Etos pracy - jego rola i znaczenie w życiu człowieka. Omów na wybranych przykładach literackich

Wstęp:
-praca jest świadomą działalnością człowieka, zmierzającą do wytworzenia pewnych dóbr i pomnożenia dobytku własnego oraz powszechnego
-dzięki ciężkiej pracy ludzie kształtowali obraz otaczającego ich świata
-pracę uważano za podstawowe kryterium wartości człowieka, ponieważ w ten sposób mógł dowieść swojej godności i przydatności dla innych
-praca jest także tym czynnikiem, który wyzwala u ludzi uczucie zrozumienia dla drugiego człowieka i pomaga zapomnieć o codziennych troskach i problemach

Rozwinięcie:
M. Rej "Żywot człowieka poczciwego"
-utwór parenetyczny, ukazujący sposób wzorcowego zajmowania się gospodarstwem
-autor skupia się przede wszystkim na gospodarskich zajęciach szlachcica, zależnych od pory roku
-każdy okres jest dobry dla wykonywania drobnych prac gospodarskich
-uczy jak wykonywać najprostsze czynności, a przede wszystkim zachęca do ciągłej pracy – nawet drobnej
-sam szlachcic niewiele robi, pełni raczej funkcję nadzorującego prace w gospodarstwie
-praca człowieka poczciwego opisywana jest jako przyjemność, która dodatkowo zapewnia dostatek (nie są to czynności męczące, a dodatkowo łączą się z zabawą)
-największą rozkoszą są owoce pracy
-praca daje człowiekowi poczucie związku z naturą, spokój i równowagę ducha

Pozytywizm:
-polscy pozytywiści nadali pracy rangę czynnika odradzającego i umoralniającego jednostkę i społeczeństwo, uważano ją ja swoistą formę walki z zaborcą, sposób na przetrwanie niewoli i podstawowy obowiązek obywatelski
-praca zastąpi walkę, uzdrowi społeczeństwo, ocali polskość (praca na polskiej ziemi to więcej niż śmierć za nią)
-każdy człowiek musi wykonywać swoją część pracy, by całe społeczeństwo mogło poprawnie funkcjonować
-należy pracować przede wszystkim dla dobra ogółu
-praca u podstaw polegająca na kształceniu najniższych warstw społecznych (oświata i propagowanie nowoczesnych metod gospodarki)
-wieś należy wydobyć z wielowiekowego zaniedbania, podnieść stan zdrowotny chłopów uświadomić im rolę, jaką mogę spełniać w społeczeństwie

E. Orzeszkowa "Nad Niemnem"
-powieść Elizy Orzeszkowej Nad Niemnem stanowi syntezę programu pozytywistów, dla których czasy po powstaniu styczniowym były próbą poszukiwania dróg do wolności nie koniecznie na drodze walki zbrojnej z zaborcą
-praca jako sens życia (stała się nim dla Justyny), jako wartość nobilitującą (przykład Jana i Cecylii Bohatyrowiczów), a także jako swego rodzaju sacrum (opis żniw i przygotowań do nich urasta do rangi opisu świąt)
-pracują nie tylko mieszkańcy zaścianka Bohatyrowiczów, ale także Korczyna
-młode pokolenie - Witold, Justyna, Jan Bohatyrowicz - traktować będą pracę jako niezbędny element życia ludzkiego
-Andrzejowa Korczyńska, bogata ziemianka, uczy wiejskie dzieci czytać
-Benedykt i Witold Korczyńscy postanawiają realizować “pracę u podstaw”- pracę dla ludu, zwrot w jego stronę, troskę o jego rozwój i poprawę bytu, chcą zreformować rolnictwo
-obowiązkiem patriotycznym było utrzymać ziemię, bo jest symbolem ojczyzny (Benedykt Korczyński tego dokonał mimo wielkich trudów)
-przedstawiciele zaścianka szlacheckiego – Anzelm i Jan Bohatyrowicz – stanowią dla Orzeszkowej tę zdrową część społeczeństwa, która dzięki własnej pracy, prostocie obyczajów i kultowi dla przeszłości ma szansę stać się siłą decydującą o jego przyszłości
-praca, mimo że ciężka, sprawia przyjemność
-ludzie są chętni do pracy, ale cierpią głód ziemi
-stosunek do pracy jest kryterium podziału bohaterów na pozytywnych i negatywnych
pozytywni:
-Benedykt pracował ponad swoje możliwości, jednak ta mozolna praca nie przy nosiła mu pełnej satysfakcji, jest to postać prawego i pracowitego ziemianina, który własnego szczęścia i sensu życia powinien upatrywać w pracy na własnej ziemi dla dobra ogółu i ojczyzny
-Marta – poświęca się pracy i utrzymaniu domu Benedykta (musi zastąpić w tym niezdolną do niczego Emilię), dzięki temu czuje się potrzebna
-Witold prezentujący nowoczesne spojrzenie na pracę, jest zwolennikiem haseł pozytywistycznych, interesuje się ludźmi i ich problemami
-Justyna wstydziła się, że nie pracuje, chce pomagać i jest gotowa do ciężkiej pracy, dzięki której może uzyskać szczęście, nie godzi się na próżniaczy tryb życia
-Kirłowa, która uczyła się gospodarowania by móc utrzymać gospodarstwo
-dla Jana praca jest sensem życia i radością, w czasie pracy jego postać szlachetnieje

negatywni:
-Zygmunt Korczyński nie interesuje się majątkiem, chce sprzedać ziemię i wyjechać za granicę
-Kirło nie potrafi pracować, pasjonuje go tylko życie towarzyskie, a gospodarowanie majątkiem pozostawia żonie
-Różyc nie wyznaje wyższych ideałów, nie traktuje pracy jako wartości, nie potrafi zarządzać majątkiem (trwoni go bardzo szybko)
-Emilia Korczyńska i Teresa Pilińska nie potrafią żyć rzeczywistością – uciekają w świat książek, nie doceniają wartości pracy (czynność, która oszpeca ludzi)
-brak pracy jest jak choroba, niszcząca ciało i duszę, jałowiąca umysł, degradująca osobowość
-wg Orzeszkowej Bóg sprzyja tym, którzy do wszystkiego dochodzą ciężką pracą, która pozwala na prawdziwie godne życie

E. Orzeszkowa „A…B…C…”
-utrata posady nauczyciela była wielkim ciosem dla ojca Joanny Lipskiej
-kobieta cały czas myśli o tym, aby znaleźć jakąś pracę by móc pomóc bratu
-możliwość pracy sprawia jej radość, przekonuje o własnej wartości
-Joanna ma wielkie plany
-uczenie staje się jej sensem życia, bo wierzy że w ten sposób może pomagać ludziom
-słowa padające w sądzie: „Uczyłam dzieci, myślałam, że czynię dobrze…Myślę, że dobrze czyniłam.”
-kobieta nie przestaje uczyć mimo grożących jej niebezpieczeństw
-Orzeszkowa jest zdania, że przekazywana wiedza stanowi trwały ślad ludzkiej działalności oraz decyduje o szansie przetrwania narodowego

G. Orwell "Folwark zwierzęcy"
za:
-po rewolucji w folwarku zwierzęta ustanowiły podział obowiązków
-ciesząc się wolnością, zwierzęta gotowe były harować i tracić zdrowie, byle tylko zachować folwark w swoich rękach, nie oddawać owoców swojej pracy ludziom i zapewnić dobrobyt przyszłym pokoleniom
-możliwość pracy dla siebie motywuje zwierzęta do większej aktywności i przynosi znacznie większe plony
-praca staje się sposobem na wolność, za którą są gotowe oddać nawet życie
-każdy pracuje jak tylko może by doprowadzić do wspólnego dobra
-praca sprawia radość, uzyskane w ten sposób pożywienie jest rozkoszą
-wspaniała postawa konia Boxera, który pracując za 3 zwierzęta, ciągle powtarza, że będzie pracował jeszcze mocniej (co staje się jego maksymą), nawet każe budzić się szybciej do pracy, uważa, że praca może wszystko naprawić
-wspólne spotkania w dni wolne od pracy, by zaplanować działania na nadchodzący okres
przeciw:
-świnie nie pracują fizycznie, natomiast sprawują władzę nad innymi i czerpią wymierne korzyści z ich pracy, próżniactwo zamienia je w katów
-praca ponad siły, zwiększająca się z czasem i zmniejszenie racji żywnościowych
-ciągłe pogarszanie warunków pracy doprowadza do zmniejszenia jej wydajności
-utopijny obraz szczęśliwego życia zamienia się w koszmar, w którym dąży się do maksymalnego wykorzystania pracujących zwierząt
-nagrodą co wzorowo pracującego Boxera jest śmierć
-praca ze sposobu na wolność zmienia się na sposób zniewolenia i upadlania

G. Herling-Grudziński „Inny świat”
-w oczy rzuca się doskonała organizacja pracy i banalne (aczkolwiek skuteczne) metody wymuszania większego wysiłku (różnice w kotłach, możliwość spotkania z bliskimi)
-praca przymusowa (odmowa groziła śmiercią), której zadaniem było maksymalne wykorzystanie łagierników, miała ich ostatecznie wyniszczyć (mieli umrzeć, ale wcześniej jak niewolnicy musieli pracować dla państwa)
-niemożliwe do osiągnięcia normy prowadzą do wyszukiwania wszelkich sposobów na unikanie pracy (celowe zachorowania, uszkodzenia ciała, ciąże u kobiet)
-przy wyrębie lasu pracują ponad ludzkie siły – jest to równoważne karze śmierci
-nieludzkie warunki pracy, w niskich temperaturach, głębokim śniegu, niedożywieni i źle ubrani, nienormowany czas
-wynagrodzenie – jedzenie uzależnione od wyrabianej normy (3 kotły)
-bohaterowie głodni, zmęczeni, wytrzymują najwyżej 2 lata
-podstawowy sposób niszczenia, łamania człowieka (można go było łatwo zastąpić)
-praca staje się narzędziem zemsty (Gorcew)
-praca niewolnicza, wymuszanie norm, brak zapłaty
-ludziom z Trupiarni zależało na powrocie do pracy, bo była jedyną szansą przeżycia
-odpowiedzialność zbiorowa, pogoń za procentami i hierarchia pracy była sposobem na łamanie solidarności, poczucia więzi
-upadla człowieka, niszczy psychicznie i moralnie, wyniszcza fizycznie, prowadzi do chorób i śmierci
-drobne ustępstwa stawały się w oczach więźniów wielkimi dobrodziejstwami (dzień wolny od pracy, sianokosy dla narratora stają się wewnętrznym zmartwychwstaniem) i motywowały do wzmożonego wysiłku
-praca była dla więźniów sposobem na zachowanie najskromniejszych pozorów człowieczeństwa
-heroiczna postawa Kostylewa, który godzi się na wielkie cierpienie (samookaleczenia) w celu uniknięcia pracy, jednocześnie traci przez to szansę na spotkanie z matką, będące jedynym promykiem nadziei w jego życiu

Wnioski:
-praca dla siebie, na swoim i dla najbliższych, praca wolna i godna ludzkiego miana była marzeniem pokoleń
-pracy się nie wolno wstydzić
-z ludzi pracowitych i wytrwale dążących do celu trzeba brać przykład
-poprzez pracę ujawnia się nasza postawa moralna, jej skutki są miarą naszej przydatności dla społeczeństwa
-aby praca mogła pełnić rolę wartości najwyższej trzeba spełnić pewne warunki

-kontrowersyjne „Arbeit macht frei” nad wejściem do obozu koncentracyjnego w Auschwitzu
-praca nie zawsze uszlachetnia
-praca odbierająca osobistą godność, degradująca człowieka do roli narzędzia lub zwierzęcia jest jedną z najbardziej brutalnych form upodlenia
-wiek XX i totalitaryzm doprowadziły do zanegowania podstawowych wartości, w tym etosu pracy
-praca może pełnić odmienne role w życiu człowieka, a jej dodatnia ocena nie zawsze jest oczywista
-degradacja pracy przemawia przeciwko tym, którzy się tej degradacji dopuszczają, nie przeciw jej wartości samej w sobie (praca nie hańbi, to człowiek hańbi pracę)