System polityczny Wielkiej Brytanii

WIELKA BRYTANIA

System WB to wzór systemu parlamentarnego. Nie ma konstytucji pisanej.
EWOLUCJA SYSTEMU POLITYCZNEGO OKRESY:
1. XII – XVI wiek → przewaga króla, 1215 Wielka Karta Swobód (Wolności), władza króla to władza absolutna,
2. XVII wieku → walka króla z parlamentem, 1688-89 tzw. Chwalebna Rewolucja, wprowadzono monarchie konstytucyjną, 1701 – akt o następstwie tronu,
3. XVIII do połowy XIX wieku → przewaga parlamentu, przewaga gabinetu,
4. od połowy XIX do teraz→ przewaga premiera.

BRYTYJSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE (źródła):
• prawo powszechne, prawo zwyczajowe, nie mające charakteru pisanego, ale obowiązywało zawsze, na jego podstawie wydawano precedensy, wyróżniamy:
Ø zasada suwerenności parlamentu – od XVIII wieku do dziś. Parlament może stanowić dowolne ustawy,
Ø zasada politycznej i konstytucyjne nieodpowiedzialności monarchy – król nie może czynić źle bo nie może czynić sam,
Ø zasada nadrzędności ustawy,
• orzecznictwo sądowe – orzeczenie dotyczące uprawnień monarchy,
• konwenanse konstytucyjne – utarty i uznany za właściwy sposób postępowania w określonej sytuacji ustrojowej, np.:
Ø premierem zostaje lider partii która wygrała wybory,
Ø wraz z ustąpieniem premiera ustępuje cały gabinet,
Ø partia która przegrała wybory podaje się do dymisji,
Ø odbywanie się zebrań parlamentu co roku,
Ø prawo wyborcze może być zmieniane ale z udziałem obu partii,
Ø instytucja opozycji jej królewskiej mości,
• prawo pisane – ustawy uchwalone przez parlament np. akty historyczne,
• dzieła i traktaty prawnicze, głównie Waltera Bagehot`a i Alberta Dicey`a – pozycja króla jes ceremonialna, symboliczna jak ołtarz w kościele.

PARLAMENT

Parlament brytyjski składa się z trzech izb:
1. IZBA GMIN,
2. IZBA LORDÓW,
3. Królowa (Monarcha).

IZBA GMIN

PRAWO WYBORCZE DO IZBY GMIN:
• Kadencja do 5 lat, dolnej granicy nie ma,
• Izbę Gmin rozwiązuje Królowa na wniosek premiera,
• Premier wybiera czas kiedy mają odbyć się wybory (najbardziej korzystny czas dla własnej partii),
• Na przedłużenie kadencji IZBY GMIN musi wyrazić zgodę Izba Lordów (w czasie I i II wojny światowej),
• System wyborczy – system większości względnej, kraj podzielony na jedno mandatowe okręgi (jest ich 659),
• Wybory w WB mają charakter partyjny – kandydatów zgłaszają wyborcy (potrzeba 10 podpisów wyborców) ,potrzebny jest też list polecający – wszyscy kandydaci powinni mieć taki list od lidera partii, wybory odbywają się w terminie korzystnym dla partii rządzącej bo premier decyduje o dacie wyborów, (21 dni jest na kampanie wyborczą).

ORGANIZACJA IZBY GMIN.
Izba Gmin składa się z 659 członków. Na czele stoi speaker – jest jednoosobowym organem przewodniczącym, jest bezstronny, nie bierze udziału w głosowaniu. Urząd jest sprawowany przez bardzo długi okres czasu (dopóki nie umrze). Funkcje które wzmacniają jego pozycję – jest ustami izby, dopuszczany przed oblicze królowej. Tworzy precedensy – decyduje czy ustawa jest ustawą zwykłą czy finansową (bez udziału Izby Lordów). Czuwa na straży immunitetów poselskich.
Izba Gmin dzieli się na: rząd większości i opozycja Jej Królewskiej Mości. Większości rządowej przewodniczy Premier, ale w praktyce zastępuje go Lider Izby Gmin. Opozycja formułuje swój gabinet cieni – mają też Lidera Partii Opozycyjnej.
WHIP – rzecznik dyscypliny partyjnej – dba o dobre stosunki między posłami zasiadającymi w tylnej ławie a kierownictwem partii, informuje o decyzji kierownictwa, informuje posłów kiedy ich obecność jest wskazana, konieczna lub niekonieczna. Whipowie partii porozumiewają się ze sobą i ustalają kto będzie nieobecny.
KOMISJE podział:
Ø komisja całej Izby – cała Izba Gmin przekształca się w Komisję, gdy rozpatrywane są sprawy szczególnej rangi (konstytucyjne, budżetowe). Obrady mają wtedy charakter odformalizowany – każdy może zabrać głos. Obradom Izby Gmin wtedy nie przewodniczy Spiker tylko przewodniczący komisji budżetowej. Izba Gmin jest przekształconą w komisję z mocy wniosku (1poseł),
Ø komisje stałe – (ad hoc),
Ø komisje specjalne (śledcze),
Ø komisje wspólne – spośród członków obu Izb gdy są rozbieżności między Izbami,
Ø komisja projektów ustaw prywatnych.
Izba Gmin pracuje na rocznych sesjach (od końca października do czerwca). Każdą sesję rozpoczyna mowa tronowa wygłaszana przez Królową, napisaną przez Premiera. Jest to plan działań rządu na najbliższy rok sesja kończy się prorogacją – pochodzi od Króla.

FUNKCJE IZBY GMIN: ustawodawcza i kontrolna.
Rodzaje ustaw (projekty):
Ø publiczne – sprawy dotyczące państwa,
Ø prywatne – sprawy dotyczące prywatnych rzeczy,
Ø mieszane
Projekty ustaw mogą być:
Ø rządowe – mają przewagę, występuje z nimi minister,
Ø pochodzące od indywidualnych osób.
Prawa inicjatywy ustawodawczej posiadają członkowie obu IZB. Projekt jest uchwalony w czytaniach. Izba Lordów ma prawo veta w stosunku do ustaw Izby Gmin ale rzadko do tego dochodzi. VETO Izby Lordów jest obalone przez Izbę Gmin, jeśli ta w ciągu roku w dwóch kolejnych sesjach ponownie uchwali ten projekt. Ustawy podpisuje Królowa, ale ma prawo veta – to veto ma charakter ostateczny, ale to tylko teoria. Od 1707 Królowa z tego uprawnienia nie skorzystała. Rząd ma też prawo wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy, ale parlament musi go wcześniej do tego upoważnić.
FUNCKJA KONTROLNA IZBY GMIN:
Ø możliwość pociągnięcia rządu do odpowiedzialności politycznej (postawienie wniosku o votum nieufności), ale ma to charakter iluzoryczny,
Ø możliwość pociągnięcia rządu do odpowiedzialności konstytucyjnej (impeachment), Izba Gmin oskarża Izba Lordów sądzi, od II wojny światowej żaden członek nie został pociągnięty do odpowiedzialności,
Ø komisja cały Izby – debata,
Ø dyskusja nad mową tronową,
Ø interpelacje i zapytania,
Ø kontrola komisyjna.
Izba Gmin działa pod dyktando rządu bo partia rządząca ma większość.

IZBA LORDÓW

Jest reliktem. Od 8 lat zmieniona koncepcja Izby Lordów. Izba ta nie pochodzi z wyborów, tylko z nominacji.
SKŁAD:
Ø lordowie dziedziczni – do 1999 roku w skład Izby Lordów wchodzili wszyscy Lordowie dziedziczni, było ich około 900, od 1999 jest ich 92 – jest to reprezentacja lordów dziedzicznych,
Ø lordowie prawa – 21 – mianowani przez Koronę, mianuje Królowa na wniosek Premiera – są to najwybitniejsi prawnicy, adwokaci, sędziowie, prokuratorzy, profesorzy prawa, wykonują większość kompetencji Izby Lordów, wchodzą w skład komisji apelacyjnej,
Ø lordowie duchowni – 26 arcybiskupów i biskupów kościoła anglikańskiego i prezbiteriańskiego, mianowani przez Koronę,
Ø lordowie mianowani przez Koronę za wybitne zasługi w różnych dziedzinach, kultura, intelektualiści – ok. 350 – 400.

Lordów jest ok. 650. ale generalnie to podział na lordów świeckich lub duchowych lub lordów mianowanych i z dziedziczenia.
Kworum w Izbie Gmin wynosi 40, a w Izbie Lordzie 3.

UPRAWNIENIA IZBY LORDÓW:
Ø udział w ustawodawstwie,
Ø sądownicze.
Izba Lordów nie kontroluje rządu.
Uprawnienia ustawodawcze:
• zgoda Izba Lordów jest konieczna do przedłużenia kadencji Izby Gmin,
• veto ustawodawcze,
• prawo inicjatywy ustawodawczej,
• poprawianie prawa,
• zajmuje się przygotowaniem nie kontrowersyjnych ale skomplikowanych pod względem prawa projektów ustaw.
UPRAWNIENIA SĄDOWNICZE (komisja apelacyjna):
• najwyższy sąd apelacyjny w sprawach cywilnych i karnych zjednoczonego Królestwa (oprócz spraw karnych w Szkocji),
• ewolucja prawa konstytucyjnego przebiegała logicznie.

MONARCHA

Teoretycznie jest to 3 izba parlamentu. Jest częścią władzy wykonawczej, nie ponosi odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej. Każdy akt monarchy oprócz mianowania premiera wymaga kontrasygnaty.
Prerogatywy monarchy:
• mianowanie premiera a na jego wniosek składu rządu,
• reprezentowanie państwa w stosunkach międzynarodowych,
• rozwiązywanie parlamentu i zarządzanie wyborów,
• prawo łaski,
• zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi,
• podpisywanie ustaw i prawa veta,
• mianowanie lordów.
Królowa ma charakter symboliczny, integracyjny. Ma prawo ostrzegania, udzielania rady (ale tylko jak się premier zapyta). Królowa jest apolityczna.

RZĄD I GABINET

Rząd i gabinet to nie to samo.
RZĄD – w jego skład wchodzi ok. 100 osób. Jest to suma stanowisk politycznych w administracji rządowej. 95 z nich może pochodzić z Izby Gmin a reszta z Izby Lordów lub z poza parlamentu. Rząd nigdy nie zbiera się na wspólne posiedzenia.
Gabinet to istota rządu – 20 – 24 osoby. Jest to organ kolegialny. Najbliżsi współpracownicy premiera. Gabinet to wybrani spośród rządu. W skład wchodzi premier, wybrani przez premiera ministrowie (najważniejszych resortów), lord kanclerz (przewodniczący Izby Lordów, nie jest apolityczny). Jest też minister sprawiedliwości, sekretarze stanu ds. Anglii, Szkocji i Irlandii Północnej, Walii. W skład rządu oprócz członków gabinetu wchodzą pozostali ministrowi (starsi, młodsi), wyżsi funkcjonariusze.
Rząd jest ciałem łączącym Gabinet z Izbą Gmin. Można wyróżnić Gabinet:
• wewnętrzny – premier + 2,3 osoby,
• częściowy (komitety gabinetu).
UPRAWNIENIA GABINETU:
• prowadzenie polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa poprzez występowanie z inicjatywami ustawodawczymi,
• wykonanie ustaw,
• zapewnienie bezpieczeństwa państwa,
• kierowanie i koordynacja administracją.

PREMIER – jest najważniejszy, jego pozycja jest szczególna. Jest liderem większości parlamentarnej. Jest liderem Izby Gmin, szefem rządu i gabinetu. Może się powoływać na to, że został wybrany w wyborach pośrednich. Prowadzi politykę personalną – on decyduje a Królowa nominuje, obsadza stanowiska administracyjne w gospodarce (w firmach państwowych), jest szefem służby cywilnej, zwierzchnikiem wszystkich pracowników administracyjnych. Dysponuje instytucją patronażu (obsadzania) mianowania na wyższe stanowiska państwowe. Kieruje pracami rządu on decyduje o rozwiązaniu parlamentu. Rzeczywista pozycja premiera zależy od jego pozycji w partii.