Skorzonera - Wężymord , Czarny korzeń

(Scorzonera hispanica) rodzina: Złożone (Compositeae)
rodzaj warzywa: korzeniowe


 POCHODZENIE I OPIS BOTANICZNY

Skorzonera w stanie dzikim występuje w płd.Europie , na Kaukazie i w południowej Syberii, jako bylina. W Polsce rzadko można ją spotkać na łąkach w lasach, w zaroślach. Została włączona do uprawy w XVI-XVII ,prawdopodobnie w Hiszpanii. Polska nazwa „wężymord” – wskazuje że była stosowana jako lek przeciw jadowi żmiji. W uprawie jest to roślina dwuletnia, i I roku tworzy rozetę liściową oraz stanowiący część jadalną –korzeń spichrzowy długości do 30 cm i średnicy 3-4 cm . W II roku korzeń dalej przyrasta ,zachowując walory smakowe do chwili pojawienia się paków kwiatostanowych. Skorznonera kwitnie wczesnym latem, jest rośliną zarówno samo-, jaki i obcopylną. Owoc to żółtawa niełupka ,walcowata w kształcie, bardzo długa , wąska.

 ZNACZENIE GOSPODARCZE I WARTOŚĆ ODŻYWCZA

Korzeń spichrzowy skorzonery spożywany jest po ugotowaniu . Młode liście można spożywać jako sałatę. W ziołolecznictwie stosowana jest lek nasercowy i przeciwbólowy .Jest to dobry surowiec do produkcji mrożonek i konserw .Skorzonera ma cenne właściwości smakowe i odżywcze. Korzenie zawierają około 20 % sm. oraz znaczną ilość soli mineralnych , węglowodanów, oraz witaminy – C oraz z grupy B. Glikozydy nadają korzeniom przyjemny smak i decydują o ich wartości dietetycznej, zwłaszcza w chorobach przewodu pokarmowego.





 WYMAGANIA KLIMATYCZNE I GLEBOWE

Skorzonera dobrze rośnie na glebach żyznych, bogatych w próchnicę, niezbyt ciężkich, piaszczysto-gliniastych o odczynie pH 6,5-7. Jest wrażliwa na wapnowanie i w razie konieczności zabieg przeprowadza się jesienią. Ze względu na głęboki system korzeniowym ziemia powinna być głęboko uprawiana, pulchna. Na ziemiach zbitych i kamienistych skorzonera tworzy zniekształcone korzenie. Wielkość korzenia zależy nie tylko od cech genetycznych , ale także od gleby. Skorzonera uprawiana na glebach piaszczystych tworzy małe korzenie , na glebach ciężkich –długie ale cienkie.
Skorzonera najlepiej udaje się na stanowisku nasłonecznionym ,ale jest wytrzymała na niską temperaturę ,wiec korzenie mogą zimować w polu. Minimalna temp. kiełkowania nasion wynosi 3-4 oC. Najsilniejszy wzrost korzeni jest od połowy lipca do września wtedy potrzeby wodne roślin są najwyższe i w wypadku suszy gleba powinna być nawadniana , tak by jej wilgotność kształtowała się w okolicy 55 – 65 % pojemności wodnej.

 STANOWISKO W ZMIANOWANIU , NAWOŻENIE I UPRAWA ROLI .

Skorzonera jest uprawiana jako plon główny w drugim roku po oborniku. Na świeżym powoduje rozwidlenie się korzeni . Jako przedplon odpowiedni jest ogórek , por, fasola , kalafior. Nie stosuje się kapusty ,ponieważ może wystąpić zniekształcenie korzeni u skorzonery. Na glebach lekkich poleca się uprawę po zbożach , co ogranicza straty w plonach spowodowane przez mątwika północnego. Nie można uprawiać skorzonery po sobie i po innych korzeniowych.
Nie powinna być uprawiana na nawozach zielonych .
Dawki nawozów na 1 ha:
N – 75-100 kg
P2O5 – do 150 kg
K2O – do 240 kg
Azot można zastosować w dwóch dawkach - przed siewem i w dawce 30 kg/ha pogłównie po przerywce roślin .Można azot zastosować także w trzech dawkach – przedsiewnie 25 kg/ha za każdym razem - przed pierwszym i drugim odchwaszczaniem plantacji. Na skutek przenawożenia azotem mogą wystąpić puste przestrzenie w korzeniach spichrzowych.
Nawozy fosforowe i potasowe daje się w całości przedsiewnie.
Postać nawozu potasowego ma główny wpływ na barwę korzenia. Najlepsze zabarwienie uzyskuje się przy użyciu siarczanu potasu lub siarczanu potasowo-magnezowego. Sól potasowa nie powinna być stosowana.
Ponieważ korzenie skorzonery sięgają dość głęboko orka jesienna musi być głęboka – 25-30 cm,
Natomiast wiosenne przygotowanie górnej warstwy gleby polega na włókowaniu i bronowaniu.

 ODMIANY

Na krajowej liście odmian znajduje się tylko jedna odmiana holenderska – ‘ Lange Jan’ . Tworzy długie korzenie , średniej grubości , tępo zakończone o małej skłonności do rozwidlania. Skórka korzenia jest ciemnobrązowa ,gładka .Odmiana bardzo plenna , przeznaczona do bezpośredniego spożycia oraz przetwórstwa.

 METODY UPRAWY

Skorzonerę uprawia się z siewu bezpośrednio w pole, nasiona sieje się w rzędy oddalone od siebie co 20-40 cm zależnie od pielęgnacji roślin i szerokości roboczej używanych maszyn.
Głębokość siewu to 1-2 cm. Przy odległościach wymienionych wyżej norma wysiewu to 8-15 kg/ha.
Termin wysiewu:
1. Koniec kwietnia, początek maja. Przy zbyt wczesnych siewach znaczna ilość roślin wytwarza pędy kwiatostanowe już w pierwszym roku wegetacji, a wiosenne przymrozki mogą wpłynąć na rozwidlenie się korzeni (dane francuskie )
2. Koniec marca początek kwietnia (dane niemieckie)
3. Lipiec /sierpień – głównie na słabszych glebach, wtedy korzenie są zbierane wczesną jesienią następnego roku.

Kiełkowanie nasion jest często nierównomierne np. gdy jest deficyt wilgoci w glebie. Dobre wschody zapewnia nawodnienie pola przed siewem.
Materiał siewny skorzonery szybko traci zdolność kiełkowania dlatego najbezpieczniejsze jest użycie nasion jednorocznych.

 ZABIEGI PIELĘGNACYJNE

1. Gdy siewki mają 3-4 liście, a wschody są gęste , należy je przerzedzić, pozostawiając między roślinami w rzędzie odległość 6-10 cm
2. Po pełni wschodów wykonujemy pierwsze spulchnienie międzyrzędzi , odchwaszczenie i niszczenie skorupy gleby. Zabieg ten przeprowadzamy kilkakrotnie w czasie wegetacji.
3. Jeśli już w pierwszym roku uprawy wytworzą się pędy kwiatostanowe należy ściąć je możliwie jak najwcześniej nie usuwając całych roślin. Po takim zabiegu korzenie nadal rosną nie tracąc walorów jakościowych.
4. Jeśli dysponujemy deszczownią to w razie potrzeby polecane jest nawadnianie roślin, zwłaszcza od połowy lipca do września , w okresie najbardziej intensywnego wzrostu korzeni.

 ZBIÓR I PRZYGOTOWANIE DO OBROTU

Ponieważ skorzonera jest wytrzymała na mróz można ja zbierać później niż inne korzeniowe. Najlepiej zbiór wykonać w końcu października początku listopada gdyż wtedy uzyskuje się wysoki plon korzeni i dobrą ich jakość. Późniejszy termin zbioru to gorsza jakość materiału.
Zbiór musi być bardzo ostrożny i staranny , bo długie korzenie łatwo się łamią.
Koszty zbioru skorzonery są wysokie – stanowią 75 % ogólnych kosztów uprawy. Skorzonerę można wykopywać ręcznie z pomocą wideł, lub wyorywać pługiem bez odkładnicy lun stosować bardziej złożone maszyny przeznaczone do zbioru korzeniowych.
Plon korzeni wynosi zwykle około 12 t/ha, potrafi dojść do 18-25 t/ha .
Przygotowując korzenie do sprzedaży należy odrzucić korzenie rozwidlone, obciąć nać 1 cm nad główką i zapakować w odpowiednie opakowania lub powiązać w pęczki.

 PRZECHOWYWANIE

Skorzonerę przechowywuje się w chłodni w temp. od 0 do 1 oC lub w piwnicach albo kopcach przesypaną wilgotnym piaskiem. Wymagana jest duża wilgotność powietrza – 95-98 %. Jeśli korzenie mają być wykorzystane w przetwórstwie nie powinny być składowane dłużej niż 2 tyg.

 UPRAWA NA NASIONA

1. Wysiewamy skorzonerę w dwóch terminach: wiosną – w kwietniu lub w lecie – w czerwcu.
2. Na 1 ha wysiewa się 15 kg nasion, rozstawa rzędów 30-40 cm , odstępy w rzędach 2-3 cm
3. Po 12-14 dniach od wzejścia roślin przerywamy skorzonerę pozostawiając rośliny w rzędach co 8-10 cm
4. Skorzonera wysiana w czerwcu może pozostać na zimę w polu.
5. Jeśli korzenie wykopujemy jesienią, to przechowywuje się je w kopcach ,dołując a wcześniej dokonując selekcji wysadków wybierając korzenie zdrowe, jednakowej grubości i długości.
6. Wiosną po wyjęciu z kopców dokonujemy drugiej selekcji, po czym wysadzamy wysadki w polu dobrze przygotowanym stosując rozstawę rzędów 40-50 cm, a w rzędach odstępy 20-25 cm.
7. Nasiona dojrzewają nierównomiernie , dlatego zbiór jest utrudniony. Przeprowadzamy go gdy na owocostanach ukazują się białe włoski w postaci piór.
8. Dojrzałe nasiona łatwo osypują się i dlatego należy je zbierać niemal co drugi dzień.
9. Zbiór przeprowadzamy obrywając całe główki bez łodyg i rozsypujemy cienko w miejscu suchym i przewiewnym.
10. Nasiona oczyszczamy z włosków, przecierając je na sitach, potem rozsypujemy cienkimi warstwami na płachcie lub papierze i dosuszamy na słońcu.
11. Z 1 ha można otrzymać 300-500 kg nasion.

 CHOROBY I SZKODNIKI

1. Mokra zgnilizna korzeni – choroba bakteryjna
2. Zgnilizna twardzikowa – choroba grzybowa
3. Guzak północny – nicień
4. Rolnice – motyle
5. Drutowce