Soczewki kontaktowe

Każdy, kto ma wadę wzroku z pewnością nie raz zastanawiał się nad możliwością zrezygnowania z okularów. Obecnie uważa się, że soczewki kontaktowe są najlepszą, najbardziej opłacalną, najlepiej przetestowaną oraz najbezpieczniejszą alternatywą dla tradycyjnych okularów.

Różne rodzaje soczewek kontaktowych dostępnych obecnie na rynku stworzono po to, aby umożliwić korekcję każdej wady wzroku i sprostać wszystkim oczekiwaniom. Obecnie soczewki znacznie się od siebie różnią zarówno pod względem tworzywa, z którego są wykonane, trybu noszenia i sposobu pielęgnacji.

Aby móc wybrać spośród wielu soczewek kontaktowych dostępnych na rynku, pacjenci noszący soczewki kontaktowe powinni wiedzieć, czym się one charakteryzują.

Obecnie noszone soczewki kontaktowe można podzielić na trzy główne rodzaje:
- miękkie soczewki kontaktowe
- twarde soczewki kontaktowe
- sztywne gazoprzepuszczalne soczewki kontaktowe
- soczewki kosmetyczne i kolorowe

Główne cechy geometrii i rozmiarów w przypadku każdego z rodzajów soczewek są podawane według trzech najważniejszych parametrów: średnicy, promienia krzywizny i mocy, a także tworzywa, z jakiego są wykonane.

Kto wymyślił soczewki kontaktowe? Odpowiedź może znać miłośnik sztuki, bo był to Leonardo da Vinci.
Historię soczewek kontaktowych możemy prześledzić cofając się aż do XVI wieku - ściślej roku 1585, kiedy to ten geniusz renesansu zaczął rozważać możliwość korygowania wad wzroku bezpośrednio na powierzchni oka. Od tego czasu, rozpoczęto próby konstruowania soczewek kontaktowych, a tworzywo i kształt soczewek ulegały wielu zmianom. Współczesne soczewki kontaktowe stały się najlepszym rozwiązaniem dla wszystkich tych, którzy mają problemy ze wzrokiem.

Początki: twarde soczewki kontaktowe

Idąc w ślady Leonarda da Vinci, Rene Descartes, sławny filozof i matematyk XVII wieku, jako drugi przedstawił koncepcję korygowania wad wzroku soczewkami zakładanymi bezpośrednio na oko, a miało to miejsce w roku 1636. Dopiero w 1889 roku szwedzki lekarz dr August Muller jako pierwszy założył soczewki swojemu pacjentowi. Pomimo tego, że soczewki te były jak na owe czasy ogromnym osiągnięciem, to miały kilka zasadniczych wad: zrobione były ze szkła i przykrywały praktycznie całą przednią powierzchnię oka (soczewki twardówkowe). Dopasowanie soczewki polegało na wypróbowaniu ponad tysiąca soczewek zanim wybrano najbardziej odpowiednią. Natomiast duży ciężar soczewek uniemożliwiał w większości przypadków utrzymanie ich w prawidłowym położeniu na oku.

Obecnie twarde soczewki kontaktowe wykonane są z polimetakrylanu metylu, o którym zaraz będzie mowa. Tworzywo to nie przepuszcza tlenu. W przypadku noszenia tych soczewek tlen dostarczany jest do rogówki tylko dzięki stałej wymianie łez pod soczewką.

Twarde soczewki kontaktowe są mniej komfortowe niż miękkie soczewki. Wymagają odpowiedniej, bardziej agresywnej pielęgnacji. Łatwo nimi manipulować i czyścić. Ich średnica jest mniejsza niż średnica rogówki, a zatem, w zależności od zastosowanej techniki dopasowania, soczewka utrzymywana jest w centrum rogówki poprzez siły napięcia powierzchniowego lub jest przytrzymywana przez górną powiekę. Dzięki naciskowi wywieranemu przez powiekę górną łzy przepływają pomiędzy rogówką a soczewką.

Jednakże, ze względu na sztywność tworzywa soczewki te nie przylegają tak ściśle do powierzchni oka i mogą się łatwiej przesunąć np. pod powiekę górną.

Polimerowa rewolucja i soczewka rogówkowa


W latach 30, amerykański optometrysta William Feinbloom zastosował najnowsze osiągnięcie w dziedzinie polimerów (polimetakrylan metylu) do skonstruowania pierwszej twardej, wykonanej z tworzywa nieorganicznego, soczewki kontaktowej. Feinbloom, posługując się miękką, podobną do wosku, szybko twardniejącą substancją, wykonał odlew gałki ocznej pacjenta. Na podstawie odlewu produkował formę na której wytłaczał soczewkę. Chociaż soczewki produkowane w ten sposób były lżejsze i mniej kruche niż szklane to nadal niestety przykrywały całą przednią powierzchnię oka.

Twarde, nieorganiczne soczewki kontaktowe, które przykrywały tylko powierzchnię rogówki wprowadzono w latach 40 i wkrótce stały się dostępne na dużą skalę. Po raz pierwszy w historii, pacjenci mający problemy ze wzrokiem mieli do dyspozycji alternatywę inną niż okulary.

Innowacyjna konstrukcja: soczewka rogówkowa

W roku 1948, Kevin Tuohy zaprojektował nowy typ soczewki kontaktowej, dużo mniejszej od soczewki twardówkowej, o średnicy od 11 do 13 mm, która była pierwszym z produktów nowej generacji twardych soczewek kontaktowych. Następnie konstrukcja soczewki rogówkowej ulepszona została przez anglika o nazwisku Dickinson, którego opatentowane w 1954 roku „mikrosoczewki” były mniejsze niż poprzedni model (9.5 mm) i zapewniały większy komfort.

Sztywne soczewki kontaktowe, dostępne również obecnie, wytwarzane są z gazoprzepuszczalnego, nietoksycznego i wytrzymałego tworzywa. Produkowane są na zamówienia indywidualne, które poprzedzone są wykonaniem pomiarów topograficznych gałki ocznej. Soczewki gazoprzepuszczalne po założeniu na oko pokrywają tylko centralną część rogówki nie przykrywając pozostałej część gałki ocznej.

Pomimo tego, że sztywne soczewki kontaktowe zapewniają prawidłowe widzenie i są stosunkowo proste w użyciu, powodują dyskomfort podczas początkowego okresu noszenia a niektórzy pacjenci nigdy nie są wstanie przyzwyczaić się do ich noszenia. Kurz i brud, dostając się pod powierzchnię soczewki, mogą spowodować otarcia rogówki. Noszenie soczewek sztywnych wymaga długiego okresu adaptacji oka do soczewki co zniechęca wielu pacjentów do ich noszenia. W dzisiejszych czasach, sztywne soczewki kontaktowe stanowią niewielki procent rynku soczewek kontaktowych.

Pierwsze kroki ku miękkim soczewkom

W 1963 roku w Pradze, Otto Wichterle i Lim opatentowali pod nazwą „hydrożel” - polimetakrylan 2-hydroksyetylowy, który umożliwił wyprodukowanie wygodnych do noszenia, miękkich, gazoprzepuszczalnych soczewek kontaktowych. Ich sprzedaż rozpoczęła się w 1971 r. Pierwsze miękkie soczewki kontaktowe przeznaczone były do dziennego noszenia przez okres od 1 do 2 lat. Takie miękkie soczewki, chociaż wykonane z innych tworzyw i innymi metodami, są dziś używane przez 85% pacjentów noszących soczewki kontaktowe na świecie.

Miękkie soczewki kontaktowe zawdzięczają swoją nazwę właściwości tworzyw, w których skład wchodzi woda w proporcji od 36% do 70%. Dzięki temu właśnie są miękkie i gazoprzepuszczalne, co jest najistotniejsze dla utrzymania właściwości i prawidłowej funkcji rogówki, która aby zachować swą przezroczystość potrzebuje stałego napływu tlenu z powietrza.

Ze względu na dużą zawartość wody i właściwości polimerów, miękkie soczewki kontaktowe, łatwo ulegają „zabrudzeniu”. Opłaszczające soczewkę osady pochodzące z filmu łzowego mogą zmienić fizyczne i chemiczne właściwości jej powierzchni oraz obniżyć jej gazoprzepuszczalność, doprowadzając tym samym do zmniejszenia tolerancji oka na jej obecność.

Rozmaitość typów miękkich soczewek kontaktowych obecnie dostępnych na rynku zależy nie tylko od rodzaju korygowanej wady wzroku (krótkowzroczność, starczowzroczność, astygmatyzm), lecz także od ich trwałości. Dziś, dostępne są soczewki przeznaczone do dłuższego noszenia (12-24 miesiące) lub do systematycznej wymiany w okresach od 1 tygodnia do 1 miesiąca.

Soczewki kontaktowe systematycznej wymiany dzięki bardzo częstej wymianie (co 1-2 tygodnie), rozwiązują problem osadów zbierających się na powierzchni, soczewki są wymieniane zanim osady zdążą się na nich opłaszczyć. Osady zazwyczaj przyczyniały się do obniżenia jakości powierzchni tradycyjnych soczewek kontaktowych po pewnym czasie ich stosowania.

Soczewki te są zwykle noszone przez dwa tygodnie ze zdejmowaniem na noc (dzienne noszenie). Niektóre z nich mogą być noszone przez 7 dni/6 nocy a następnie wymienione na nową, sterylną parę (noszenie bez przerwy). Taki sposób noszenia może być jednak zaordynowany tylko przez Specjalistę po dokładnych badaniach oczu pacjenta. W każdym przypadku, na co wskazuje duża ilość danych, częsta wymiana soczewek kontaktowych może pomóc w ograniczeniu niebezpieczeństw związanych z ich noszeniem przez wiele miesięcy.

Najnowsze osiągnięcie w dziedzinie soczewek kontaktowych to soczewki jednodniowe. Stosowanie ich w radykalny sposób zmniejsza możliwość wystąpienia infekcji oraz eliminuje konieczność ich pielęgnowania. Codzienna wymiana to teraz najczęściej zalecany przez większość okulistów sposób noszenia soczewek kontaktowych.

Zalety miękkich soczewek kontaktowych w porównaniu do soczewek sztywnych:

- większy komfort
- spełniają zarówno cele estetyczne jak i praktyczne, najczęściej oba naraz
- mniejsze ryzyko uszkodzeń wynikających z nieumiejętnego nakładania lub noszenia
- są łatwiej tolerowane i wymagają krótszego okresu adaptacji
- dzięki swojej stabilności mogą być używane podczas uprawiania sportów oraz aktywnego trybu życia
- mogą być używane tylko okresowo
- zakładanie i zdejmowanie jest relatywnie łatwiejsze niż w przypadku twardych soczewek kontaktowych
- mniejsze prawdopodobieństwo dostania się drobinek, np. kurzu, między soczewkę a rogówkę, co prowadzi zwykle do otarć.

Soczewki gazoprzepuszczalne

Sztywne, gazoprzepuszczalne soczewki kontaktowe zostały wprowadzone do użytku między rokiem 1973 a 1979. Wytwarzane są z tworzyw, które zapewniają jednocześnie jakość optyczną typową dla soczewek twardych oraz przepuszczalność dla gazów zbliżoną do gazoprzepuszczalności miękkich soczewek kontaktowych. Tworzywo gazoprzepuszczalne umożliwia dotarcie do oka większej ilości tlenu niż w przypadku twardych soczewek, ale jednocześnie jest mniej odporne na zarysowania i wymaga staranniejszego czyszczenia. Soczewki sztywne gazoprzepuszczalne są mniej komfortowe niż miękkie soczewki kontaktowe.
Sztywne, gazoprzepuszczalne soczewki kontaktowe stanowią obecnie około 15% sprzedaży na rynku wszystkich soczewek kontaktowych.

Soczewki kontaktowe do przedłużonego noszenia

Miękkie soczewki kontaktowe do przedłużonego noszenia zostały wprowadzone w 1981 r i pierwotnie mogły być noszone przez 30 dni bez zdejmowania, oszczędzając tym samym ich użytkownikom kłopotów związanych z codzienną pielęgnacją i dezynfekcją.

W roku 1989 FDA (Urząd Kontroli Leków i Żywności) wymógł na producentach skrócenie rekomendowanego okresu noszenia z 1 miesiąca na 7 dni/6 nocy noszenia bez zdejmowania soczewek z oka.

Miękkie soczewki do przedłużonego noszenia są super cienkie i produkowane z tworzyw o dużej zawartości wody po to, aby zapewnić maksymalną przepuszczalność tlenu, a tym samym większą wygodę i zdrowsze noszenie. W 1985 r, ponad jedna trzecia wszystkich użytkowników miękkich soczewek kontaktowych korzystała z soczewek przeznaczonych do przedłużonego noszenia.

Soczewki kontaktowe systematycznej wymiany

Pierwsze na świecie soczewki systematycznej wymiany wprowadziła firma Johnson&Johnson. Zostały skonstruowane tak, aby zapewnić komfort i wygodę konwencjonalnych miękkich soczewek kontaktowych i jednocześnie zwiększyć bezpieczeństwo ich noszenia przez skrócenie używania jednej pary soczewek.

Jednodniowe soczewki kontaktowe

W roku 1995, po latach badań i ulepszeń, wprowadziono pierwsze jednodniowe soczewki kontaktowe na świecie. Nosi się je przez jeden dzień a następnie wyrzuca. Taki typ soczewek całkowicie eliminuje jakąkolwiek potrzebę pielęgnacji i związanych z nią problemów. Codzienna wymiana soczewek na nowe w znaczącym stopniu ogranicza możliwość wystąpienia infekcji oka. Ponadto, codzienna wymiana soczewek uniemożliwia osadzanie osadów na soczewce, które doprowadzają do pogorszenia jakości widzenia. Ponadto, dzięki temu, że pacjenci najczęściej kupują soczewki w opakowaniach wystarczających na miesiąc lub dłużej, ewentualne zniszczenie lub zgubienie soczewki nie stanowi problemu.

Soczewki kosmetyczne i kolorowe

Soczewki kolorowe to miękkie soczewki kontaktowe, które zostały wyprodukowane z barwnego tworzywa. Barwa ich nie jest na tyle intensywna, żeby radykalnie zmienić kolor oczu, ale może dodać inny odcień, który, zwłaszcza w przypadku jasnych tęczówek, może zmienić wygląd danej osoby w bardzo naturalny sposób.

Z drugiej zaś strony, soczewki kosmetyczne wymagają bardzo zaawansowanych technologii produkcyjnych i często robione są na zamówienie. Najciemniejsze z ciemnych oczu można zmienić na niebieskie, ale rezultat może wydawać się trochę „sztuczny”.

Kosmetyczne soczewki kontaktowe są w mniejszym stopniu gazoprzepuszczalne; z tego powodu okres noszenia powinien być krótszy.
Takie soczewki mogą być używane także dla celów terapeutycznych w przypadku niektórych patologii oka, takich jak brak tęczówki, w leczeniu niedowidzenia, lub ze względów czysto kosmetycznych (zmętnienie rogówki, itp.).