Przemiany gospodarczo-społeczne w XVIII w. oraz przemiany kulturowe w epoce oświecenia

Przemiany gosp-społ w XVIII w. -pierwsze spisy ludności, -eksplozja demograficzna(wzrost zaludnienia w Eu z 125 do 187 mln) -kraje Pd – kukurydza Irl, Angl, Fra, Niem – ziemniaki 1798- szczep. przeciw ospie – Edward Jenner -poprawa warunków życia w miastach: bruk. ulice, bud kanałów odprow. nieczystości, domy z cegły,: popr. komunikacji: bite drogi, kanały przeznacz. do żeglugi.
REWOLUCJA AGRARNA: nasilenie akcji grodzeń, melioracja gleb, upowszechnienie płodozmianu, nowe rasy zwierząt hodowlanych, nowe odmiany zbóż, nawozy sztuczne i maszyny rolnicze. REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA: tani transport węgla, rud żelaza, zboża, bawełny(rzeki zeglowne): innowacje techniczne: maszyny przędzalnicze i tkackie nap. siłą wody(1775-1785), maszyna parowa(1769 - James Watt) Nowe gr społ kapitaliści-zartudniacze, proletariat przemysłowy – zatrudniani. fizjokratyzm(Francois Quesnay)- znaczenie sfery produkcji a nie handlu, źródłem dobrobytu są ziemia i rolnictwo, rzemiosło i przemysł tylko przetwarzają, to co dają rolnicy. Domagał się swobody prod. rolnej i handlu. Adam Smith - istnienie wolnego rynku - najcenniejszy czynnik rozw. gosp. LIBERALIZM GOSP – LESEFERYZM
PRZEMIANY KULTUROWE OŚWIECENIE
Immanuel Kant (1724-1804)"Sapere aude". Rozum prowadzi do prawdy, postępu i szczęścia. Prawa naturalne do wolności, szczęścia, własności.Deizm i ateizm.
FILOZOFIA: Wolter(1694-1778) - krytykuje nadużycia władzy absolutnej, zły wymiar sprawiedliwości, przywileje stanowe, ciemnotę ludu, zabobony, nietolerancję i fanatyzm.
Monteskiusz"O duchu praw"(1748) - wolność najważniejsza, trójpodział władzy, Denis Diderot - wolność dar od Nieba, nikt nie może jej odbierać, władza tylko w umowie z innymi ludźmi dopuszczalna.
WLK. ENC. FRANC. (Paryż 1751-1780) Diderot, d'Alembert,
Rousseau(1712-1778) koncepcja umowy społ (1762), własnośc pryw. -> konflikty--> niszczy rodzaj ludzki, ludzie wybierają władze i mogą ją znieść jeśli złamie umowę to dopr. do rewolucji francuskiej. Krytyka czystego rozumu(1781)-teoria poznania.
EDUKACJA: John Locke(Myśli o wychowaniu,1693) Obowiązek dla chł. szkoły pods. w Prusach, reformy szkół sr, powst. szkoły rycerskie dla oficerów i polit przyszłych, 1773-rozwiązanie przez papieża zakonu jezuitów, szkoły jez. pod rządem państwa, nauczyciele nadaj pracują jako urzędnicy państwowi, powołanie akademii wojskowych, uczelni technicznych (Franc. Szkoła Dróg i Mostów, Szkoła Górnicza). wolnomularstwo-masoneria - stow. o charakt. tajnym, swoje symbole, rytuały i miejsca zebrań z trad. średn bractw budowniczych katedr. Rozp w Anglii 1717.
1766-1769 - Louis Antoine de Bougainville - dookoła świata, odkr. w-y Polinezjii. 1768-1771 - James Cook zbadał wybrzeża Australii, pod wład. Wlk Bryt., później pd. Pacyfik odkrył Fidżi, później dot. do Hawajów. 1783 bracia Montgolfier - balon latający
1752- Benjamin Franklin - konstrukcja piorunochronu. Alessandro Volt - pierwsza bateria elektr.
Robert Boyle - def. pierw. chem.
Antoine Lavoisier - procesy spalania i oddychania, analiza i synteza wody, prawo zachowania masy w r. chemicznych.
LITERATURA: powieśc, esej, publicyst. artykuł prasow. Daniel Defoe, Jonathan SwiftPodróże Guliwera Spectator -bryt czasop. polit-moralne, propaganda racjonalizmu, tolerancji i mieszczańskiej pracowitości. Wolter(listy, dramaty, publicystyka, powiast. filozof.Kandyd) Diderot(Kubuś Fatalista i jego pan)
Jean-Jacques Rousseau Nowa Heloiza(1761) manifest sentymentalizmu.
ARCHITEKTURA< MALARSTWO< MUZYKA: Roccoco: wytworne, intymne, wygodne wnętrza, nieregularne wygięcia. pałace i pałacyki o lekkiej, fantazyjnej formie, otoczone parkami angielskimi. Piękne wyposażenie i dekoracje w kościołach kat. w Austrii, Bawarii czy Polsce. Rozwój opery i baletu, sceny teatralne i operowe na stałe.
Od poł XVIII - neoklasycyzm - przywrócenie porządków jońskiego i doryckiego(Panteon-k. św. Genowefy w Paryżu).
Kompozytorzy: Antonio Vivaldi, Jan Sebastian Bach, Georg Friedrich Haendel, Wolfgang Amadeusz Mozart.

MOCARSTWA EUROP. I POLITYKA RÓWNOWAGI SIŁ
1707 - poł. Anglii i Szkocji - Wlk Bryt.
SUKCESJA HISZP: po śmierci Karola II(1700) miał objąć tron Filip, wnuk Ludwika XIV, spokr z hiszp. Habsburgami-> wzmoc. poz. francuskich Burbonów, zaniepokoiło Anglię, Holandię i Austrię - wyst przeciw Francji.
wojna o sukc. hiszpaską(1702-1714) w Niemczech, hiszp. Niderlandach (Belgii), Włoszech i Holandii, sukces koalicji, Francja musiała przyjąć warunki zwycięzców. Traktaty pokojowe w UTRECHCIE(1713-14) i Rastatt(1714) podz. monarchii hiszp na Burbonów i Habsburgów austriackich. Filip utrzym sie na tr. Hiszpanii jako FV, również miał posiadł. kolonialne w Ameryce. Habs. austriaccy- Belgia, Mediolan, Toskania, Królestwo Neapolu. Wlk Bryt- Gibraltar i Minorka.
wlk. wojna północna(1700-1721) - dążenie do złamania hegemonii szwedzkiej w regionie Bałtyku. inicjat. Augusta II Wettina- koalicja antyszwedzka(1699) Rosja( Piotr I chciał dost. do Bałtyku), Dania( król chciał odzys. Holsztyn), Saksonia(elektor saski chciał Inflanty). Król Karol XII rozgromił Danię - pokój, pokonał Rosję pod Narwą (1700)m rozbił armię saską, wkroczył do PL. 1706 - Karol II atakuje Saksonię, August II zawiera traktat pokojowy, zrzeka się polskiej korony. Piotr I car w 1709 w bitwie pod Połtawą(Ukraina) zaatakował i rozgromił woj. szwedzkie( do walk doł. Królestwo Prus) zmusił Karola do ucieczki. 1718 - Karol ginie na froncie norweskim, walczy też Dania. 1721- pokój w Nystad. Rosja ma Inflanty i Estonię, szeroki dost do Bałtyku.
Dania odzyskała Holsztyn i cła od okrętów szwedzkich w cieśń, Sund.
Prusy odebrały Pomorze Zachodnie ze Szczecinem, Augusta II Wettina pominięto xD
wojna o sukcesję polską: Austria, Francja
(1733-38) po śmierci Augusta II na tronie polskim zasiadł St Leszczyński (1733) poparty przez Francję. Austria i Hiszpania pod władzą Burbonów wyst przeciw Francji i Rosji. działania na ziemiach wł i niem. Austria pokonana, Leszczyński stracił tron, ale dostał Lotaryngię, po jego śmierci dla Francji. Hiszpańscy Burbonowie otrzymali Neapol i Sycylię. WZMOCNIENIE pozycji Burbonów na arenie międzynarodowej.
Wojna o sukcesję austriacką(1740-1748)
sankcja pragmatyczna- Karol VI - kraje habsburskie niepodzielną całością, połączone unią personalną, przekształconą w realną prawo do dziedziczenia także dla żeńskiej dynastii(zapewnił sukcesję córce - Marii Teresie). Po śmierci Karola VI Prusy, Saksonia, Bawaria i Francja wystąpiły zbrojnie by rozebrać terytorium.Prusy zagarnęły Śląsk
Maria teresa - większość posiadłości habsburskich, tytuł cesarski swemu mężowi - Franciszkowi I.
WOJNA SIEDMIOLETNIA(1756-1763)
-Francja i Austria przeciwko Hohenzollernom, wielka koalicja anty pruska, doł Rosja, Saksonia i Szwecja. Prusy wsparła Wlk Brytania. Francja zaatakowała wlk bryt w Ameryce, Prusy zajęły Saksonię. 1757 r. przewaga koalicji. Armia Rosyjska zajęła Prusy Wsch (dawne Królewskie) o Brandenburgię, w 1760 - Berlin. Austria zajęła Śląsk. Wlk Bryt. Zdobyła Kanadę i odpuściła dalszą walkę z Francją. Po śmierci cesarzowej Elżbiety(1762), władzę w Rosji przejął Piotr III-zwolennik Prus. Rosja oddała Prusom to co odebrała(dud domu brandenburskiego). Francja pokój z Wlk Bryt. Traktat pokojowy w Hubersburku(1763):
-Śląsk w rękach Prus
-Wlk Bryt - władanie w Kanadzie, cz. posiadłości francuskich w Ameryce i hiszp. Floryda. przewaga w Indiach kosztem Francji.

SĄDZIEDZI RZECZPOSPOLITEJ - Prusy Austria Rosja
Absolutyzm--oświecony, suwerenny władca, król-filozof - idea silnej, scentralizowanej monarchii, władca reformator. Świecki charakter władzy monarszej.
PRUSY
Fryderyk Wilhelm(1640-1688)Wielki,Komisariat Wojny w czasie wojny 1655-1660 najważniejszą instytucją, wszystkie sprawy podlegały. Władca wspierał manufaktury, rozwój handlu i rzemiosła. W Brandenburgii-Prusach chroniło się wielu frnc. hugenotów, w tym wykwalifikowani rzemieślnicy-> silny przemysł sukienniczy. Regularnie ściągano podatki na rozrastające się wojsko. 1701- ustanowienie Królestwa Prus, elektor koronował się w Królewcu na króla Prus - Fryderyk I(do 1713). Wielka wojna północna przyniosła im całe Pom Zach. Za Fryderyka Wilhelma I(1713-1740) - 70% dochodów na wojsko, żelazna dyscyplina w pruskiej armii, okrutne kary, żołnierz ma się bać dowódcy, dobre uzbrojenie, ekwipunek i wyżywienie. Wielu chłopów i mieszczan - obowiązek wojskowy. Stanowiska oficerskie tylko dla szlachty.
Fryderyk II Wielki(1740-1786) wzór "filozofa na tronie" - reforma szkół śr i wyż - miały kształcić gł. kadru urzędnicze dla państwa, programy szkolne - umiejętności praktyczne, uniwersytety - nauka prawa i administracji, szkoły kościelne pod zarząd państwowy, [powsz przymus szkolny. Fryderyk był tolerancyjny, ale nienawidził KK i papiestwa. Podporz kościół państwu, kler - status urzędników, instytucjom kościelnym odebrano większość ziem. Modernizacja rolnictwa, nowe urządzenia i uprawę(ziemniak), ściągano osadników, budowa dróg i kanałów, osuszanie bagien, wznoszenie fortyfikacji, magazyny zbożowe dla armii, rozbudowa biurokracji. Zniesienie tortur, prace nad kodyfikacją prawa. Pomoc medyczna i opieka społeczna dla weteranów armii. Agresywna polityka zagraniczna - znaczne powiększenie terytorium państwa.
AUSTRIA
Maria Teresa (1740-1780)
Monarchia habsburska: kraje austriackie, Czechy, Węgry, Siedmiogród, Lombardia i Belgia (Niderlandy Pd).- terytoria zróżnicowane etnicznie, językowo, tradycyjnie, politycznie--> scentralizowano władze państw., wspólne urzędy dla krajów austriackich, czeskich i morawskich.
Rada Państwa - doradzała monarchini, odrębne instytucje odp za politykę zagraniczną, wewnętrzną skarbową i wojskową, rozbudowana administracja terenowa, prace nad kodyfikacją prawa, wzmocnienie armii.
Józef II(1765-1790)cesarz rzymsko-niemiecki, wspólnie z matką rządził przez 15 lat. Zlikwidował samorządy krajowe, rozbudował administrację prowincjonalną, oddzieloną od sądownictwa, ograniczył prawa Węgier, Belgii, Lombardii, , zniósł tortury i procesy o czary, ograniczył stosowanie kary śmierci, rozbudował tajną policję, ograniczył wolność słowa i prasy. Rozwój rodzimej wytwórczości - manufaktury zwłaszcza, zniósł częściowo poddaństwo chłopów, ograniczył pańszczyznę tygodniową i władzę sądową szlachty nad "wieśniakami". józefinizm - w 1781 ogłosił patent tolerancyjny, gwarantujący swobody wyznaniowe, swobody dla protestantów, wyznawców prawosławia, Żydów(dostęp do studiów uniwersyteckich i prawo do wykonywania wielu zawodów). KK poddany nadzorowi państwowemu, określony sposób organizacji parafii i porządek nabożeństw. Zakaz wizytowania diecezji wysłannikom papieskim, zakaz ogłaszania papieskich bulli bez zgody cesarza, kasacja zakonów kontemplacyjnych i żebraczych(ok 700), przetrwały tylko zgromadzenia edukujące i charytatywne. Odbierane majątki klasztorom - dla szkół elementarnych i średnich, niem-jęz nauczania, uniwersytety jak w Prusach, miały kształcić urzędników.
ROSJA
Piotr I Wielki(1689-1725) - krzewienie w Rosji kultury zachodniej, fale represji po wystąpieniu duchownych w obronie "starej Rusi", ogr samodzielność i prawa Cerkwi, podporządkowano je carowi, reformy w wojsku ( pow armię w 1725 aż 200tys, reorganizacja na wzór zach, budowa floty wojennej, prod przemysłowa na rzecz wojska), zlikwidowano wiele dawnych instyt, np. Dume Bojarską, utw zależny od cara Senat Rządzący, nadzorujący admin - projekty ustaw, sąd najwyższy. Szlachta zobowiązana do służby w wojsku lub administracji, SYSTEM RANG - awanse na wyższe szczeble w ściśle okr koleji, o pozycji społ decydowało miejsce w tabeli rang. Przymus szkolny dla młodz szlach, rozwój gł. szkół kształcących inżynierów, wojskowych, medyków, prawników. Akademia Nauk w Petersburgu, pierwsza w Rosji gazeta, reforma kalendarza i pisma. od 1721 władca - IMPERATOR WSZECHROSJI
Katarzyna II(1762-1796) Wielka, zamach na męża Piotra III, tak zdobyła tron. APOGEUM POTĘGI ROSJI, powiększenie terytorium kosztem Polski, Turcji, kolonizacja Syberii, wydzielono organa władzy wykonawczej (ministerstwa, zarządy guberni i powiatów), sądowniczej. Sekularyzacja majątków kościelnych - dobra należące do Cerkwi dla państwa, zamknięcie 500 klasztorów, reszta pod kontrolą państwa, duchowni mieli pensję, traktowani jak urzędnicy, upadek szkolnictwa cerkiewnego. Niekonsekwentna polityka gosp, wspierała rozwój rękodzieła, manufaktur i handlu, modernizacja rolnictwa, Z DRUGIEJ STRONY ucisk pańszczyźniany chłopów, prawo dla panów zsyłania ich na katorgę, wyst chłopstwa, m.in w 1773-75, bezwzględnie tłumione. Org szkół ludowych, ale bardzo mało. Reformy Kasi były małe w porównaniu do Austrii czy Prus. 300-tys armia, ale kraj zacofany.