Religia - była i jest faktem powszechnym w życiu ludów i narodów starożytnych, średniowiecznych oraz nowożytnych, aż po czasy współczesne. Wyznają ją ludzie prości, wykształceni, dzieci, młodzi i starsi. Na blisko 6 miliardów ludzi żyjących dziś na świecie około 5,5 miliarda deklaruje się jako wyznawcy różnych religii. Do największych współczesnych religii świata należą obecnie:
- Chrześcijaństwo jest globalną wiarą uznającą w Jezusie Chrystusie syna Bożego, ma trzy główne odgałęzienia katolicyzm, prawosławie i wyjątkowo rozdrobniony wewnętrznie protestantyzm.
- Judaizm jest przymierzem, a także najstarszą religią monoteistyczną, miał ogromny wpływ na inne tradycje religijne.
- Islam, który ma dwa główne kierunki (sunnizm i szyizm), silnie podkreśla jedność Boga, ale także wymagania moralnego prowadzenie się i pobożności.
- Hinduizm oferuje wiele form kultu religijnego, bezpośredniego doświadczenia absolutu. Hinduizm nie ma założyciela, nie kładzie nacisku na żadną fundamentalną doktryną i uważany jest za religię istniejącą od zawsze.
- Buddyzm podkreśla cztery szlachetne prawdy i postrzega pokonanie własnych pragnień i pożądań jako jedyny sposób na osiągnięcie prawdziwego wyzwolenia.
- Konfuncjonizm jest starożytnym, szeroko oddziałującym systemem etycznym z akcentami religijnymi.
- Taoizm zwraca uwagę na harmonijne związki z siłami natury.
- Szintoizm niegdyś podstawowa religia Japonii, czci formy i siły natury, zaleca szczerość, czystość i niewinność.
Religie
Chrześcijaństwo - jest jedną z wielkich religii monoteistycznych, wyznawana jest przez około 30% ludności świata. Spośród blisko 1,8 mld chrześcijan około 970 mln stanowią katolicy, 300-450 mln protestanci, około 150 wyznawcy prawosławia, 60 mln anglikanie, 30 mln członków starożytnych Kościołów wschodnich. Chrześcijanie przeważają w strukturze religijnej Europy, obu Ameryk i Australii, w Afryce stanowią ok. 33% ludności, w Azji - nieznaczną mniejszość. Zasady etyczne chrześcijaństwa przyjmowane są w znacznej mierze nawet przez ludzi niewierzących, traktujących je jako uniwersalne prawdy humanizmu. Chrześcijaństwo sprzyjało też rozwojowi wszelkich gałęzi sztuki - zarówno w sferze duchowej, inspirując ich treści, jak materialnej, poprzez mecenat nad artystami.
Judaizm, mozaizm - najstarsza monoteistyczna religia, prekursor chrześcijaństwa i islamu, narodowa religia Żydów. Za założyciela religii judaistycznej, uznaje się Mojżesza. Od jego imienia judaizm jest także nazywany "mozaizmem". Religia ta przyjmuje zasadę harmonii pomiędzy Bogiem i światem, podstawą której jest posłuszeństwo prawu ogłoszonemu człowiekowi przez Boga oraz przymierze zawarte za pośrednictwem Mojżesza na Synaju. Równocześnie judaizm jest zespołem wartości, norm i postaw etycznych wynikających z tradycji, obyczaju i religii Żydów. Postępowanie zgodnie z nakazami jak i przywilejami Tory ofiarowanej przez Mojżesza stanowi główny fundament życia Żydów pod wszelkimi względami. W oparciu o Pięcioksiąg Mojżeszowy możemy wyznaczyć m.in. następujący wpływ religii:
- Żydzi są osobami kierującymi się zasadą pełnej uczciwości i rzetelności niezależnie od roli jaką sprawują jako, że zaniedbanie pracy jest grzechem przeciw Bogu i bliźniemu,
- Równość wszystkich wierzących, brak hierarchii i zmuszanie bliźniego do utraty godności jak i grzechu jest sprzeciwieniem się woli Boga oraz Torze,
- Właściwe traktowanie ludzi, zwierząt i roślin oraz rzeczy materialnych mogących posłużyć bliźnim – np. jedzenie,
- Tora zabrania również kradzieży, zdobywanie form pieniędzy w sposób nieuczciwy lub upokarzający bliźniego.
Kwintesencja etyki judaizmu zawiera się w dwóch sentencjach biblijnych: Będziesz miłował twojego Boga Jahwe z całego serca z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił oraz bliźniego swego jak siebie samego. Ponadto Żydów obowiązuje 613 nakazów i zakazów sformułowanych w Biblii (Pismo Święte) i Talmudzie, szczegółowo regulujących życie Żydów zgodnie z nakazami wiary.
Islam, mahometanizm - jedna z największych religii współczesnego świata obok chrześcijaństwa, hinduizmu, buddyzmu i taoizmu, posiadająca charakter monoteistyczny. Liczbę wyznawców islamu szacuje się na ok. 900 mln, co daje mu drugie miejsce po chrześcijaństwie, we wszystkich jego odmianach. Sama nazwa "islam" pochodzi od arabskiego rdzenia "salama" i oznacza pogodzenie się z wolą Bożą, przystanie na Boga, poddanie się Bogu. Nazywana też jest od imienia jej założyciela mahometanizmem.
Podstawą doktryny islamu jest wiara w jedynego Boga Allacha, zaufanie do Koranu oraz do tradycji. Człowiek jest stworzeniem i sługą Allacha. Jest obdarzony wolną wolą, zasługuje swym postępowaniem na zbawienie i pobyt w raju lub na wieczne potępienie. Wyznawcą islamu można stać się przez wygłoszenie ze szczerą intencją formuły: "Nie ma Boga prócz Allacha, a Mahomet jest jego prorokiem" (są to równocześnie słowa, które jako pierwsze wpadają w ucho każdemu nowonarodzonemu niemowlęciu muzułmańskiemu i które są wymawiane nad grobem) i przyjęcie na siebie obowiązków wynikających z Koranu, tradycji i prawa. Obowiązkiem każdego muzułmanina, czyli wyznawcę islamu obowiązują wyznanie wiary, modlitwa, jałmużna, post, pielgrzymka do Kabby. Obowiązki te nazywają się w teologii muzułmańskiej pięcioma filarami islamu. Szerzenie ich, za pomocą oręża zalecane przez Koran nazywa się świętą wojnę, - dżihad.
Islam zabrania spożywania wieprzowiny, co niesie za sobą brak hodowli trzody chlewnej. Jednakże głosi życie w umiarze, bez zbytku, bez marnotrawstwa.
Każdy muzułmanin ma obowiązek „szukać” przez całe życie,• powoduje to wysoki poziom intelektualny wyznawców tej religii (oraz kiedyś było przyczyną wielu epokowych odkryć we wszystkich dziedzinach nauki)
- Charakterystyczna architektura sakralna ma spory wpływ na rozwój turystyki
- Fanatyzm religijny i wiążące się z nim konflikty (często międzynarodowe), osłabiają kraj i jego gospodarkę
Hinduizm - jedna z najważniejszych, obok dżinizmu i buddyzmu religii Indii. Od połowy I w. kontynuacja wedyzmu i braminizmu. Jest wyznaniem niespójnym, składającym się z takich ugrupowań, jak: siwaickie i wisznuickie. Należą też do niego różne kierunki filozoficzne: sankhaja, joga, wedanta. Hinduizm jest religią monoteistyczną polegającą na tym, że cześć oddaje się jednemu bogu, który przejawia się pod postaciami wcieleń i żeńskiej energii. W hinduizmie obowiązuje doktryna uznanie autorytetu Wed i pierwszeństwa kasty braminów, zasada ahinsy, uznanie prawa karmana i sansary oraz trzech ścieżek zbawienia. Hinduizm jest religią zwartą geograficznie i etnicznie, pomimo prób przenoszenia go na inne obszary świata. Ogólna liczba wyznawców określana jest na ok. 640 mln. Obejmuje: Indie, część Pakistanu, Cejlon, Nepal, Bali, Trynidad. Ortodoksyjny hinduizm uznaje tylko nieosobowego Boga. Wierni jednak czczą wiele bóstw, ale nie uważają ich za istoty wieczne i wszechmocne. Najważniejszymi pośród bóstw są: Brahma, Wisznu i Siwa, którzy łączeni są w triadę. Brahma jest stwórcą świata, jego zachowawcą i konserwatorem. Siwa doprowadza do końca każdy okres zwany kalpą aż do zagłady świata. Brahma jest bogiem osobowym, przedstawianym jako brodaty mężczyzna, niekiedy z czterema lub pięcioma głowami i czterema ramionami. Żoną Brahmy jest Saraswati.
W społeczeństwie bardzo dużą rolę odgrywa (połączony z religią) podział na kasty, związane z wykonywanym zawodem, który podobnie jak przynależność kastowa jest dziedziczny:
- „sztywność” kast (brak transferów z niższej do wyższej), wymusza rolniczy charakter państwa
- mała waga wykształcenia, w porównaniu do „dobrego pochodzenia”
- ograniczenia i ścisłe powiązania kasty z wykonywaną profesją (rodzinne tradycje), w sporym stopniu hamuje to rozwój gospodarki
- narzucany przez podział kastowy i religię model rodziny, uniemożliwiający w wielu przypadkach przeniesienie się ludności z wsi do miast (silna tradycja)
- zjawisko „świętych żebraków”
Dla hindusów nie zabijanie• zwierząt stało się cnotą – jest to wyrażane m. in. w kulcie świętych krów, tj. zwierząt, które dostarczają pożywienie, bez potrzeby przelewania ich krwi (oczywistym więc jest, że religia narzuca wyznawcom wegetarianizm, jednak w życiu codziennym nie przestrzega się tego nakazu spożywając jagnięcinę czy baraninę)
Z narzuconego wegetarianizmu, naturalnie wynika duża rola• rolnictwa, głównie upraw roślin strączkowych, gdyż białko w nich zawarte, uzupełnia niedobory spowodowane brakiem mięsa w jadłospisie
W hinduizmie obchodzi się bardzo dużo świąt, należą do nich m.in.: "święto świateł" (diwali), święto narodzin Kryszny, święto Wisznu-Dżagannathy (Pana świata), święto Siakti - związane z zabiegami magicznymi, polegającymi na pozyskaniu żeńskiej energii, w czasie którego używa się środków odurzających i odbywa się ceremonie orgiastyczne. Architektura (głównie sakralna) pozytywnie wpływa na rozwój gospodarki
Buddyzm - jedna z wielkich religii uniwersalistycznych. Rozwijała się począwszy od V w. p.n.e., a jej punkt wyjścia stanowiły nauki głoszone przez Buddę Śakjamuniego. Podstawą buddyzmu są tzw. Cztery Szlachetne Prawdy, objawione przez Buddę w jego pierwszym kazaniu w Benaresie: "wszelkie bytowanie to ból i cierpienie " - bolesne są narodziny, starość, śmierć, połączenie z niechcianym, rozłączenie z miłym, niezaspokojenie pragnień źródłem cierpienia jest niewiedza, z której poprzez różne stadia pośrednie wyłania się pożądanie i przywiązanie do życia zamykające człowieka w kręgu wcieleń istnieje możliwość położenia kresu cierpieniu stwarza ją tzw. Ośmioraka Ścieżka: należyty pogląd, należyty zamiar, należyta mowa, należyte działanie, należyty sposób życia, należyty wysiłek, należyta uwaga, należyta koncentracja.
Obecnie liczy ok. 750 mln wyznawców. Dominuje w Napalu, Laosie, Bhutanie, Tajlandii, Birmie, Kambodży, Sri Lance. Wielu buddystów mieszka też w Chinach, Japonii, Korei Południowej, Wietnamie, Mongolii, Indonezji, Malezji oraz na obszarze Federacji Rosyjskiej. Niewielkie gminy buddyjskie znajdują się w Europie.
Konflikty wyznaniowe
Wojny religijne to temat aktualny, niestety także dzisiaj: niedawne wypadki w byłej Jugosławii czy konflikt irlandzko - angielski w dużej mierze mają podtekst wyznaniowy. Tego typu zawieruchy towarzyszą ludzkości od bardzo dawna. Czy były to na początku edykty cesarskie w Starożytnym R zymie, potyczki różnych grup, czy regularne wojny jak wyprawy krzyżowe. Wszystkie te zjawiska miały wspólny cel: zniszczenie jednego lub wielu wyznań i jego wyznawców, podporządkowanie innej ideologii, wierze. Wszystkie charakteryzowały się okrutnością i rozlewem krwi, często niewinnych ludzi. I tak na przykład było w 1948 w wojnie o niepodległość Izraela.
Po proklamowaniu 14 maja 1948 r. niezależnego Państwa Izrael, kraje arabskie nie uznały podziału Izraela i zaatakowały jego obszar. Przeciwko Izraelowi walczyły oddziały egipskie, syryjskie, jordańskie, palestyńskie, libańskie, irackie i saudyjskie. Słaba organizacja wojskowa Izraela Hagana z trudem broniła swoich pozycji. Arabowie opanowali pustynię Negew, Jerozolimę i Górną Galileę. 21 maja Izraelowi udało się powstrzymać syryjską ofensywę w dolinie Jordanu, co miało duże znaczenie psychologiczne. 28 maja powołano do życia Siły Obrony Izraela (IDF). Pod koniec maja Izraelczycy powstrzymali ofensywę egipską. 11 czerwca na wniosek ONZ podpisano 28-dniowy rozejm. Czas ten Izraelczycy wykorzystali należycie. Powstały nowe, szczegółowe plany działań. W obozie arabskim brak było koordynacji co ułatwiło zadanie Izraelowi. Po wygaśnięciu rozejmu 9 lipca jego wojska uderzały kolejno w najsłabsze ogniwa linii arabskich. 16 lipca Izraelczycy zdobyli Nazaret. 18 lipca wszedł w życie kolejny rozejm. Tym razem Izrael odbudował swoje lotnictwo wojskowe. Zakupiono kilkanaście samolotów w Czechosłowacji i 3 ciężkie bombowce B-17 w USA, które później użyto do bombardowania Kairu i Damaszku. W październiku wojska egipskie zostały wyparte z Galilei. W listopadzie i grudniu toczyły się walki w strefie Gazy, zakończone ogromnym sukcesem Izraela. Ich jednostki w pościgu za Egipcjanami wkroczyły na półwysep Synaj. 29 grudnia wszedł w życie kolejny rozejm. Pod naciskiem mocarstw 2 stycznia Izraelczycy wycofali się z Synaju. W tym czasie Izrael kontrolował już cały obszar przyznany mu wcześniej na mocy decyzji ONZ, a także większość Zachodniej Galilei i dużą część Jerozolimy. 24 stycznia 1949 r. podpisany został izraelsko-egipski układ o zawieszeniu broni, w wyniku którego linie frontowe uznano za granice. 23 marca podobny układ podpisał Izraelz Libanem - na jego mocy wojska izraelskie wycofały się z zajętych przez nie ziem libańskich. 3 kwietnia wszedł w życie układ pokojowy izraelsko - jordański a 20 lipca zawarto układ izraelsko-syryjski. Rezultaty wojny stanowiły wielkie zwycięstwo Izraela. Powiększył on swe terytorium o przeszło 6,7 tys. km2 . Zwycięstwo w tej wojnie państwo żydowskie okupiło stratą 6 tys. zabitych. Państwa arabskie nigdy nie ujawniły danych dotyczących strat...
Współistnienie kultur
Przypadek Ameryki stanowi przeciwwagę dla procesów asymilacji i alienacji, które dotknęły środowisko żydowskie w Europie. Wolni i równi niemal od początku, żydzi amerykańscy zachowali wyraźne poczucie tożsamości i spójności, stanowiąc zarazem inteligentną część kraju, który ma pełne prawo nazywać swoim. Ameryka ich stworzyła i oni stworzyli Amerykę. Trudno by było znaleźć jakąś dziedzinę życia, do której nie wnieśli by swego wkładu. Z drugiej strony trudno byłoby wskazać taki aspekt życia Żydów, na którym by się nie odcisnęło piętno Ameryki.
„Większość naszego narodu składa się z mniejszości - mniejszości religijnych i rasowych. Ich różnorodność decyduje o sile Ameryki. Jest ona nie tyle tyglem narodowości, co raczej orkiestrą symfoniczną” - To optymistyczne stwierdzenie polityka przemawiającego w 1954 r. na zebraniu poświęconym kwestii praw obywatelskich stanowi klucz do zrozumienia sukcesu Żydów amerykańskich. W Ameryce każda mniejszości może zachować własną tożsamość, nie padając przy tym w normalnych czasach ofiarą podejrzeń o separatyzm czy działalność wywrotową. Pod tym względem US A stanowią jedyny w swym rodzaju kraj. Nic więc dziwnego, że Ameryka od dawna była miejscem, do którego kierowali się żydowscy emigranci. Żydzi amerykańscy stanowią zdecydowanie największe skupisko ludności żydowskiej na świecie. Według szacunków z 1980r. liczebność Żydów w Ameryce wynosi około 5,5 - 6 milionów. Ponad jedna trzecia, czyli ok. 2 milionów mieszka na obszarze metropolii Nowego Jorku, a dalsze pół miliona na obszarze metropolii Los Angeles. Żydzi stanowią ok. 2,6 procenta ludności USA. Choć większość Żydów Amerykańskich urodziła się na miejscu, to do Ameryki cały czas napływają nowi imigranci, ostatnio gównie z Izraela, Rosji i Iranu. Napływ imigrantów równoważy bardzo niski poziom przyrostu naturalnego. Pomimo znacznej liczby małżeństw mieszanych, częste są przypadki przejścia współmałżonków na judaizm i wychowania dzieci na Żydów.
Napływ imigrantów żydowskich nasilił się w latach osiemdziesiątych. Do 1900 roku liczba ludności żydowskiej wzrosła czterokrotnie, sięgając miliona, w 1920r. wynosiła dwa miliony, w 1914r. - trzy miliony, a w połowie lat dwudziestych - cztery. Nowi imigranci pochodzili głównie z Europy Wschodniej. Z reguły biedni, przybyli w okresie, w którym drobny handel i rzemiosło ustępowały miejsca produkcji przemysłowej, rozwijającej się w szybko rosnących miastach. Większość nowo przybytych osiedlała się w Nowym Jorku, Filadelfii, Chicago i Bostonie i znajdowała sobie zatrudnienie głównie w przemyśle odzieżowym i tytoniowym, a w mniejszym stopniu także w budownictwie i handlu. Pomimo niskich płac, bezrobocia i chorób sytuacja Żydów poprawiała się stopniowo dzięki ciężkiej pracy i wzajemnej pomocy. Nasilenie się amerykańskiej ksenofobii po I wojnie światowej wywołało antysemicką agitację, ograniczenie napływu imigrantów i "numerus clausus" w uczelniach o największym autorytecie. Konsekwencji tych zjawisk nie da się jednak porównać z tym, co działo się w tym czasie w Europie. Najbardziej tragiczne następstwa miało zamknięcie granic przed ofiarami europejskiego antysemityzmu.
Jednak położenie samych "Niemców" nieustannie się poprawiło; zasiadali w kongresie, władzach stanowych i miejskich. Za prezydentury F.D. Roosevelta (1922-1945) zajmowali ważne stanowisko w rządzie federalnym. Jednocześnie imigranci z Europy Wschodniej i ich dzieci adoptowali się do nowych warunków, osiągając lepszą pozycję społeczną i ekonomiczną. Dziś Żydzi są dobrze zintegrowani z resztą społeczeństwa, choć zachowują poczucie żydowskiej tożsamości i silną więź. Nie widzą w tym żadnej sprzeczności, tak samo bowiem wygląda sytuacja innych mniejszości. Sprzyja temu rozdział kościoła od państwa i całkowita wolność wyznania.
William Cecil twierdził, że państwa, w których obywatele są wyznawcami dwóch różnych religii są stale zagrożone możliwością konfliktu. "Nigdy nie może być bezpieczne takie państwo, gdzie toleruje się dwie religie. Nie ma bowiem nienawiści tak wielkiej jak wyznaniowa, a ci, co różnią się w służbie Bożej, nie pogodzą się nigdy w służbie ojczyzny."Praktyka wskazuje, że pomimo różnic kulturowych, doktrynalnych można w różnorodności wyznań znaleźć płaszczyzny porozumienia, wyodrębnić to co wspólne, to co łączy. Konieczna do tego jest tolerancja religijna. Kwestia tolerancji religijnej należy do najzacniejszych problemów życia społecznego i to zarówno w przeszłości jak i obecnie.
