Liszt

Liszt Ferenc (Franz) (1811-1886), kompozytor, pianista, dyrygent węgierski (niemieccy biografowie przypisują Lisztowi pochodzenie austriacko-bawarskie). Studiował grę na fortepianie u C. Czernego oraz kompozycję u A. Salieriego w Wiedniu. Tam poznał L. van Beethovena i F. Schuberta, debiutował w 1822 jako pianista. 1823 wyjechał do Paryża, gdzie studiował prywatnie kompozycję u F. Paera i A. Reichy.
1824-1827 koncertował w Paryżu i w Anglii, zachwycając m. in. króla Jerzego IV. W Paryżu poznał czołowe osobistości rodzącego się ruchu romantycznego, m. in. V. Hugo, A. Lamartine'a, H. Heinego, A. Musseta, F. Chopina, H. Berlioza, F. Mendelssohna-Bartholdy'ego. 1834 związał się z księżną Marią d' Agoult, z którą spędził następne 4 lata w Szwajcarii i Włoszech. Skomponował wtedy utwory fortepianowe, zebrane w 2 pierwszych księgach Lat pielgrzymstwa (I Szwajcaria, II Italia).

1839-1847 odbył liczne podróże koncertowe po całej Europie. W 1847 poznał w Kijowie żonę wysokiego oficera rosyjskiego, księżnę K. Sayn-Wittgenstein, która stała się kolejną miłością jego życia. Osiedlił się wraz z nią w Weimarze, obejmując stanowisko kapelmistrza wielkoksiążęcego i skupiając wokół siebie szkołę "nowoniemiecką", z R. Wagnerem, H. von Blowem, P. Corneliusem, J. Raffem na czele. Tam powstało 12 poematów symfonicznych, koncerty fortepianowe Es-dur i A-dur, symfonie Faustowska i Dantejska, Sonata h-moll na fortepian.
1861 opuścił Weimar i udał się do Rzymu na uroczystości zaślubin z księżną Sayn-Wittgenstein, które nie doszły do skutku z powodu odmowy dyspensy przez papieża. Liszt pozostał w Rzymie, 1865 przyjął święcenia kapłańskie. Odbywał do końca życia liczne podróże do Budapesztu, Weimaru, Bayreuth - gdzie zmarł 31 VII 1886.

Był jedną z najwybitniejszych postaci muzycznego romantyzmu, objął swą twórczością okres od narodzin tego stylu po jego późne stadium. W muzyce fortepianowej rozwinął niebywale fakturę i technikę pianistyczną, antycypując zarówno impresjonistyczny styl C. Debussy'ego i M. Ravela, jak i ekspresjonizm A. N. Skriabina, czy też późnoromantyczny koncert fortepianowy P. I. Czajkowskiego i S. W. Rachmaninowa.
W muzyce orkiestrowej skrystalizował i rozwinął gatunek poematu symfoniczne-go, kontynuował Berliozowską ideę symfonii programowej. Jako pianista o fantastycznej technice i hipnotycznym oddziaływaniu na publiczność, autor niezliczonych transkrypcji upowszechnił styl romantycznej wirtuozerii, zaznajamiał słuchaczy z całym repertuarem muzyki XIX w. Jako dyrygent, dyrektor muzyczny dworu weimarskiego, stał się duchowym ojcem neoromantyzmu niemieckiego.