Salvador Dali

Jedną z najbardziej ekscytujących osobowości sztuki XX wieku jest niewątpliwie Salvador Dali. Wcześniej tylko Picasso, a później tylko Andy Warhol, jako artyści, potrafili tak skupiać na sobie uwagę mediów i, co za tym idzie, szerokiej publiczności. Łatwo go odnaleźć, kiedy czyta się popularne książki o sztuce, wertuje ilustrowane tygodniki, ogląda kroniki filmowe z trzeciej ćwiartki stulecia. Twórczość Dalego ma nadal ogromny wpływ na współczesnych artystów i przemysł reklamowy.
Dali przez ponad pół wieku zadziwiał, fascynował, ocierając się nierzadko o błazenadę ze swoimi niekonwencjonalnymi metodami artystycznych działań. Ten mistrz reklamy, malarz, rzeźbiarz, pisarz, poeta, filozof, mistyk, autor scenariuszy filmowych i teatralnych był w jednej osobie także scenografem i reżyserem, projektantem mody, wnętrz i przedmiotów użytkowych. Wypracował swój własny, niepowtarzalny styl, który zapewnił mu rozgłos i przysporzył fortuny.
W latach wczesnej młodości poszukując swej twórczej drogi, zwracał się najpierw ku kubizmowi i neoimpresjonizmowi, zafascynowany światopoglądem surrealistów przystał na krótko do ich grona. Nie przeszkodziło to jednak, że na trwałe okrzyknięto go surrealistą: do dziś przeciętnemu widzowi malarstwo surrealistyczne kojarzy się właśnie z twórczością Salvadora Dali. Tak naprawdę pozostał jednak wielkim indywidualistą, pracującym bez ograniczeń, prowokującym również postawą życiową, swoim zachowaniem i ubiorem. Codzienność przechodziła u niego w sztukę, a sztuka stawała się życiem.
Dali wypracował własny sposób widzenia świata, na który złożyła się jego autorska metoda paranoiczno - krytyczna, filozofia Zygmunta Freuda, eksperymenty dononywane na bazie najnowszych zdobyczy nauki i techniki. Był jednak przede wszystkim znakomitym malarzem i grafikiem. Malował głównie w konwencji hiperrealistycznej, a wypracowany przez siebie styl malarski i graficzny, mimo że poddawany ciągłym eksperymentom, pozostawał zawsze niezmeienny i łatwo rozpoznawalny. Prześledzenie twórczości artsty umożliwia widzom wgląd w bogate spektrum tematów i form od neoimpresjonizmu, kubizmu, abstrakcji, malarstwa metafizycznego poprzez zafascynowanie surrealizmem i tzw. mistyczną sztuką nuklearną, teorią struktury cząsteczek, aż po działania typu "performance", instalacje i zaiteresowanie trzecim wymiarem. Ten wypowiadający się w różnych dziedzinach artysta, podatny na mistykę i pełen filozoficznych przemyśleń zadawał w swych pracach pytania o sens bytu, odnoszące się do czasu i przestrzeni.
Dali odwoływał się także do historii i tradycji starych mistrzów. W jego pracach dostrzec można fascynacje sztuką antyku grecko - rzymskiego, włoskiego renesansu, malarstwa i grafiki północnej Europy XV i XVI wieku. Obok wielkich mistrzów Dali inspirował się także tym, co otaczało go na co dzień, np. fotografią prasową. Nie jedno pismo toczyło sądowe spory, oskarżając artystę o przywłaszczenie pomysłu z reprodukowanego w prasie zdjęcia. Dla Dalego była to zawsze świetna okazja do rozgłosu.
Z całą pewnością jego malarstwo i grafika są pełne wątków literackich, nasycone atmosferą tajemniczości i niepokoju, rozgrywają się na granicy metafizyki i życia, zachowując tylko pozory realności. Głównym bohaterem prac Dalego jest człowiek i pozostawiony przez niego ślad: rozrzucone przedmioty, fragmenty przetworzonych części ciała, wytwory rzemiosła, rzeźby i architektura. Człowiek, nawet zwielokrotniony, czy otoczony grupą innych postaci, jest zawsze samotny.
Obrazy i grafiki Dalego przypominają dziwne zdeformowaną rzeczywistość, a krytycy dostrzegli w nim freudowską psychologię głębi. Nie były one jednak oparte na spontaniczności malowanych bezwiednie skojarzeń, lecz na mocno skalkulowanej kompozycji, która za domenę swego działania uczyniła chęć przekształcenia świata. Dzięki odrealnieniu rzeczywistości a zarazem zachowaniu do niej pozornego podobieństwa Dali nadał jej nowy sens zacierając granice realności i projekcji wyobraźni, w której obszar zostaje dopuszczony widz. Dali stosuje też efekty zaskoczenia i niespodzianki, z dużą dozą intelektualnego dowcipu, który daje się odnaleźć w każdej dziedzinie działalności artysty: malarstwie, filmie, pisanych przez niego tekstach i projektowanych przedmiotach użytkowych. To sztuka sprzyja wyzwalaniu utajonych potęg kształtujących ludzkie życie, swobody i wolności, oswaja człowieka z nadrzeczywistością dziwną bo mało znaną, wymagającą nieustannej chęci odkrywania.
Salvador Dali jest fenomenem w dziejach sztuk plastycznych dwudziestego wieku. Tylko jemu w tak wielkim stopniu udało się połączyć sukces komercyjny z uznaniem ekspertów, opinię wielkiego, niepoprawnego eksperymentatora ze sławą gwiazdora kultury masowej, szaleństwo artysty z trzeźwością biznesmena.

DZIECIŃSTWO I DOJRZEWANIE
W 1904 roku w katolickim miasteczku Figueras przyszedł na świat Salvador Dali. Zaledwie rok wcześniej jego rodzice stracili swego pierworodnego syna, także o imieniu Salvador. Tak więc, gdy narodził się ich drugi syn "sobowtór brata" jego rodzice dażyli go nadopiekuńczą miłością. Był on traktowany jak kopia pierwszego, przedwcześnie zmarłego dziecka przywróconego spośród zmarłych, aby ukoić rozpacz, a może i wyrzuty sumienia rodziców, którzy odrodzili się wraz z nim. Drugi Salvador nosił ubranka pierwszego, bawił się jego zabawkami, rozpieszczany, uwielbiany jak nieprawdopodobny podarek losu.
Ojciec Dalego, prawnik z zawodu, był znaczącą postacią w Figueras; matka, z którą przez całe życie łączył go bliski i pełen miłości związek, była żarliwą katoliczką. Dali miał także młodszą o 5 lat siostrę Anę Marię.
Doświadczenia dzieciństwa i okresu dojrzewania były główną siłą napędową przez cały okres kariery Dalego. Już jako dziecko przejawiał potrzebę samotności przerywaną wybuchami ekshibicjonizmu i próbami zwrócenia na siebie uwagi, np. chcąc popisać się przed kolegami ryzykował złamanie karku skacząc z bardzo dużej wysokości.
Rozkochany w sobie Narcyz, niepoprawny w swej manii samotności potrafił całymi dniami, a nawet tygodniami ukrywać się w maleńkiej pralni ulokowanej na najwyższym piętrze swego rodzinnego domu. Tam, siedząc w balii pełnej wody, wykonywał pierwsze malunki na cienkich deszczułkach pokrywek pudeł od kapeluszy.
Drugim miejscem, gdzie uwielbiał przebywać było Cadaqus i jago okolice. Znajdowała się tam posiadłość wiejska El Muli de la Tore należąca do Pichotów, przyjaciół rodziny Dalich. Posiadłość ta wydawała się mu miejscem magicznym. To w jednym z tych pomieszczeń zobaczył po raz pierwszy kulę inwalidzką, która w przyszlości stała się częstym motywem jego dzieł oraz jego ulubionym przedmiotem. To właśnie tam stawiał swoje pierwsze malarskie kroki. Cenił on rodzinę Pichotów, która miała ogromy wpływ na jego artystyczną duszę. Wszyscy Pichotowie byli artystami, głównie muzykami, choć był też wśród nich jeden malarz - Ramón Pichot, który zauważył w Salvadorze ogromny talent malarski. Pichotowie dali Dalemu na pracownię wielką, wybieloną wapnem, bardzo słoneczną izbę. Ćwiczył się tam nieustannie, zwłaszcza w problemach związanych ze światłem. Kiedy wyczerpał wszystek papier i wszystkie płótna , wziął na warsztat stare, drewniane, nie używane drzwi, które wydały się jemu idealnym podłożem martwej natury. Namalował na nich wiśnie, używając jedynie trzech kolorów i wyciskając farby wprost z tubek. Kiedy zarzucono mu, że jego wiśnie nie mają szypułek, dokleił do namalowanych owoców prawdziwe ogonki wiśni, których używał jako modelu, a następnie za pomocą szpilki pracowicie wydłubał z drzwi robaki i przeniósł je na wiśnie. Praca wywarła duże wrażenie na Ramónie i właśnie za jego namową zapisano Dalego w wieku 12 lat do miejsconej klasy rysunku. Mając wrodzony talent, młody malarz zdobył tam technikę i umiejętności, które miały pozostać jedną z najbardziej spójnych i charakterystycznych cech jego malarstwa.
Jako nastolatek Dali malował nieustannie. Krajobraz Cadaqus, obecny w jago dojrzałych pracach, był jego stałym tematem, podobnie jak sceny z życia codziennego w Hiszpanii, a także kopie dzieł uznanych mistrzów.
W wieku 15 lat Dali wraz ze swoimi kolegami wydał pismo o nazwie "Studium" zawierające przygotowany przez siebie dział poświęcony wielkim mistrzom malarstwa, w którym po raz pierwszy wyraził swój podziw dla Velzqueza, a także napisał tekst dotyczący Goi, El Greco, Drera, da Vinci i Michała Anioła.
Gdy Dali miał 16 lat zmarła na raka jago matka. Wkrótce po tym ojciec jego ożenił się z siostrą nieboszczki. Zdarzenia te najprawdopodobniej spowodowały, iż stosunki Dalego z ojcem stawały się coraz trudniejsze.
BURZLIWE LATA STUDIÓW
We wrześniu 1921 r. Dali wstąpił do Szkoły Sztuk Pięknych w Madrycie. Świetnie zdał egzamin wstępny. Jego rysunek wg "Bachusa" Sansovina, choć zbyt mały w stosunku do wymaganych wymiarów, był "tak doskonały, że jury go przyjęło". Od tego czasu przez kilka następnych lat Dali mieszkał w słynnej bursie, najprężniejszym kulturalnie domu studenckim w całym kraju.
Początkowo pozostawał wierny swej potrzebie bycia samotnym i nie uczestniczenia w niczym. Zamykał się w swoim pokoju, a jeśli wychodził, to do Prado, by wykonywać kubistyczne wersje arcydzieł przeszłości. Zajął się też kreowaniem swojej opinii ekscentryka. Kiedy polecono mu narysować gotycką rzeźbę Madonny, przedstawił oniemiałemu nauczycielowi rysunek schodów. Nosił dziwaczne ubrania i przechodził się po Madrycie w krótkich spodniach, czarnej, filcowej czapce i pelerynie sięgającej kostek.
Po okresie odosobnienia związał się z awangardową grupą studencką, w skład której wchodzili między innymi: przyszły reżyser Luis Buńuel i andaluzyjski poeta Federico Garcia Lorca. Uznany przez władze akademii za buntownika został w 1923 r. zawieszony na rok w prawach studenta pod zarzutem niesubordynacji.
Po powrocie na uczelnię porzucił styl cyganerii ze swych wcześniejszych lat i przyjął rolę "aroganckiego elegancika", która miała się stać później znana całemu światu. Używał brylantyny, ubierał się starannie i kosztownie, polubił spotkania towarzyskie. W okresie tym jego twórczość artystyczna była bardzo obfita.
W 1925r. w Galerii Dalmau w Barcelonie odbyła się pierwsza indywidualna wystawa Dalego. Łączyła ona klasyczne w stylu prace z kubistycznymi i purystycznymi obrazami. Mimo tej stylistycznej niespójności Dali odniósł sukces u krytyki. Co ważniejsze, wystawę widzieli, a także pochwalili, Miró i Picasso. Gdy następnej wiosny Dali odbył swą pierwszą podróż do Paryża, odwiedził Picassa i był goszczony w jego prywatnej pracowni.
Jeśli wziąć pod uwagę zasięg referencji i kontaktów, nie może dziwić fakt, iż podczas letnich egzaminów końcowych Dali nie starał się zbyt gorliwie. Kiedy polecono mu wybrać temat, wycofał się z jednego egzaminu twierdząc, że nikt z egzaminatorów nie jest na tyle kompetentny, by go oceniać. To, w połączeniu z innymi przypadkami złamania dyscypliny, było przyczyną wydalenia Dalego ze szkoły. Mimo tego jego kariera już się rozpoczęła.
DALI, LORCA, BUŃUEL, GALA I SURREALIZM
Związek Dalego z Buńuelem i Lorcą, nawet po wyjeździe z Madrytu, odgrywał nadal kluczową rolę w jego artstycznym rozwoju.
W latach 1925-27 Lorca był częstym gościem domu rodziny Dalich. Poeta i malarz uważali się za równych sobie i traktowali się jak bracia. Lorca uwielbiał Dalego, czego dowód dał w "Odzie do Salvadora Dali" i licznych listach. Nawiązali oni kontakty z katalońską awangardą, a Lorca zorganizował w 1927 r. w Barcelonie inscenizację swego pierwszego dramatu lirycznego "Mariana Pineda", ze scenografią projektu Dalego.
Dali zetknął się po raz pierwszy z surrealizmem prawdopodobnie dzięki katalońskiej awangardzie. Jeszcze przed spotkaniem z surrealistami i związaniem się z nimi zdawali mu się najbliżsi. Był to najbardziej wywrotowy ruch w okolicy. Grupa czerpała natchnienie z podświadomości i głosiła wywrotowe poglądy, co idealnie pasowało do ekscentrycznej natury Dalego. Jej arcykapłana Andre Bretona Dali przez pewien czas uważał niemal za drugiego ojca.
Wydaje się, że Dali był niezadowolony z malarstwa jako środka wyrazu idei, które zaczynały go zajmować. Tak oto zaczął przejawiać coraz większe zainteresowanie sztuką filmową. W 1928 r. wraz z Buńuelem pracował nad scenariuszem do filmu pt. "Pies andaluzyjski". Dzięki ukazaniu się w nim brutalnej konfrontacji racjonalności z irracjonalnością miał przynieść on Dalemu sławę. Szybko zmontowane sekwencje wywołują wrażenie snu zakotwiczonego w obiektywnym świecie. Niektóre kadry z filmu jak np. rozkładające się ciało osła, roje mrówek, powiększona ręka, wiążą się z obsesyjnymi motywami erotyzmu, śmierci i rozkładu, które już pojawiły się w malarstwie Dalego.
Wybitnym wkładem malarza do ruchu surrealistów, a także jego własnych prac było wypracowanie metody, którą nazwał "paranoiczno - krytyczną". Jej zastosowanie w następnych obrazach przyczyniło się do wzrostu zainteresowania Dalim ze strony grupy surrealistów.
Latem 1921 roku odwiedziło go kilku członków grupy - belgijski malarz Rene Magritte z żoną, paryski marszand Camille Goemans, a także poeta Paul Eluard wraz z żoną Galą. Fascynowała ich zarówno twórczość, jak i niezwykła osobowość młodego artysty. Konsekwencją tej wizyty było to, że Gala, która początkowo uznała Dalego za postać dziwaczną oraz odpychającą, zainteresowała się jego maniakalną osobowością. Choć pobrali się dopiero w 1958 roku, to jednak już od tamtego czasu, kiedy została z Dalim przez jakiś czas po wyjeździe reszty grupy, stała się jego muzą i obiektem kultu. Dali zrobił z niej niepowtarzalną boginię, dzięki której mógł podporządkować sobie rzeczywistość, motywować i rozjaśniać swoje własne natchnienie. Od tego momentu wszystkie imiona, twarze i przedmioty, kamienie, drzewa, piasek, miejsca, uczucia, lęki, pożądania, podróże, miasta, kontynenty, lata minione i mające nadejść, wszystkie noce, dni przykre i nieruchome, a nawet rozedrgane mają dla Dalego profil Gali lub wspierają się na niej.
W tym czasie Dali namalował szereg obrazów, m. in.: "Zagadkę pożądania" i "Wielkiego masturbatora" które ugruntowały jego pozycję wśród surrealistów, a także wniosły nowe życie w ruch. Ich drobiazgowa troska o detal i obsesyjna seksualność, w połączeniu z mistrzowską, akademicką techniką, streszczały istotę misji surrealistów.
Na początku lat 30-tych Dali wymyślił i zaczął rozwijać swoją teorię podwójnego motywu, która opiera się na założeniu, iż obraz przedmiotu, który bez najmniejszej modyfikacji, przedstawia jednocześnie inny, całkiem niezależny motyw. Pierwszym całkowicie udanym dziełem tego typu jest "Widmo bryczki" z 1933 r.
Coraz bardziej prawicowa orientacja polityczna Dalego oraz coraz większa różnicz między jego ideowymi poglądami a programowymi założeniami surrealistów spowodowały zerwanie z Bretonem i surrealistami. Stało to się nieodwołalne i ostateczne, gdy Dali przybywszy do Nowego Jorku, obwieścił: "Surrealizm to ja".

BOGACTWO, RELIGIA I NAUKA
W USA tempo jego twórczości malarskiej zmalało. Rzucił się natomiast w wir amerykańskiego życia społecznego i biznesu, zdecydowany zostać "największą kurtyzaną" swej epoki. Przez 8 lat wraz z Galą dzielił swój czas między Kalifornię i Nowy Jork projektując biżuterię, malując portrety znanych osób, przygotowując wraz z Schiaparelli nowe perfumy, pisząc swoją autobiografię oraz powieść, a także opracowując dla Hitchcocka sekwencję snu do filmu "Zauroczona". Zgromadził znaczny majątek, co dało asumpt do przekształcenia przez Bretona jego imienia i nazwiska w pełen goryczy anagram: "Avida Dollars" (chciwe dolary).
W 1945 r. tragedia Hiroszimy i Nagasaki stworzyły Dalemu nowy punkt odniesienia. Rozpoczął on nowy okres twórczej aktywności, który nazwał "malarstem atomowym". Wykorzystywał w nim odkrycia fizyki jądrowej dotyczące struktury materii oraz rozszczepienia atomów, wskutek których wyzwala się energia. Poczucie podzielności materii nieustannie powraca w obrazach końca lat 40-tych i 50-tych, np. "Eksplodująca głowa rafaelowska" z 1951 r. Dali zaczął także coraz częściej wykorzystywać tematykę religijną w swoich dziełach, nadając im mistyczny bądź metafizyczny charakter.
W późniejszych latach życia, szczególnie po powrocie do Hiszpanii w 1955r. Dali nadal czerpał inspirację z odkryć naukowych. Pod koniec lat 50-tych fascynowały go osiągnięcia optyki, w 60-tych łączył swe tematy religijne z odkryciem DNA, a w latach 70-tych eksperymentował z holografią i stereoskopią jako nowymi środkami wyrazu.
Dalinizm to określenie charakteryzujące wszystkie zjawiska, które w chwili obecnej wiążą się z postacią Salvadora Dali. Jak wiadomo twórczość Dalego zawsze miała bardzo duże oddziaływanie na swoich odbiorców. Tak się dzieje również po śmierci artysty. Obecnie wiele jego pomysłów wykorzystywanych jest w przemyśle reklamowym, organizowane są stałe i objazdowe wystawy prac mistrza, na rynku wydawniczym pojawia się wiele książek dotyczących Dalego, powstaje coraz więcej witryn internetowych...Zadaniem tego działu jest bieżące informowanie o wszelkich przejawach Dalinizmu. Znaleźć tu można dane dotyczące organizowanych wystaw, zestawienie muzeów, w których znajdują się prace Dalego, aktualne wydawnictwa książkowe o Dalim, linki do najciekawszych stron o mistrzu i wiele innych informacji.
Uporczywość pamięci
Cytaty:
Jedyna różnica między mną, a wariatem jest taka, że ja nie jestem wariatem.
Inteligencja bez ambicji jest jak ptak bez skrzydeł.
Może i umrę niezrozumiany, ale świat będzie mnie podziwiał i zapamięta, jako wielkiego geniusza.
Noszę wąsy, aby pozostać niezauważonym.
Wojny jeszcze nikomu nie zaszkodziły poza ludziom, którzy na nich zginęli.
Codziennie budzę się rano doznając przyjemności z bycia Salvadorem Dali.