Model patriotyzmu wyłaniający się z „Hymnu do miłości ojczyzny” Ignacego Krasickiego i fragmentu Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. Charakteryzując, zwróć uwagę na daty powstania utworów, formę artystyczną i konteksty historyczne.

Polacy od wielu lat byli bardzo związani emocjonalnie z ojczyzną. Byli narodem wolnym, który niejednokrotnie wychodził zwycięską ręką z wielu wojen. Sarmatyzm, zjawisko kulturowe rozwijające się wśród polskiej szlachty od 16 wieku, spowodował wielkie szkody w państwie, aż w końcu doprowadził do jego upadku. Dopiero wtedy Polacy zdali sobie sprawę z niedoskonałości własnego ustroju, jednak było już za późno, bo Polska straciła niepodległość na 123 lata. Aż pięć pokoleń naszych rodaków było represjonowanych, jednak posiadali oni wiarę i gorącą nadzieję na wyrwanie się spod jarzma zaborców. Wbrew pozorom, właśnie te wydarzenia pozwoliły na to, aby sarmacka, niezdrowa forma patriotyzmu, na który składały się ksenofobia i megalomania, mogła przekształcić się w prawdziwą miłość do ojczyzny. W każdym z dwóch utworów przedstawia się on w nieco odmienny sposób.
„Hymn do miłości ojczyzny” Ignacego Krasickiego powstał w 1774r., a więc w epoce oświecenia. Jak już sam tytuł wskazuje jest to hymn, a więc utwór o charakterze podniosłym na cześć upersonifikowanych zjawisk bądź idei. Krasicki wykorzystał mnogość środków artystycznych, aby podkreślić szczególną wartość patriotyzmu w życiu narodu. Ojczyzna jest sakralizowana, dzięki czemu zauważamy więź emocjonalną pomiędzy nią, a podmiotem. Wiersz pisany jest oktawą. Podniosły charakter utworowi nadają środki stylistyczne takie jak: apostrofa do miłości ojczyzny, epitety nacechowane emocjonalnie, wykrzyknienia, anafory, antytezy, oksymorony.
Hymn do miłości ojczyzny powstał w roku 1774 po smutnych doświadczeniach konfederacji barskiej oraz pierwszego rozbioru Polski. W utworze poruszana jest tematyka patriotyczna, a miłość do ojczyzny traktowana jest jako najwyższa wartość. Podmiot liryczny nie ujawnia się, ale jest nim człowiek zatroskany o przyszłość swojego kraju. Dla ojczyzny jest on gotów na wyrzeczenia i ofiarę, nawet jeśli miałoby nią być jego własne życie. W ten patriotyzm wpisane jest poświęcenie i cierpienie, podniesione tutaj do rangi cnoty, którą obdarzeni mogą być tylko ludzie poczciwi. Taka postawa doskonali moralnie i ulepsza człowieka. Ofiara dla ojczyzny to powód do dumy, odniesione rany przestają być ułomnością. Kraj ojczysty przedstawiony jest jako wspólne dobro, o które wszyscy musimy się troszczyć. Wiersz Krasickiego nawiązuje do antycznego modelu patriotyzmu, który obrazują słowa Horacego „Słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę”. Właśnie w wierszu Krasickiego po raz pierwszy w polskiej literaturze pojawia się motyw cierpienia i ofiary w imię ojczyzny. Temat utworu ściśle wiąże się z trudną sytuacją Polski, a autor wydaje się być świadomy, że jeśli Polacy nie zaczną walczyć o wolność to bezpowrotnie ją utracą. Hymn ma za zadanie budować odwagę Polaków, dodawać im sił, sprawić, aby walka o wolność ukochanej ziemi ojczystej stała się najważniejsza.
„Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza powstawał w latach 1832-1834, kilka lat po klęsce powstania listopadowego, kiedy to wieszcz przebywał na emigracji w Paryżu. Dzieło napisane było ku pokrzepieniu serc, szybko ogłoszono je epopeją narodową. Była ona odzwierciedleniem ogromnego patriotyzmu, odbiciem niepokojów poety, obserwującego skłócenie polskiej emigracji. Mickiewicz mógł tylko wspomnieniem zastąpić materialność kontaktu z pejzażem, obyczajem, językiem ojczyzny. Było to powołanie do literackiego bytu świata, który odszedł, bądź właśnie znikał. Obraz Soplicowa to syntetyczne przedstawienie polskości, ekstrakt wszystkiego, co poeta chciał uchronić od zapomnienia i co zapisało się w pamięci jako ważne, charakterystyczne, odrębne, kochane i dobre.
Podany fragment „Pana Tadeusza” pochodzi z księgi XII i znany jest jako koncert Jankiela. Odnajdujemy w nim licznie środki stylistyczne takie jak: wykrzyknienia, onomatopeje, epitety, metafory i porównania. Język jest bogaty i kunsztowny. Ten fragment eposu napisany jest trzynastozgłoskowcem. Występuje tu narrator, który relacjonuje wydarzenie z perspektywy niezależnego obserwatora.
Jankiel był starym Żydem, dzierżawił dwie karczmy od Sędziego. Znany był ze swojej poczciwości oraz wielkiego talentu do gry na cymbałach. W ostatniej księdze na prośbę Zosi daje nadzwyczajny koncert, w którym przywołuje znaczące dla Polaków wydarzenia historyczne. W jego grze słychać dźwięki wesołe, radosne, jak również przywołujące smutne wspomnienia z przeszłości. Nastrój słuchaczy jest adekwatny do przywoływanych przez Jankiela wydarzeń. Koncert składa się z 5 zasadniczych części, z których każda odnosi się do innego wspomnienia z przeszłości.
Jankiel rozpoczyna od radosnej melodii Poloneza Trzeciego Maja. Gra przywołuje wydarzenia z 1791 roku, kiedy to uchwalono pierwszą w Europie konstytucję. Znosiła ona liberum veto, a także ograniczała samowolę szlachty. Szybko jednak wywołała niezadowolenie i rok później zawiązała się konfederacja targowicka, której zwolennicy pragnęli obalenia konstytucji, zaprzedali się carycy Katarzynie II, co zdecydowanie przyspieszyło kolejny rozbiór. Wydarzenia te w koncercie Jankiela to „fałszywy akord jak syk węża”, wzięty przez wszystkich jako pomyłka mistrza. To zasmuciło i napełniło niepokojem słuchaczy, jednak szybko zdali sobie sprawę, że tą fałszywą nutę Jankiel wprowadził celowo, aby przypomnieć zdradzieckie działania zwolenników konfederacji targowickiej. Kiedy mistrz znowu zmienił tony, usłyszano dźwięki takie jak: „Takt marszu, wojna, atak, szturm, słychać wystrzały,/ Jęk dzieci, płacze matek[…]”. Te budzące grozę i niepokój akordy przypominają słuchaczom jedno z tragicznych wydarzeń insurekcji kościuszkowskiej, mianowicie Rzeź Pragi. Słuchacze przenoszą się we wspomnieniach do Warszawy, opanowanej przez krwawą bitwę, co powoduje smutną refleksję o niewinnych ofiarach. Kolejne akordy grane przez Jankiela przywodzą na myśl Legiony Polskie i ich bezcelową tułaczkę po Europie. Początkowo słuchacze zareagowali na tą grę z uśmiechem, ponieważ utworzenie Legionów dawało nadzieję na odzyskanie niepodległości, jednak potem Polacy rozczarowali się zmarnowanymi latami wędrówki po świecie. Bardzo szybko zmienił się nastrój gry Jankiela, bo usłyszano tryumfalną melodię „Mazurka Dąbrowskiego”, na którą wszyscy zareagowali entuzjastycznie i radośnie, ponieważ dawała nadzieję na odzyskanie niepodległości, przypominała o dawnych zwycięstwach i zmotywowała Polaków do walki.
W tej scenie zauważamy jak wielką miłością Polacy darzą swoją ojczyznę. Patriotyzm ten objawia się głównie przez pamięć o przeszłości kraju, która sprawia, że ludzie Ci czują się do niego przynależni. Wierzą, że pamięć o sukcesach i porażkach przodków gwarantuje ciągłość, niezniszczalność narodu. W ten model patriotyzmu wpisuje się również szacunek do ludzi walczących za kraj i pamięć o dawnych bohaterach. W opisie koncertu Jankiela widzimy w jaki sposób szlachta reaguje na poszczególne melodie, ich zachowanie wskazuje na emocjonalne przywiązanie do przeszłości. Wysłuchanie gry na cymbałach jednoczy słuchaczy i wszyscy bez względu na pozycję społeczną, z czułością lub smutkiem wspominają minione czasy.
W każdym z utworów poeta kreuje odmienny model patriotyzmu. W wierszu Krasickiego opiera się on na pojmowaniu miłości do ojczyzny jako wartości najwyższej, w imię której warto oddać nawet własne życie. Stawia dobro ogółu nad interesem jednostki. We fragmencie „Pana Tadeusza” patriotyzm ukazany jest jako pamięć o przeszłości, przodkach, bohaterach, wspieranie rodaków i jedność wśród obywateli. Z koncertu Jankiela wynika, że po trudnych dla narodu chwilach zawsze nadchodzi moment zwycięstwa i chwały. W ten sposób daje Polakom nadzieję na odzyskanie upragnionej od lat wolności.