Pojęcia chemiczne.

Mieszanina jednorodna – układ wieloskładnikowy, w którym wszystkie składniki stanowią jedną ® fazę np. mieszaniny gazowe

Mieszaniny niejednorodna - układ wieloskładnikowy, w którym wszystkie składniki tworzą oddzielne ® fazę np. mieszanina lodu, piasku i soli

Substancja prosta – forma występowania ® pierwiastka chemicznego w stanie wolnym. Dla niektórych pierwiastków istnieje więcej niż jedna taka forma czyli kilka s.p. może reprezentować dany pierwiastek np. występuje jako grafit, diament, fullereny, nanorurki, tlen w powstaci cząsteczek dwu – i trójatomowych itd. (® alotropia).

Izotopy – nuklidy o takiej samej ® liczbie atomowej, lecz o różnych liczbach masowych. Jądra atomowe izotopów zawierają taką samą liczbę protonów ale różnią się liczbą neutronów. Większość pierwiastków jest mieszaninami izotopów. Średni skład naturalnej mieszaniny izotopowej jest stały w obrębie skorupy ziemskiej. Masa atomowa pierwiastka jest średnią uwzględniającą udziały poszczególnych składników (średnią ważoną) z mas izotopów np. miedź jest mieszaniną izotopów 63/29 Cu i 65/29 Cu, których zawartość wynosi odpowiednio 68,9 % i 31,1 % dlatego średnia masa atomowa miedzi powinna wynosić
68,9 x 63 + 31,1 x 65 / 100 = 63,6 u. Większość naturalnych izotopów to izotopy trwałe tj. mające jądra atomowe, które nie ulegają samorzutnemu ® rozpadowi promieniotwórczemu. Izotopy promieniotwórcze są otrzymywane w wyniku reakcji jądrowych lub separowane z mieszanin naturalnych. Zawartość naturalnych izotopów promieniotwórczych jest podstawą
® datowania promieniotwórczego materii organicznej i minerałów. Wzbogacenie związków chemicznych w jeden określony izotop trwały lub promieniotwórczy nosi nazwę podstawienia izotopowego i służy do badania procesów chemicznych (zwłaszcza w układach biologicznych) oraz diagnostyki medycznej i terapii.

Odmiany polimorficzne – różnią się wewnętrzną strukturą molekuralną i postaciami kryształów.

Granit – odmiana magmowa głębinowa zawierająca głównie ® kwarc, ortoklaz, plagioklaz (® glinokrzemiany), łyszczyki, mająca zastosowanie w budownictwie

Kalcyt – minerał CaCO3 zwany również szpatem wapiennym, powstającym ze szkieletów i szkielecików różnych organizmów żyjących w środowisku wodnym. Tworzy przezroczyste kryształy dające podwójny obraz oglądanych przez nie przedmiotów.

Deuter (deuteron) ® izotop wodoru o ® liczbie masowej 2, oznaczany 2/1 H lub D. Wodór naturalny. Średnio zawiera 0,015 % deuteru. Jądro deuteru zwane deuteronem (D+) jeden ®
neutron w odróżnieniu od zwykłego wodoru, którego jądra zawiera wyłącznie proton. Deuter można dość łatwo wydzielić z naturalnej mieszaniny izotopów wodoru dzięki dużemu stosunkowi ich mas molowych (MH : MD = 1:2). Znaczna różnica mas powoduje również zauważalnie różnice w szybkościach reakcji chemicznych przebiegających z udziałem wodoru zwykłego i deuteru (® efekt izotopowy kinetyczny). Związki, które mają atomy wodoru zastąpione atomami deuteru odgrywają bardzo ważną rolę w badaniu złożonych reakcji chemicznych. Ciekłe związki deuteru (np. D2O, CD3OD, C6D6, CDCl3) służą jako rozpuszczalniki w metodach spektroskopowych, zwłaszcza w spektroskopii – magnetycznego rezonansu jądrowego. Woda, w której oba atomy wodoru zostały podstawione przez deuter nosi nazwę ciężkiej wody i ma m.in. zastosowane przy produkcji ® bom jądrowych
Brązy – stopy miedzi i cynku w stosunku zawartości Cu : Sn w zakresie od 4 :1 do 9 : 1 znane już w starożytności. Brązy charakteryzują się dość wysokimi temperaturami topnienia (900 – 1000 C). Otrzymywane obecnie brązy zawierają również domieszki innych metali (np. cynku i ołowiu), a także fosforu (ok. 5 % P, tzw. brązy fosforowe) zwiększającego ich twardość. Brązy służą do bicia monet, wyrobu dzwonów, części maszyn w stanie sproszkowanym służą jak farby. Tzw. brązy glinowe są złocistymi, ciągliwymi i elastycznymi stopami miedzi z glinem (2-20% Al.) nie zawierającymi cyny.

Aragonit – odmiana ® polimorficzna węglanu wapnia (CaCO3) o strukturze rombowej. Dość rzadko występuje charakterystyczne skupienia w kształcie kulistymi. Wchodzi w skład wapiennych szkielecików wielu organizmów m.in. perły i masa perłowa muszli mięczaków to aragonit w ok. 90 %.

Mosiądze – stopy miedzi z cynkiem (10-45 % Zn), często z niewielkimi dodatkami ołowiu, glinu i żelaza. Stopy łatwe w obróbce i odporne na ® korozję o dobrych właściwościach mechanicznych. Mają zastosowanie do produkcji maszyn, przyrządów, rur, śrub itp.

Prot – nazwa najbardziej rozpowszechnionego izotopu wodoru 1/1 H, którego atomy składają się z jednego protonu i jednego elektronu

Woda utleniona – roztwór wodny nadtlenku wodoru o zawartości ok. 3 % H2O stosowany do celów dezynfekcyjnych i kosmetycznych. Bardziej stężone roztwory (do 30 %) noszą nazwę perhydrolu.

Piryt – minerał FeS2 zawiera ugrupowanie disulfiolowe (anion disiarczkowy) S-S, surowiec do otrzymywania kwasu siarkowego (VI)


Polimorficzne odmiany, krystalograficzne odmiany tego samego pierwiastka lub związku chemicznego wykazującego polimorfizm.

Odmiany polimorficzne są trwałe w pewnych zakresach temperatur i ciśnienia, których przekroczenie powoduje przemianę polimorficzną jednej odmiany polimorficznej w inną. Przemiany polimorficzne mogą być odwracalne lub przebiegać w jednym kierunku. Odmiany polimorficzne posiadają, np. siarka, lód, węgiel, węglan wapnia (kalcyt i aragonit)

Grafit, minerał, odmiana alotropowa węgla o barwie czarnoszarej i metalicznym połysku, mało reaktywna, bardzo miękka (wartość 1 w skali twardości Mohsa), tłusty w dotyku, zwykle ma postać ziarnistych lub ziemistych skupień. Powstaje w wysokich temperaturach przy braku tlenu. Grafit dobrze przewodzi prąd elektryczny oraz ciepło, jest łupliwy, nierozpuszczalny. Czysty grafit krystalizuje w układzie heksagonalnym, sieć przestrzenna składa się z równoległych warstw, powiązanych ze sobą siłami Londona i oddalonych od siebie o 3,35 Å, w obrębie warstwy odległość między atomami węgla wynosi 1,42 Å.

Grafit występuje w przyrodzie w postaci minerału. Na skalę techniczną grafit jest otrzymywany przez ogrzewanie antracytu. Grafit służy do wyrobu elektrod, tygli ogniotrwałych, ołówków, smarów, farb. W reaktorach jądrowych pręty grafitu spełniają rolę moderatora.

Węglan wapnia, sys. trioksowęglan(IV) wapnia, CaCO3, biała substancja krystaliczna, trudno rozpuszczalna w wodzie – roztwarza się w wodzie nasyconej tlenkiem węgla(IV) (przechodząc w wodorowęglan wapnia) lub w roztworze chlorku amonu (przechodząc w chlorek wapnia).

W wysokich temperaturach, a także pod wpływem kwasów ulega rozkładowi z wydzieleniem dwutlenku węgla. W przyrodzie występuje w postaci minerałów: aragonitu i kalcytu (gł. składnik wapieni, marmuru i kredy).

Stosowany do wyrobu papieru, kitu, past do zębów, farb, gumy, wapna palonego, cementu, kredy do pisania.

Autotrofizm to sposób odżywiania się polegający na wytwarzaniu związków organicznych z pobranych ze środowiska związków nieorganicznych: CO2, H2O i soli mineralnych, które w wyniku wielu przemian biochemicznych, przy udziale energii, ulegają przekształceniu w wysokoenergetyczne związki organiczne. Jak każde reakcje syntez tak i te związki z wytwarzaniem materii organicznej są energochłonne. Źródła energii do takich syntez są dwa:
- energia świetlna – wtedy mówimy o fotoautotrofizmie oraz
- energia chemiczna, która wyzwala się w procesach utleniania prostych związków chemicznych np. H2O, CO, H2 itp. mówimy wtedy o chemoautotroficznym sposobie odżywiania się.
Jak z tego wynika istota obu procesów anabolicznych jest taka sama inne są tylko źródła energii do przemian.