Renesans trwał od 1450 do 1600 roku. Nawiązywał w wielu sztukach do kultury antycznej. W Polsce nazwę „renesans” używamy wymiennie z „odrodzeniem”. Są to czasy burzliwego rozwoju sztuki i nauki, wielkich odkryć geograficznych, a także prawdziwego kultu starożytności, której dzieła stają się niedościgłym wzorcem dla pisarzy, poetów i artystów europejskich. Nazwa wywodzi się ze sformułowanej wówczas koncepcji rozwoju kultury, wedle której ludzie renesansu „odrodzili” sztuki i nauki po okresie upadku w dobie średniowiecza. Dziś rozumiemy to pojęcie znacznie szerzej, dostrzegając głębokie zmiany, które zaszły w tej epoce w koncepcji człowieka, w stosunku do życia, świata i Boga.
W okresie renesansu tworzona była głównie muzyka chóralna a capella. Modna stała się technika polichóralna, polegająca na prowadzeniu ze sobą rodzaju dialogu lub naśladowania efektu echa przez 2 lub 3 chóry ustawione w kościele w różnych nawach. Najpopularniejszymi formami religijnej muzyki renesansu była msza i motet. Mistrzem mszy był Giovanni Pierluigi da Palestrina a mistrzem motetu Orlando di Lasso.
Polifonia franko-flamandzka- I szkoła niderlandzka
Jednym z najbardziej prężnych ośrodków rozwoju sztuki stała się w II połowie XV wielu Flandria i Niderlandy. Ze względu na poziom i znaczenie niderlandzkich sztuk plastycznych, mianem szkół niderlandzkich określano też zmiany zachodzące w muzyce tych czasów.
Pierwszym czołowym kompozytorem flamandzkim był Jean Okeghem. Jego działalność przypada na okres kiedy muzyka zgodnie z założeniami średniowiecza była bardziej nauką niż sztuką. Muzyka Okeghema była więc zorientowana intelektualnie choć nie można jej odmówić emocjonalności. Opierał się na szeroko rozpiętych liniach melodycznych o wybitnie ornamentalnych charakterze wykorzystujących pełną skalę głosów. Trzon jego twórczości stanowią utwory religijne, zwłaszcza msze których część oparta jest na świeckich cantus firmus przez co powstaje missa parodia. Podstawą harmoniczą utworów jest rejestr basowy, co jest osiągnięciem epokowym. Największe zdobycze szkoły flamandzkiej to odejście od faktury 3-głosowej na rzecz 4- i 5- głosów, wykorzystanie rejestru basiowego, wokalizacja linii melodycznej, wykorzystanie pełnej skali głosów oraz usamodzielnienie poszczególnych głosów.
II szkoła niderlandzka
Głównym przedstawicielem jest Josquin des Pres od którego rozpoczyna się właściwy rozkwit polifonii renesansowej. Charakterystycznym rysem jego twórczości jest przeciwstawianie odcinków dwugłosowym więcej głosowym. Język harmoniczny wzbogaca o technikę faux bourdon uzyskując w ten sposób pełnię brzmienia akordowego. Kolejnym elementem kontrastującym przebieg dzieła jest przeciwstawienie odcinków imitacji odcinkom opartym na technice nota contra nota. To narastające poczucie znaczenia kontrastu w połączeniu z wyrazistym traktowaniem tekstu doprowadzi w najbliższej przyszłości do powstania techniki polichóralnej. Jego msze są 4- głosowe i tylko 6 z 30 posiada religijny cantus firmus. Pozostałe reprezentują typ missa parodia. Motety Josquina preznaczone są najczęściej na zespół 5- lub 6- głosowy i posiadały budowę 2- częściową.
III szkoła niderlandzka
Muzyka tworzona przez następne pokolenia kompozytorów opiera się w całości na technice przeimitowanej, odchodząc od typowych dla Jodquina des Pres zestawień kontrastujących z fakturą i obsadą odcinków. Cantus firmus traci swoje dotychczasowe znaczenie podstawy utworu, a wykorzystywane jest jedynie we fragmentach jako element poddawany imitacji. Do najbardziej znanych twórców tego okresu należał Nicolas Gombert, prawdopodobnie uczeń Joshuina des Pres. Utwory religijne pisał takie jak msze, motety i magnifikaty. Podstawową zasadą kształtowania jest technika przeimitowana, a dzieła pozbawione są pauz i wyraźnych cezur. Trzon twórczości Gomberta stanowią motety, które pisane były to tekstów religijnych a oparte były na systemie modalnym.
Muzyka okresu reformacji
O rozwoju muzyki niemieckiej zdecydowały takie wydarzenia jak wynalazek druku oraz reformacja zapoczątkowana przez Marcina Lutra. W miejsce dotychczasowych śpiewów pojawiają się nowe, które dzięki licznym drukom i niemieckojęzycznym tekstom szybko zyskują dużą popularność. Muzyka ta łączy elementy śpiewów gregoriańskich, niemieckiej pieśni religijnej, niemieckiej pieśni ludowej z twórczością najwybitniejszych ówczesnych kompozytorów. Największy zasięg miała jednogłosowa pieśń z tekstem niemieckim, która mogła być utworem oryginalnym lub przeróbką dawniejszych pieśni religijnych i świeckich. Pieśni te ukazywały się w zbiorach tak zwanych kancjonałach.
Szkoła wenecka i muzyka instrumentalna
Najwybitniejszym kompozytorem osiadłym we Włoszech był Adrian Willaert, twórca szkoły weneckiej. Tworzyli jego uczniowie Andrea Gabrieli, Cipriano de Rore, Giovani Gabrieli i Claudio Morulo. Wykształciła się tam technika polichóralna polegająca na wykorzystywaniu możliwości dialogowania oddalonych od siebie zespołów. Bezpośrednio po polichóralności rozwija się styl koncertujący będący podstawą muzyki barokowej. Powstaje wiele instrumentów a wraz z nimi nowe możliwości brzmieniowe.
Utwory pisane w technice wokalnej a przeznaczone na instrument to obok sonaty są to ricercar, tiento, fantasia, canzona i capriccio. Pierwsze trzy oznaczają w XVI w. formy instrumentalne oparte na motecie przeimitowanym to znaczy nie posiadającym cantus firmus. W 1615 roku Andrea i Giovanni Gabrieli wydają canzony przeznaczone na 3-22 głosów i opierają się na technice polichóralnej. Z krótkich utworów przeimitowanych bądź wykorzystujących cantus firmus rozwijają się preludia i przygrywki chorałowe niezwykle popularne w kościele protestanckim.
Giovanni Gabrieli
Najwybitniejszy twórca szkoły weneckiej. Był mistrzem techniki polichóralnej, doprowadzając do najpełniejszego rozkwitu gatunek motetu polichóralnego i zespołowej canzony, operującej chórami instrumentalnymi. Zapoczątkował proces który doprowadził do wykształcenia barokowych form takich jak sonata triowa, sonata kościelna i fuga organowa. Dzieła religijne przeważały w twórczości Giovanniego. Początkowo są to motety jednochórowe ale również przyczynił się do rozpowszechnienia techniki polichóralnej zwanej cori spezzati (chóry dzielone). Późniejsze motety, opublikowane po śmierci kompozytora mają charakter koncertujący zbliżony już do barokowej formy religijnego koncertu wokalno-instrumentalnego, z wyraźnym kontrastem faktury solowej i chóralnej i ważnymi rolami partii instrumentalnych. Oprócz motetów pisał też psalmy, magnificaty i opracowania cyklów.
Muzyka wokalna
Największym muzykiem polskiego renesansu był Wacław z Szmotuł. W całości jego twórczości zachowało się jedynie 10 kompozycji. Na dworze wawelskim powstały wszystkie większe kompozycje Officja, Eksklamacje, Lamentacje i 8-głosowa Msza. Niestety dzieła te prawie w całości zaginęły. Jedyne zachowane utwory to motety. Są to 4-głosowe utwory nawiązujące do techniki stałej imitacji. W czasie pobytu w Wilnie powstają pieśni religijne z oryginalnymi tekstami polskimi lub z tłumaczonymi tekstami psalmów. Autorami wierszy byli Mikołaj Rej i Andrzej Trzecieski. Dzisiaj znamy 7 z tych pieśni: Alleluja, Chwalcie Pana, Nakłoń Panie ku mnie ucho Twoje, Kryste dniu naszej światłości, Błogosłaiony człowiek, Modlitwa gdy dziatki spać idą, Pieśń o narodzeniu pańskim, Powszechna spowiedź. Są to kompozycje 4-głosowe prezentujące dwa typy. Z cantus firmus i ozdobnym kontrapunktem oraz napisane na zasadzie nota contra notam. W większości tych pieśni nie występuje imitacja.