Tarnobrzeg; historia; powstanie; lata współczesne

Historia, powstanie Miasta
Tarnobrzeg leży na prawym brzegu Wisły, w południowo - wschodniej części Polski. Nadwiślański skrawek Puszczy Sandomierskiej posiada bardzo bogatą historię. Początki osadnictwa natych ziemiach sięgają VII wieku.

Od 1567 roku Tarnowscy rozpoczęli długie starania o założenie "Nowego Tarnowa" czy też "Tarnodworu", dla którego uzyskali od króla Zygmunta III Wazy przywilej fundacyjny 28 maja 1593 roku. Żadna z wcześniejszych nazw nie przyjęła się - ostatecznie nazwano miasto Tarnobrzegiem.

Na mocy prawa magdeburskiego w nowo utworzonym mieście odbywały się dwa jarmarki: w dniu Św.Trójcy 5 czerwca i w dniu Św.Szymona i Judy - 28 października.

Tarnowscy, dbając o rozwój miasta, fundują w 1676 roku kościół i klasztor O.O. Dominikanów. Symbolem miasta stał się obraz Najświętszej Marii Panny zwany obrazem Matki Boskiej Dzikowskiej. Obraz ten uznany został za cudowny i przeniesiony z kaplicy dworu w Dzikowie do kościoła Dominikanów w 1678 roku. Tarnobrzeg stał się przez to miejscem kultu Maryjnego, do którego ściągały rzesze pielgrzymów z terenu Małopolski.

W roku 1772 podczas I rozbioru Polski Tarnobrzeg dostał się pod rządy monarchii austriackiej. Tarnobrzeg stał się małym miasteczkiem galicyjskim z przewagą ludności żydowskiej. W 1885 roku miasto stało się siedzibą powiatu, a w 1867 starostwa. Właśnie w roku 1867 nadana została autonomia Galicji, co spowodowało zelżenie ucisku austriackiego. Pozytywnie wpłynęło to na rozwój miasta poprzez budowę telegrafu, linii kolejowej, szpitala, szkoły publicznej i drukarni oraz otwarcie w 1909 roku Cesarsko-Królewskiej Wyższej Szkoły Realnej, która stała się podwalinami pod funkcjonowanie Państwowego Gimnazjum im. Hetmana Tarnowskiego.

Historia Początki XX wieku

Pierwsza wojna światowa przyniosła miastu poważne zniszczenia. Tuż po zakończeniu działań wojennych Tarnobrzeg stał w centrum wydarzeń zwanych Republiką Tarnobrzeską. Pod przewodnictwem Tomasza Dąbala i księdza Eugeniusza Okonia rozwinął się ruch o podłożu społecznym dezorganizujący proces tworzenia się władzy państwowej i ogarniał obszar całego powiatu.

W okresie międzywojennym miasto weszło w skład województwa lwowskiego, będąc siedzibą starostwa.

W latach trzydziestych XX wieku przed miastem pojawiły się perspektywy rozwoju wraz z powstaniem i realizacją planu utworzenia na terenach południowo-wschodniej Polski Centralnego Okręgu Przemysłowego. Jednak wybuch II wojny światowej zniweczył plany na szybki rozwój miasta. W czasie wojny właśnie tu powstała tajna organizacja "Odwet", następnie oddział partyzancki "Jędrusie", którego organizatorem i dowódcą był Władysław Jasiński.

Tarnobrzeżanie

Mam zaszczyt zaprezentować Pani listę najwybitniejszych Tarnobrzeżan. Należą do nich:

Stanisław Jachowicz (1796 - 1857)
czołowy bajkopisarz polski, urodzony w Dzikowie, wybitny pedagog, filantrop, autor kilkuset niezwykle popularnych do dzisiaj bajek dla dzieci: "Pan kotek był chory", "Staś na sukni zrobił plamę"

Jan Feliks Tarnowski
(1777 - 1842)
senator Królestwa Polskiego, członek rządu, tłumacz literatury starożytnej, wybitny kolekcjoner, twórca zbiorów dzikowskich

Stanisław Tarnowski
(1837 - 1917)
jeden z twórców nowoczesnej myśli konserwatywnej, wybitny historyk literatury polskiej, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezes Akademii Umiejętności

Jan Słomka
(1842 - 1932)
działacz społeczny i gospodarczy, na przełomie XIX i XX wieku wójt Dzikowa (przez 45 lat), autor "Pamiętników włościanina" arcydzieła chłopskiego pamiętnikarstwa w Polsce

Wojciech Wiącek
(1869 - 1944)
działacz ludowy z Machowa, założyciel wielu instytucji publicznych, wydawca i redaktor kilku pism regionalnych, poseł do parlamentu w Wiedniu, senator II Rzeczypospolitej

Michał Marczak
(1886 - 1945)
historyk, bibliotekarz zamku w Dzikowie, autor blisko trzydziestu rozpraw i opracowań z zakresu historii regionalnej

Ferdynand Kuraś
(1871 - 1929)
poeta ludowy z Wielowsi, samouk, autor kilkunastu tomików wierszy oraz wspomnień: "Przez ciernie żywota"

Władysław Jasiński
(1921 - 1943)
bohaterski partyzant II wojny światowej, pseudonim "Jędruś", wybitny harcerz, w okresie wojny twórca organizacji "Odwet", na bazie której powstał później słynny oddział "Jędrusie"

Hieronim Dekutowski
(1918 - 1949)
żołnierz AK, szef "Kedywu" AK Lublin-Puławy, jeden z organizatorów organizacji WiN, walczący z władzą komunistyczną w latach 1944 - 1947. Aresztowany i zamordowany w 1949 r., rehabilitowany w roku 1992, pierwszy kawaler medalu Sigillum Civis Virtuti


Zabytki Miasta

Obejmuje zamek hr. Tarnowskich, wzniesiony w XIV w., rozbudowany w XVII i XVIII wieku, przebudowany w 1834 i 1928 roku; kilka obiektów towarzyszących (m.in. pawilon ogrodowy, ujeżdżalnia koni, powozownia, kuchnie zamkowe, elektrownia), a także park krajobrazowy utworzony w XIX wieku w miejscu dawnych fortyfikacji. Będąc główną rezydencją rodową, od pierwszej połowy XIX wieku zamek mieścił słynne zbiory dzikowskie z obrazami Tycjana, Veronese'a, Van Dycka, Rembrandta, Trevisaniego, braci Carraccich, a także liczne rękopisy luminarzy europejskich (m.in. rękopis "Pana Tadeusza" A. Mickiewicza oraz białe kruki, np. komplet wydań Biblii w języku polskim, pierwodruki ojców literatury polskiej). Po rozproszeniu zbiorów, od 1944 roku mieści się tu zespół szkół rolniczych.

Znajduje się w północno wschodnim narożniku rynku, ufundowany przez społeczeństwo polskie i odsłonięty 9 września 1904 roku. Pomnik powstały z inicjatywy Waleriana Wryka i Wojciecha Wiącka, został zaprojektowany i wyrzeźbiony przez Władysława Korpala. Do niedawna był to jedyny w Polsce pomnik tego bohatera insurekcji kościuszkowskiej (drugi został odsłonięty w Racławicach w roku 1994).

Zabytki Regionu


Renesansowy zamek składa się z murowanej rezydencji, do dziś istniejącej i użytkowanej. Prawdopodobnie istniał tu wcześniejszy zamek murowany, którego fragmenty znajdują się w piwnicach dzisiejszego zamku. Rodzina Leszczyńskich przejęła Baranów w roku 1579. Rafał i Andrzej Leszczyńscy rozpoczęli budowę nowej rezydencji. Zamek powstawał etapami i dzisiejszą postać otrzymał w latach 1591-1606. Zbudowany jest na planie prostokąta z czterema cylindrycznymi basztami na narożach i osiowo ustawioną wieżą, pod którą znajduje się wejście po schodach na wewnętrzny dziedziniec. Wewnętrzny dziedziniec otaczający trzy skrzydła mieszkalne, a z czwartej strony zamyka ściana parawanowa zwieńczona późnorenesansową attyką. W ostatnim etapie budowy zamku powstały od strony dziedzińca paradne schody zewnętrzne z niewielką loggią.

Zamek był uszkodzony przez pożar w 1848 i 1898 roku. W czasie ostatniej wojny został zdewastowany. Konserwacja odbyła się w latach 1956-1965 prowadzona przez Alfreda Majewskiego. Obecnie znajduje się tu muzeum i pomieszczenia reprezentacyjne przemysłu siarkowego.




Zamek królewski wzniesiony został nad Wisłą na wysokim wzgórzu, oddzielony parowami od miasta lokacyjnego i od starej osady położonej na zachód. Zamek murowany na miejscu pierwotnego drewnianego grodu piastowskich książąt sandomierskich zbudowany został w połowie XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego. Przebudowa zamku średniowiecznego na renesansową rezydencję miała miejsce za rządów króla Zygmunta Starego w latach 1520-26 wg projektu mistrza Benedykta, budowniczego zamków królewskich na Wawelu i w Piotrkowie. Nowy zamek renesansowy posiadał prawdopodobnie trzy skrzydła mieszkalne wokół dziedzińca zamkniętego murem i bramą od północy, a więc od strony miasta. Wjazd do zamku prowadził przez drewniany pomost przerzucony nad parowem.

Często gościli w nim polscy królowie. W 1656 roku Szwedzi ograbili i wysadzili zamek w powietrze. Ocalało tylko skrzydło zachodnie oraz fragmenty skrzydła południowego. W latach 1680-86 przebudowano skrzydło zachodnie, które stało się głównym budynkiem. Po okresie walk konfederacji barskiej uległ częściowemu zniszczeniu i poddany został restauracji. Po ostatnim rozbiorze Polski został zamieniony przez władze austriackie na sąd i więzienie. W latach 1894-1900 powstały nowe zabudowania. Więzienie usunięto z zamku dopiero 10 marca 1959 roku a gmach przeznaczono na cele kulturalne. Obecnie znajduje się tu Muzeum Okręgowe.



Lata Współczesne

Po wojnie Tarnobrzeg wszedł w skład województwa rzeszowskiego, stając się miasteczkiem powiatowym. Okres stagnacji zakończyło odkrycie bogatych złóż siarki w latach 50-tych. Tarnobrzeg z czasem stał się głównym ośrodkiem polskiego przemysłu chemicznego, przyciągającym tysiące ludzi znajdujących zatrudnienie w przemyśle siarkowym. W wyniku kolejnej reorganizacji struktur administracyjnych w roku 1975 Tarnobrzeg został stolicą województwa.

Obecnie Tarnobrzeg zajmuje obszar 86 kilometrów kwadratowych i liczy 51291 mieszkańców. Po upadku realnego socjalizmu i gospodarki centralnie planowanej proces zmian w strukturze gospodarki nie ominął także Tarnobrzega. Od roku 1989 zauważa się dynamiczne przemiany w ilości i jakości towarów i usług oferowanych przez przedsiębiorców. Na rynku tarnobrzeskim stale rośnie pozycja firm produkujących materiały budowlane, artykuły spożywcze, wyroby przemysłu lekkiego. Wpływa to pozytywnie w przejściu do gospodarki opartej na wielości małych przedsiębiorstw produkcyjnych, usługowych i handlowych. Władze miasta potencjalnym inwestorom deklarują pomoc przy realizacji różnych zamierzeń gospodarczych. W Tarnobrzegu znajduje się bogata oferta terenów uzbrojonych nadających się na inwestycje w branży produkcyjnej oraz usługowo - handlowej.

Położenie Tarnobrzega, posiadającego wysoko wykwalifikowaną siłę roboczą oraz bliskie sąsiedztwo z innymi miastami regionu - wszystko to stanowi poważny atut Tarnobrzega jako ośrodka wartego zainteresowania.

Likwidacja wyrobiska Kopalni Odkrywkowej "Machów" i utworzenia ponad 500-hektarowego zbiornika wodnego da możliwość utworzenia infrastruktury rekreacyjno-turystycznej. Miasto Tarnobrzeg posiada umowy partnerskie z miastami: Francji i Słowacji. Z Pecquencourt we Francji i z Bańską Bystrzycą miasto współpracuje w zakresie wymiany turystycznej dzieci i młodzieży.

Położenie geograficzne miasta
Tarnobrzeg leży na prawym brzegu Wisły, w południowo - wschodniej części Polski, na piaszczystej równinie Kotliny Sandomierskiej. Parametry geograficzne określające położenie miasta to: na południe od 51 równoleżnika i na wschód od 21 południka.

Głównym surowcem mineralnym regionu jest siarka, której złoża odkryto w 1953 roku, i która w znacznym stopniu przyczyniła się do szybkiego rozwoju naszego miasta.

Według nowego podziału administracyjnego Polski, Tarnobrzeg wszedł w skład województwa podkarpackiego ze stolicą w Rzeszowie. Jednocześnie nasze miasto stało się siedzibą powiatu grodzkiego oraz ziemskiego, w skład którego weszły gminy: Baranów Sandomierski, Gorzyce, Grębów, Nowa Dęba.