinna pełni także istotną funkcję ochronną w stosunku do gleb, gdyż zapobiega ona jej erozji zarówno wodnej jak i eolicznej.
Zdolność zaspokajania potrzeb pokarmowych roślin posiada gleba. Jest to cecha, która odróżnia ją od skał.
Klimat-oddziałuje na glebę w sposób bezpośredni i pośredni. Bezpośrednie oddziaływanie przejawia się m.in. niszczeniem pokrywy glebowej przez nawalne deszcze lub śniegi zalegające na stokach czy wywiewaniem drobnego materiału glebowego przez wiatr. W klimacie wilgotnym, który cechuje się przewagą opadów atmosferycznych nad parowaniem, często dochodzi do wypłukiwania określonych składników gleb. W klimacie suchym, gdzie dominuje parowanie, zachodzi przemieszczanie roztworów z dolnych poziomów gleby ku górze. Proces taki może doprowadzić do zasolenia gleb. Pośrednio warunki klimatyczne oddziałują na gleby przez świat roślin i zwierząt, rodzaj i przebieg wietrzenia, typ gospodarki wodnej czy leśnej.
Woda- jest ważnym dla życia roślin i zwierząt składnikiem gleby. Pochodzi ona przede wszystkim z opadów atmosferycznych. Składniki mineralne i organiczne gleby tworzą wraz z wodą roztwór glebowy, który jest źródłem składników pokarmowych dla roślin. Przestrzenie między cząsteczkami gleby nie wypełnione wodą zajmuje powietrze. W glebach suchych jest mało wody, natomiast dużo powietrza. Powietrze glebowe jest bogate w dwutlenek węgla i najczęściej nasycone parą wodną, zawiera zaś znacznie mniej tlenu w porównaniu z powietrzem atmosferycznym.

Warunki wodne- decydują o przebiegu niektórych procesów glebotwórczych. Obecność wody warunkuje powstanie gleb np. torfowych. Jej nadmiar lub niedobór wpływa na możliwość wykorzystania poszczególnych gleb do uprawy.

Rodzaj skały- materiał skalny, z którego i w obrębie którego tworzy się gleba. Skały w wyniku działania wietrzenia fizycznego, chemicznego i biologicznego podlegają przemianom, których rezultatem może być rozdrobnienie skały, powstanie nowych minerałów, zmiana właściwości powietrznych i wodnych. Od rodzaju skały, macierzystej zależy skład mineralny gleby. Odmienne typy gleb rozwiną się na granitach, wapieniach czy glinach zwałowych.

Poza skałą macierzystą w skład gleby wchodzą inne składniki mineralne oraz składniki organiczne. Skład objętościowy gleby: 45% - składniki mineralne, 5% - materia organiczna, 25% - powietrze, 25% - woda. Pierwiastki budujące glebę: wapń, magnez, sód, potas, krzem, węgiel, fosfor, żelazo i wodór. Powstałe z rozkładu skały macierzystej lub naniesione składniki mineralne występują w glebie w postaci różnych związków chemicznych: soli, kwasów, zasad. Niektóre pierwiastki chemiczne występują w glebie w znacznych ilościach, stanowiąc od kilku do kilkudziesięciu procent ciężaru gleby. Należą do nich: krzem, glin, żelazo, wapń, magnez, potas, fosfor, siarka, sód, azot, węgiel, wodór i tlen. Inne pierwiastki występują w glebach w niewielkich ilościach. Należą do nich: brom, mangan, kobalt, molibden, bor, chrom. Obecność wszystkich tych pierwiastków jest nieodzowna do prawidłowego rozwoju zarówno organizmów roślinnych, jak i zwierząt. Brak poszczególnych z nich powoduje różnorodne zaburzenia procesów fizjologicznych organizmów.

Ukształtowanie terenu- jest jednym z ważniejszych czynników glebotwórczych. W górnych partiach form wypukłych dochodzi często do niszczenia gleby poprzez jej usuwanie i odsłanianie nierzadko niezwietrzałego podłoża. Procesy erozji wodnej zachodzące na nachylonych powierzchniach także powodują zubożenie profili glebowych w górnych partiach stoku. W ten sposób usuwana jest powierzchniowa warstwa gleby, najczęściej najbardziej zasobna w próchnicę, co prowadzi do zmniejszenia jej żyzności.
Czas-w procesie powstawania gleby odgrywa ważną rolę. Gleba jest tworem dynamicznym, ponieważ podlega ciągłym zmianom pod wpływem omówionych czynników. Trudno jest nam określić kierunki zmian, jakim będzie ona podlegała. Procesy zachodzące w glebach można określać zarówno w milisekundach ,jak i milionach lat.
Dużym zagrożeniem dla gleby mogą być sztuczne nawozy, których celem jest wzbogacanie gleby w pierwiastki niezbędne do życia roślin: azot, fosfor, potas. Nawozy te stają się jednak szkodliwe, jeżeli stosowane są w nadmiernych ilościach. Równie groźne jest nadmierne stosowanie środków ochrony roślin lub innych toksycznych substancji. Do gleb przedostają się również pochodzące z przemysłu i motoryzacji metale ciężkie. W przeciwieństwie do zanieczyszczeń powietrza i wody, zanieczyszczenia gleby zalegają w niej bardzo długo - setki lat. Jest to tym bardziej groźne, że gleba przyjmuje zanieczyszczenia powietrza opadające na nią wraz z deszczem, oraz zanieczyszczenia spływające do niej z wód.
Jednym ze sposobów oczyszczania gleb jest wypłukiwanie z niej substancji toksycznych, lub mieszanie gleb bardzo skażonych z glebą czystą.

NOTATKA
Gleba jest to powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej posiadająca walory żyzności zapewniająca życie roślinom.
Gleba powstaje w wyniku wietrzenia skały macierzystej, wskutek działania wody, roślin, zwierząt, człowieka i mikroorganizmów oraz czynników klimatycznych. Duże znaczenie w tworzeniu gleby mają organizmy żywe, zwłaszcza porosty.


Wietrzenie - rozpad mechaniczny i rozkład chemiczny skał wskutek działania energii słonecznej, powietrza, wody i organizmów. Zachodzi na powierzchni Ziemi i w jej powierzchniowej strefie zwanej strefą wietrzenia.
Produktem wietrzenia jest zwietrzelina.
Intensywność i charakter wietrzenia zależą od rodzaju skały oraz od warunków klimatycznych. W klimacie suchym przeważa wietrzenie fizyczne. W klimacie gorącym i wilgotnym - wietrzenie chemiczne.
W wyniku wietrzenia fizycznego tworzą się skały okruchowe, wskutek wietrzenia chemicznego niektóre skały chemiczne jak na przykład boksyty.
Procesy wietrzenia ułatwiają erozję. Powodują powstanie gleby i tworzenie swoistych form skalnych.
Przebieg wietrzenia uzależniony jest głównie od:
-warunków klimatycznych - głównie stosunków termicznych i wilgotnościowych -budowy
-podłoża skalnego - czyli składu mineralnego, porowatości, spękań
-świata organicznego - głównie szaty roślinnej
Dewastacja i degradacja gleb jest powodowana przez:
- górnictwo
- przemysł (energetyka, hutnictwo )
- przemysł chemiczny
- transport
- chemizację
- intensyfikację rolnictwa
- gospodarkę komunalną
- wycieki produktów ropopochodnych podczas ich produkcji, transportu i magazynowania