Pojęcie spadku oraz rodzaje dziedziczenia.

Spadek jest to ogół praw i obowiązków zmarłego, które przechodzą na spadkobierców w momencie otwarcia spadku czyli śmierci spadkodawcy. Spadkodawca może za życia spisać testament i w nim ustanowić spadkobierców. Jeżeli tego nie uczyni, ma miejsce dziedziczenie ustawowe. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Moment ten wyznacza również nabycie majątku spadkowego przez spadkobiercę. W skład spadku wchodzą prawa i obowiązki zmarłego, zgromadzony przez niego majątek. Wśród praw i obowiązków, które nie należą do spadku, można wymienić obowiązek alimentacyjny spadkodawcy, użytkowanie, prawo do renty przyznanej w razie uszkodzenia ciała, prawo dożywocia, prawo spółdzielcze. Istnieje również grupa praw, które przechodzą na określone osoby niezależnie od tego, czy osoby te są spadkobiercami, np. stosunek najmu lokalu mieszkalnego, prawo do żądania połowy środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym (OFE). Do spadku zaliczają się natomiast koszty pogrzebu spadkodawcy (w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku), koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów i poleceń, a także koszty zarządu majątkiem spadkowym oraz wynagrodzenie wykonawcy testamentu (jeśli taki został ustanowiony).

Prawo spadkowe reguluje przejście spadku na spadkobierców.
Spadkobiercami są:
· spadkobiercy testamentowi — osoby wskazane przez spadkodawcę w testamencie,
· spadkobiercy ustawowi — osoby wyznaczone przez ustawę (gdy spadkodawca nie skorzystał z możliwości powołania spadkobierców) na podstawie ich związku rodzinnego ze spadkodawcą opartego na więzi krwi (pokrewieństwo) lub więzi prawnej (małżeństwo, przysposobienie).
Stanowisko prawne spadkobiercy:
· wpływ woli spadkobiercy na zachowanie lub utratę jego praw związanych ze spadkiem , przyjęcie lub odrzucenie spadku,
· udowodnienie, że jest on spadkobiercą , stwierdzenie nabycia spadku,
· jego odpowiedzialność· za długi spadkowe,
· stosunki prawne między osobami, które dziedziczą ten sam spadek - wspólność· majątku spadkowego, dział spadku (umowny lub sądowy).

Instytucje pozostające w związku z dziedziczeniem
· ochrona interesów najbliższych członków rodziny zmarłego - zachowek;
· przeniesienie przez spadkobiercę w drodze umowy na inną osobę ogółu jego praw wynikających z dziedziczenia - zbycie spadku.

W myśl przepisów prawa nie może być· spadkobiercą osoba, która nie żyje w chwili otwarcia spadku. Chwilą otwarcia spadku jest śmierć· spadkodawcy. A zatem dziedziczyć· może taka osoba, która:
· żyje już w chwili otwarcia spadku oraz
· żyje jeszcze w chwili otwarcia spadku.
Dziecko poczęte może być· spadkobiercą, jeśli urodzi się żywe. W sytuacji, gdy spadkodawca ustanawia w testamencie jedynym spadkobiercą dziecko, które ma się urodzić· , a dziecko to urodzi się, ale wkrótce potem umrze, nabywa ono spadek po spadkodawcy , zaś po dziecku dziedziczą jego krewni. Gdy dziecko rodzi się martwe, nie ma statusu spadkobiercy.
Nie może być· spadkobiercą osoba prawna (spółka akcyjna, uczelnia wyższa itp.), która nie istnieje w chwili otwarcia spadku. Wyjątek stanowi fundacja powołana w testamencie, która staje się spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu. Jako osoby prawne, jedynie gmina i Skarb Państwa mogą dziedziczyć· spadek w drodze ustawy. Pozostałe organizacje muszą być· do dziedziczenia powołane z testamentu. Jeżeli spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu oraz gdy osoby powołane do spadku nie chcą lub nie mogą być· spadkobiercami, wtedy następuje dziedziczenie ustawowe. W razie powołania spadkobierców w drodze testamentu tylko w stosunku do części spadku również pozostała część· podlega ustawowym zasadom dziedziczenia (zachowek).
Zgodnie z obowiązującym prawem polskim testament ma zawsze pierwszeństwo przed przepisami ustawy. Jeżeli spadkodawca pozostawił po sobie testament, dziedziczenie nastąpi w oparciu o ten dokument. W razie braku testamentu w grę wchodzi ustawa, która reguluje kolejność· dziedziczenia i prawa spadkobierców do masy spadkowej. Ustawą tą jest Kodeks cywilny.

Do osób, które mogą dziedziczyć z mocy ustawy należą:
· małżonek,
· zstępni (czyli dzieci, wnuki, prawnuki itd.),
· rodzice,
· rodzeństwo oraz
· zstępni rodzeństwa.
Do spadkobierców ustawowych nie są zaliczani dziadkowie spadkodawcy.
Spośród wskazanych osób można wyróżnić· trzy grupy dziedziczenia ustawowego:
· I grupa: małżonek i dzieci spadkodawcy oraz zstępni dziecka, które nie dożyło otwarcia spadku;
· II grupa: małżonek, rodzice spadkodawcy, rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa;
· III grupa: gdy nie ma spadkobierców z I oraz II grupy, do dziedziczenia dochodzi gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa.
Pierwszeństwo do spadku dziedziczonego na podstawie ustawy ma I grupa spadkobierców. Jeśli nie ma dzieci oraz dalszych zstępnych (wnuków, prawnuków) spadkodawcy, dziedziczą osoby z II grupy, a w przypadku ich braku — podmioty zaliczone do grupy III.
Dzieci dziedziczą w częściach równych. Jeżeli małżonek spadkodawcy zmarł przed otwarciem spadku lub został orzeczony rozwód bądź separacja, dzieci otrzymują cały spadek.
Prawo spadkowe nie wprowadza rozróżnienia na dzieci pochodzące ze związków małżeńskich i pozamałżeńskich. Również dzieci przysposobione (adopcja pełna) dziedziczą na równi z biologicznymi dziećmi spadkodawcy. Jeżeli jedno z dzieci spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział w spadku, który by mu przypadł, przechodzi na jego dzieci (czyli wnuki spadkodawcy) w częściach równych. Małżonek będzie dziedziczył, jeśli w chwili otwarcia spadku pozostawał w związku małżeńskim ze spadkodawcą i nie została orzeczona wyrokiem sądu separacja. Prawa do spadku nie ma więc były małżonek spadkodawcy. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Jeśli spadkodawca pozostawił małżonka oraz dzieci, udziały tych spadkobierców są równe. Część przypadająca małżonkowi nie może być jednak mniejsza niż 1/4 całości spadku. Spadkodawca w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim, miał dwoje dzieci. W tej sytuacji małżonek oraz dzieci dziedziczą po 1/3 spadku.
Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, to jego udział spadkowy przypada w częściach równych jego dzieciom.
Spadkobiercy z II grupy (małżonek, rodzice spadkodawcy, jego rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa) dziedziczą w sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych (dzieci, wnuków). Brak zstępnych nie musi oznaczać, iż wszyscy oni zmarli przed spadkodawcą bądź spadkodawca ich w ogóle nie miał. Możliwa jest też sytuacja, że zstępni traktowani są tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku, czyli:
· zostali uznani za niegodnych dziedziczenia,
· odrzucili spadek,
zrzekli się dziedziczenia po spadkodawcy.
Małżonek dziedziczący wspólnie z osobami należącymi do II grupy spadkobierców ma prawo do połowy spadku. Drugą połowę dziedziczą rodzice i rodzeństwo. Każde z rodziców dziedziczy po 1/8 całego spadku. Pozostałą część spadku, czyli 1/4 całego majątku spadkowego dziedziczy rodzeństwo spadkodawcy w częściach równych.
W sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił małżonka, zstępnych, rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa, do dziedziczenia dochodzi gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli ustalenie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy na terenie Polski okaże się niemożliwe lub znajdowało się ono za granicą, to spadek odziedziczy Skarb Państwa. Zgodnie z przepisami dotyczącymi prawa spadkowego spadkobierca nabywa spadek z mocy prawa z chwilą śmierci spadkodawcy. Spadkobierca może:
· przyjąć· spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste — spadkobierca odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem);
· przyjąć· spadek z ograniczeniem odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza — spadkobierca ponosi odpowiedzialność· za długi spadkowe tylko do wartości stanu czynnego spadku ustalonego w inwentarzu);
· odrzucić· spadek (spadkobierca jest traktowany jakby nie dożył otwarcia spadku).Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć· ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Oświadczenie to nie może być· odwołane.