WOJNA KRYMSKA (1853–1856)
Był to I od czasu Kongresu Wiedeńskiego konflikt o zasięgu międzynarodowym. Konflikt między Rosją a Turcją. Rosja wykorzystując osłabienie Turcji próbowała zdobyć wpływy na Bałkanach oraz na Morzu Śródziemnym poprzez opanowanie cieśnin czarnomorskich. Z kolei wzrost potęgi Rosji zaniepokoił Anglię i Francję i dlatego kraje te udzieliły wsparcia militarnego Turcji. Decydujące walki prowadzone były na Krymie o twierdzę Sewastopol w 1856 mocą pokoju paryskiego Rosja musi zrezygnować z wpływów na Bałkanach i na morzu Czarnym. W trakcie wojny następuje zmiana na tronie w Rosji, Mikołaja I zastąpił car Aleksander II. Po przegranej wojnie musiał złagodzić nieco politykę. Okres po wojnie określa się mianem odwilży posewastopolskiej.
ODWILŻ POSEWASTOPOLSKA W KRÓLESTWIE POLSKIM
Złagodzono cenzurę w KP, zniesiono stan wojenny obowiązujący od upadku powstania listopadowego, ogłoszono amnestię dla więźniów politycznych. Utworzono Akademię Medyko-chirurgiczną i Akademię Sztuk Pięknych. W 1858r. utworzono Towarzystwo Rolnicze (na czele z hr. Andrzejem Zamojskim) które skupiło większość ziemiaństwa z Królestwa. Oficjalnie omawiano problemy ekonomiczne, m.in. konieczność oczynszowania, a następnie uwłaszczenia chłopów z jednoczesnym odszkodowaniem dla szlachty. Nieoficjalnie Towarzystwo pełniło rolę nielegalnego parlamentu. Jednak wolnościowe złudzenia rozwiał Aleksander II w 1856 r., gdy przyjechał do Warszawy. W 1855 zmarł Iwan Paskiewicz. Po jego śmierci na namiestnika Królestwa został powołany książę Michaił Gorczakow, zwolennik porozumienia z Polakami. Po zakończeniu nocy paskiewiczowskiej Polacy znów zaczęli wierzyć w możliwość odzyskania autonomii i przywrócenia konstytucji z 1815 r. W tym samym czasie pełną autonomię odzyskało Wielkie Księstwo Fińskie. W okresie odwilży posewastopolskiej nowy car przeprowadził reformy nie tylko w Rosji, ale i w Królestwie.
POLITYKA WIELOPOLSKIEGO
Na początku 1862 doszło do politycznego zbliżenia Francji i Rosji z inicjatywy cesarza napoleona II, dążącego do zawarcia sojuszu z Aleksandrem II. Część polaków uświadomiła sobie że działania antyrosyjskie doprowadza do rozlewu krwi (m.In. Zygmunt Szczęsny Feliński). Naczelnikiem rządu został Aleksander Wielopolski (mianowany przez brata cara, Konstantego). Uznawał działania niepodległościowe za poważny błąd, sądził że tylko całkowita lojalność wobec cara umożliwi Polakom odzyskanie autonomii. Uzyskał u cara wiele ustępstw i z administracji usunął Rosjan zastępując ich Polakami. W 1862 powstała szkoła główna Warszawska. Wielopolski dążył do oczyszczenia chłopów w dobrach państwowych, do zrównania praw Żydów jak reszta społeczeństwa oraz rozszerzenia uprawnień samorządów. Jego polityka nie spotkała się z poparciem.
Naczelnik rządu cywilnego popadł w konflikt z ugrupowaniami niepodległościowymi (z białymi jak i czerwonymi). Nakłaniał Rosjan do wydania nakazu opuszczenia Królestwa przez A. Zamoyskiego. Jeszcze gorzej potraktował czerwonych, gdy został powiadomiony o przygotowywanym przez nich powstaniu. Aby do niego nie dopuścić zorganizował brankę (styczeń 1863 r.), czyli nadzwyczajny pobór do wojska. Rekrutów wybierano według specjalnych list tworzonych przez Wielopolskiego, jego syna Zygmunta i szefa rosyjskiej policji. Wcześniej do służby na 25 lat powoływano dorosłych mężczyzn, mieli oni możliwość wykupu. Wśród 12 tyś. Poborowych znalazło się wielu podejrzanych o działalność konspiracyjną. Pobór mógł rozbić konspirację czerwonych.
PRZYCZYNY WYBUCHU POWSTANIA
- ostre represje caratu wobec manifestacji patriotycznych;
- blokowanie przez cara reform, np. uwłaszczeniowej (car przeprowadził uwłaszczenie w 1861, ale brak reform w KP);
- branka jako bezpośrednia przyczyna wybuchu;
WYBUCH POWSTANIA 22 I 1863
Centralny Komitet Narodowy ogłasza się Tymczasowym Rządem Narodowym. Rz Narodowy wydaje manifest powstańczy wzywający rodaków do walki. W nim ogłoszono dekret uwłaszczeniowy (nie tylko zwolniono chłopów z czynszu, mieli otrzymywać ziemię na własność). Bezrolni za udział w walkach mieli otrzymać ziemie z dóbr narodowych. Z uwagi na to, ze od początku była to armia ochotnicza była b. słabo uzbrojona (600 strzelb, kosy i sierpy). Początkowo Polacy mili ok 4000, później 6000 walczących, przy czym Rosjanie ciągle mieli ok 10x więcej wojska(bdb uzbrojona). Powstańcy planowali zdobyć Płock, gdzie planowano umieścić siedzibę rządu.. Rząd powstańczy działał w pełnej konspiracji. Początkowo powstaniem kierował S. Bobrowski. Wodzem miał być L. Mierosławski. Stworzył 2 nieudane bitwy na Kujawach po czym wrócił do Paryża. Powstanie się coraz bardziej radykalizowało (chłopi atakowali dworki). Ruch nabiera cech rewolucji agrarnej.
STOSUNEK INNYCH PAŃSTW
Zdecydowana wrogość Prus. W lutym 1863 król pruski Wilhelm I zaproponował pomoc Rosji w stłumieniu powstania. Była to konwencja Alvenslebena. Francja i Anglia oficjalnie popierały powstanie (chcieli zaszkodzić Prusom i Rosji). Rządy tych państw słały jedynie noty dyplomatyczne do Rosji. Papież Pius IX poparł moralnie powstańców. Narody europejskie z życzliwością odnosiły się do powstańców. Rosjanie i Białorusini przeszli na stronę powstańców (walczyli z nimi).
PRZYŁĄCZENIE SIĘ BIAŁYCH
Następowała radykalizacja wsi. Biali to ludzie z wyższych sfer (burżuazja, ziemiaństwo). Przyłączają się do powstania, aby kontrolować czerwonych. Liczyli na pomoc Francji i Anglii. Szeregi czerwonych zostały mocno osłabione (S, Bobrowski zginął w IV 1863 w pojedynku; Z. Padlewski został złapany przez Rosjan i rozstrzelany w Płocku). Na Wilnie powstaniem kierował Z Sierakowski. W maju 1863 biali przyłączają się do powstania. Tymczasowy rząd Narodowy zmienia nazwę na Rząd Narodowy (biali). Władzę dyktatorską pełnił także Marian Langiewicz.
CHARAKTER WALK POWSTAŃCZYCH
Stworzono bardzo sprawnie działające państwo podziemne. Rząd Narodowy działał bardzo sprawnie chociaż w całkowitej konspiracji. Rząd Narodowy dzielił się na odpowiednie resorty: MSW, MSZ, resort wojny, skarbu. Walki miały charakter partyzancki (armia ochotnicza). W czasie powstania odbyło się ok 1200 potyczek.
DYKTATURA TRAUGUTTA
Biali w tym okresie czasu stopniowo wycofywali się z powstania, tym bardziej, że namiestnikiem KP został gen. Teodor Begr- nieprzychylnie nastawiony do mieszkańców W-wa. Powstanie chyliło się ku upadkowi, ale Traugutt postanowił, że odbędzie się zryw. Był ziemianinem z Polesia, politycznie związany z białymi, jednakże realizował program czerwonych. Planował stworzyć regularne oddziały zbrojne (partyzancki wojsko planował przemianować w regularną armię). W większym stopniu zachęcił do udziału w powstaniu chłopów. W lutym 1964 zostaje rozbity oddział powstańczy na Kielecczyźnie, dowodzony przez gen. Hauke-Bosaka. W marcu (II) carat wydaje dekret uwłaszczeniowy (car Aleksander II). Chłopi musieli otrzymać ziemie na własność bez konieczności wykupu. Chłopi stracili zainteresowanie do walki-powstanie przyśpieszyło nadanie ziemi chłopom. W kwietniu policja carska rozbija organizację spiskową, aresztowano R. Traugutta i innych przywódców.
PRZYCZYNY UPADKU
- zdecydowana przewaga militarna Rosjan (10x więcej wojska jak i bdb uzbrojenie);
- brak militarnego wsparcia ze strony państw zachodnich;
SKUTKI POZYTYWNE
- doprowadziło do całkowitego uwłaszczenie chłopów;
- pokazało dość duży patriotyzm powstańców;
- różne grupy społ. brały udział w walkach;
- budzenie się świadomości narodowej wśród niższych warstw społecznych. Nowoczesny naród polski- wszystkie grupy społ. mają świadomość narodową;
SKUTKI NEGATYWNE
- zsyłki na Sybir;
- konfiskata 3000 majątków; emigracja 10000 osób; tysiące osób poniosło śmierć; przywrócono język ros w administracji i w urzędach.