“Porównaj i oceń reformy w Prusach i Austrii w drugiej połowie XVIII wieku”

“Porównaj i oceń reformy w Prusach i Austrii w drugiej połowie XVIII wieku”


W XVIII wieku zarówno w Prusach jak i Austrii wraz ze zmianą władców nadeszły liczne reformy. Wielu władców w tamtym czasie chciało prowadzić politykę zgodną z ówczesnym duchem oświecenia. W swojej pracy porównam i ocenię reformy w dwóch państwach europejskich, które według mnie uczyniły wtedy największy postęp.

W 1740 roku królem Prus został Fryderyk II. Zreformował on administrację państwa centralizując ją i tworząc nowe ministerstwa. Jednym z utworzonych przez niego ministerstw było Ministerstwo Sprawiedliwości, które miało czuwać nad właściwym funkcjonowaniem sądownictwa. Nad wszystkimi urzędami władca sprawował władzę osobiście. Analizował on sporządzane przez urzędników raporty oraz tworzył dla nich instrukcje.
Gdy władzę w Austrii objęła Maria Teresa, dostrzegła ona liczne problemy nękające jej państwo i konieczność przeprowadzenia reform w celu ustabilizowania w nimsytuacji. Podobnie jak Fryderyk II scentralizowała władzę. Było to konieczne, gdyż Cesarstwo Austriackie zamieszkane było przez wiele grup etnicznych, a różnice między nimi mogłyby doprowadzić do jego upadku. By do tego nie dopuścić starała się znosić przejawy odrębności poszczególnych części kraju. Utworzyła także Radę Państwa, która miała pomóc jej w zarządzaniu krajem. Powstały również różnego rodzaju instytucje centralne zajmujące się polityką wewnętrzną, zagraniczną, wojskowością oraz skarbem państwa. Kolejne zmiany w administracji wprowadził jej syn Józef II Habsburg rozdzielając administrację lokalną od sądownictwa.

Dużym zmianom uległo także prawo obowiązujące w obydwu państwach. Fryderyk II Hohenzollern skodyfikował prawo, uprościł procedury sądowe i zakazał stosowania tortur podczas postępowań sądowych. Józef II Habsburg wprowadził podobne zmiany w swoim państwie również znosząc tortury w postępowaniu sądowym i ograniczając karę śmierci. Również przełomowym jak na tamte czasy działaniem było wprowadzenie jednolitych przepisów dla wszystkich stanów społecznych. Był to bardzo ważny krok w kierunku zmniejszenia dzielącej ich przepaści.

Na pewno jedną z najistotniejszych reform była reforma edukacji, która miała miejsce w Prusach. Fryderyk II zapoczątkował w Europie absolutną rewolucję wprowadzając w swoim państwie obowiązek szkolny dla wszystkich poddanych. Powstały szkoły wiejskie mające głównie uczyć praktyki rolniczej, a naukę na uniwersytetach przekształcono tak, by głównie kształciły prawników i urzędników, czyli osoby potrzebne państwu. Zwracano także uwagę na kwalifikacje nauczycieli, którym zagwarantowano warunki do podnoszenia swoich kompetencji i poziomu posiadanej przez nich wiedzy. Dzięki tym reformom poddani Fryderyka II byli pod koniec XVIII wieku najlepiej wykształconym społeczeństwem w Europie.
Józef II także zadbał o system edukacji wprowadzając jego reformy, rozbudowując świeckie szkoły podstawowe i średnie oraz dbając by podobnie jak miało to miejsce u Fryderyka II – na uniwersytetach kształcono przede wszystkim urzędników. Pomimo, iż Habsburg poświęcił uwagę systemowi edukacji obowiązującemu w jego państwie, to jednak jego reformy nie były tak przełomowe i nie przynosiły takich efektów jak reformy edukacji przeprowadzone w Prusach przez Fryderyka II.

Postanowiono zmienić zasady na których opiera się gospodarka. Oba państwa przyjęły zasadę merkantylizmu, a więc starały się ograniczyć import, rozwijać swój rodzimy przemysł i wysyłać własne towary na eksport, by tym sposobem wzbogacić państwo. Fryderyk II wspierał rozwój manufaktur, wiele z zakładów istniało głównie ze względu na konieczność wyposażenia armii, ale rozwinęły się także inne gałęzie produkcji takie jak np. jedwabnictwo.
Wdrażaniem reform gospodarczych zajął się również Józef II, za którego rządów powstało wiele nowych zakładów metalurgicznych i tekstylnych. Zniósł on cła oraz wewnętrzne regulacje dotyczące handlu.

Fryderyk II nie był tak zafascynowany armią jak jego ojciec Fryderyk Wilhelm I, jednak obaj władcy zdawali sobie sprawę z tego jak bardzo ona jest istotna i starali się zwiększyć jej liczebność oraz siłę. Armia pruska, która na początku XVIII wieku liczyła około 40 tysięcy żołnierzy, pod koniec panowania Fryderyka II sięgnęła niemalże 200 tysięcy osób. Skalę inwestycji Prus w wojsko dobrze ilustruje suma, którą przeznaczał na nie Fryderyk Wilhelm I, gdyż było to aż 70% dochodów państwa. Zmienił on także oblicze wojska wprowadzając w nim żelazną dyscyplinę (za każe przewinienie groziła surowa kara) oraz tworząc armię narodową zamiast korzystania z usług najemników. W całych Prusach wprowadził pobór rekrutów, którzy pochodzili z mieszczaństwa i chłopstwa. Pomimo, iż stopnie oficerskie uzyskać mogła tylko szlachta, to jednak każdy żołnierz miał szansę na zrobienie w wojsku kariery, co zachęcało ludzi do wchodzenia w jego szeregi.
Józef II bardziej niż na wojsku skupił się jednak na rozbudowywaniu sieci tajnej policji i ograniczaniu wolności słowa w swoim kraju. Był przez to krytykowany przez swoich poddanych jak i osoby z zagranicy, którzy widzieli w nim budzącego podziw reformatora, a jednocześnie budzącego zaniepokojenie monarchę.

Zmianie uległa również sytuacja rolników. W Prusach nakazano im uczęszczanie do odpowiedniej szkoły, pojawiły się także nowe maszyny rolnicze, oraz uprawy. Jedną z nowych upraw stały się ziemniaki. Teoretycznie na więcej liczyć mogli poddani Józefa II. Postanowił on poprawić sytuację chłopów i zwiększyć wydajność rolnictwa. Nakazał on zniesienie poddaństwa, a następnie zadecydował o zniesieniu obowiązku wykonywania przez chłopów pańszczyzny. Jednak ziemia, którą uprawiali chłopi nie została im dana na własność, więc ludność wiejska nie odczuła zmian jakie niosły te reformy. Mimo to chłopi nie mogli długo nacieszyć się zniesieniem poddaństwa, gdyż szybko zostało zawieszone, a następca Józefa całkowicie to prawo odwołał.

W XVIII wieku zarówno w Prusach jak i w Cesarstwie Austriackim spadły wpływy kościoła. Fryderyk II był zdystansowany do religii i wprowadził tolerancję religijną w swoim państwie. Prowadził także politykę laicyzacji społeczeństwa i objął kontrolą wszystkie organizacje kościelne, a ich majątki przechodziły na własność państwa. Identyczna sytuacja miała miejsce w państwie rządzonym przez Habsburga. Wydał on patent tolerancyjny, który gwarantował jego poddanym swobodę wyznaniową. Podobnie jak Fryderyk II podporządkował hierarchię kościelną państwu, przejmował majątki kościelne, a także likwidował klasztory i zmniejszał liczbę księży w parafiach. Kazał również zlikwidować wszystkie zgromadzenia zakonne za wyjątkiem tych niosących pomoc chorym i zajmującym się edukacją.

Podsumowując XVIII wiek był bardzo przełomowym wiekiem zarówno w historii Prus jak i Cesarstwa Austriackiego. Przyglądając się przeprowadzanym przez władców tych państw reformom można zauważyć bardzo duże podobieństwa i wzajemne wzorowanie się na sobie. W obu przypadkach zmiany te przyczyniły się do zwiększenia bogactwa państwa jak i podniesienia standardu życia przeciętnego obywatela. Choć do całkowitego zrównania było jeszcze bardzo daleko, to dostrzec w tych działaniach można pierwsze kroki stawiane przez te państwa w kierunku zniesienia różnic dzielących różne stany społeczne, szczególnie na poziomie intelektualnym. Duże zasługi miał tutaj Józef II Habsburg wprowadzając jednolite prawo dla wszystkich stanów społecznych, jednak z pewnością największy podziw budzi postawa Fryderyka II Hohenzollerna, który wprowadził dla wszystkich swoich poddanych obowiązek nauki, dzięki czemu pod koniec XVIII wieku Prusy posiadały najlepiej wykształcone społeczeństwo w całej Europie.