Charakterystyka Beskidu Żywieckiego

Beskid Żywiecki – drugie, co do wysokości pasmo górskie w Polsce po Tatrach. Należy do Zewnętrznych Karpat Zachodnich.Obszar górski należący do Beskidów Zachodnich, którego polskie granicę wyznaczają:
• od północy: granica zaczyna się w Żywcu, biegnie doliną Koszarawy, zostawiając na północy Pasmo Pewelsko Ślemieńskie, przekracza wododział w Hucisku i biegnie do doliny Skawy dolinami potoków: Lachówki i Stryszawki,
• od wschodu: doliną Skawy do okolic Jordanowa, doliną Bystrzanki do Przełęczy Spytkowickiej i dalej grzbietem granicznym Babiej Góry,
• od południa: granica biegnie polsko - słowackim grzbietem granicznym od Przełęczy Zwardońskiej, przez Beskid Graniczny, Kikulę, Magurę, Wielką Raczę, Małą Raczę, Przełęcz pod Orłem, przełęcz Śrubitą, Bugaj, Banię nad Przełęczą Przegibek, a następnie: Majów, Wielką Rycerzową, przełęcz Przysłop, Beskid Bednarów, Oszus, aż do Przełęczy Ujsolskiej. Nadal grzbietem granicznym przez Magurkę, Trzy Kopce, wchodzi w grupę Pilska, przez Przełęcz Glinne wchodzi w masyw Babiej Góry,
• od zachodu: jest ograniczony orograficznie jako zlewisko rzeki Soły - od Przełęczy Zwardońskiej, najpierw na wschód wzdłuż linii kolejowej Zwardoń - Żywiec, a dalej na północ doliną Soły do Żywca.
W Beskidzie Żywieckim wyróżnia się następujące submezoregiony:
• Beskid Orawsko-Żywiecki, w którego skład wchodzi grupa Wielkiej Raczy oraz grupa Pilska i Romanki,
• Pasmo Babiogórskie obejmujące masyw Babiej Góry Pasmo Policy,
• Działy Orawskie,
• Pasmo Orawsko-Podhalańskie.
Do najwyższych szczytów Beskidu należą:
1. Babia Góra - 1725 m n.p.m.
2. Pilsko - 1557 m n.p.m.
3. Mała Babia Góra - 1515 m n.p.m.

Geologicznie Beskidy leżą w paśmie Karpat i zbudowane są ze skał piaskowcowych, w tym piaskowca istebniańskiego.
Beskid Żywiecki to przede wszystkim fałdy płaszczowiny magurskiej zbudowane mazurskie piaskowca, łupki, zlepieńce. Te warstwy skalne zostały sfałdowane i wypiętrzone w trzeciorzędzie - podczas orogenezy alpejskiej formującej cały łuk górski Karpat.
Kraniec południowo-zachodni nazywany jest Workiem Raczańskim, z najwyższymi Wielką Raczą 1236m i Wielką Rycerzową 1226m. Dalej ku północnemu-wschodowi grzbiet graniczny przechodzi przez Krawców Wierch 1064m, Trzy Kopce 1216m na Pilsko 1557m. W środkowej części regionu występują gniazda górskie, tworzące krótsze pasma, na czele z takimi szczytami jak Hala Lipowska 1324m, Hala Rysianka 1322m, Romanka 1366m, Sucha Góra 1040m, Hala Boracza 926m, Prusów 1010m i Skała 946m. Jego granice wyznaczają doliny dwóch rzek. Soła na zachodzie oddziela go od Beskidu Śląskiego, a Koszarawa od Beskidu Małego na wschodzie.
Najwyższe szczyty mają dobrze zarysowane piętra roślinne:
lasy jodłowo-bukowe do 1150 m
lasy świerkowe do 1360 m
kosodrzewina do 1650 m
alpejskie tylko na Babiej Górze
W Beskidzie Żywieckim utworzono:
• Babiogórski Park Narodowy
• Żywiecki Park Krajobrazowy w tym 10 rezerwatów przyrody, Takie jak :
• Oszast – pow. 47,3 ha, buczyna karpacka z okazałymi egzemplarzami jodeł, świerków, buków i jaworów;
• Pilsko – pow. 103,9 ha (połączone dawne rezerwaty Pilsko i Pięć Kopców), sąsiadujący ze słowackim rezerwatem o tej samej nazwie (pow. 810 ha), górnoreglowy bór świerkowy w szczytowej partii góry, zarośla kosodrzewiny, zbiorowiska krzewinkowe z rzadkimi gatunkami flory;
• Pod Rysianką – pow. 27,5 ha, dolnoreglowy las świerkowo-jodłowo-świerkowy w źródliskowej części potoku Sopotnia Wielka;
• Romanka – pow. 98,5 ha, najlepiej zachowany poza Babią Górą i Pilskiem starodrzew regla górnego w wieku ok. 250 lat;
• Śrubita – w grupie Wielkiej Raczy, pow. 25 ha, najstarszy rezerwat w parku, pierwotny drzewostan świerkowo-bukowo-jodłowy;
• Butorza – w zachodniej partii parku, w pobliżu Zwardonia, pow. 30,7 ha, dolnoreglowy bór świerkowy;
• Dziobaki – północno-zachodni stok Wielkiej Rycerzowej, pow. 13,1 ha, las świerkowo-bukowo-jodłowy oraz bagienna olszyna górska;
• Gawroniec – pow. 23,7 ha, w północnej części parku, naturalny las liściasty – buczyna karpacka z płatami olszyny karpackiej;
• Muńcoł – pow. 45,2 ha, występują tutaj licznie chronione gatunki roślin: śnieżyczka przebiśnieg, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, ciemiężyca zielona, marzanka wonna, kopytnik pospolity; zachowany fragment buczyny karpackiej, ostoja wilka i rysia.
W skład Żywiecki wchodzą wsie jak Milówka, Radziechowy, Wieprz, Cięcina, Lipowa, Pietrzykowice położone nadal w bezpośredniej bliskości miasta oraz Stary Żywiec, Zabłocie. Osadnictwo w pozostałych częściach Kotliny Żywieckiej miało historycznie gospodarczo-eksploatacyjny charakter i polegało na lokowaniu wsi w dolinach w celu prowadzenia wyrębu pierwotnej puszczy beskidzkiej i prowadzenia gospodarki hodowlano-rolnej. Takie jest pochodzenie następujących wsi istniejących do dziś: Trzebinia, Świnna, Przyborów, Jeleśnia i Krzyżowa, Cisiec, Węgierska Górka, Milówka i Sól, Juszczyna Typowymi wsiami związanymi z gospodarka wyrębową i wypaleniskową są tzw. wsie zarębne lokowane na stokach gór: Przyłęków, Sopotnia Mała, Sienna, Koszarawa, Korbielów, Sopotnia Wielka, Pewel Mała, Pewel Wielka, Mutne, Hucisko, Rajcza, Ujsoły, Rycerka, Radeczka, Nieledwia, Kamesznica, Szare, Żabnica, Brzuśnik, Bystra, Leśna, Ostre, Słotwina, Tresna, Łodygowice, Glemieniec, Bierna, Huciska, Rybarzowice, Buczkowice, Szczyrk, Godziszka, Wilkowice, Mikuszowice, Bystra, Ślemień, Kurów, Las, Kocoń, Gilowice, Rychwałdek, Pewel, Pewelka..
Architektura regionalna
Zabudowa wsi żywieckich jest utrzymana zwykle w tym spójnym stylu architektonicznym. Wsie lokowano zwykle w dolinach potoków dostarczających wody oraz czasami ułatwiającymi zwózkę drewna a nawet dostęp w góry. Chałupy budowano osią długą prostopadle do drogi, przeważało budownictwo drewniane choć na podmurówce z kamieni, zwykle rzecznych. Ściany chałup zbudowane są z belek czworokątnie ociosanych, tzw. rysiów, łączonych ze sobą w narożach za pomocą węgła prostego, wzmacnianego dodatkowo dzięki zastosowaniu dwustronnie zaciosanych kołków. Dachy kryto gontem miały specyficzna dla lokalnego budownictwa budowę i kształt, nazywany dachem żywieckim – dwa spady w części szczytowej spadek stromszy niż na okapach oraz charakterystyczne przydaszki na bocznych ścianach chałup. Obecne były także wpływy szwajcarskie przejawiające się w budowaniu tzw. nosa, przybudówki mieszczącej ganek i pokój na poddaszu położonej prostopadle do osi budynku. Element ten przez górali zwany jest giblem.
Domy posiadały dwie izby – jasną i ciemną. Dominował jeden z dwóch układów pomieszczeń w izbie, zawsze tworzących oś wejście, piec, święty kąt gdzie zawieszano święte obrazki. Do stałych elementów wyposażenia należały komoda, ława, łóżko. Nierzadko w zimie izbę z gospodarzami dzieliło bydło przywiązane za nogę do łoża lub ławy.
Zabytki takiej architektury wiejskiej można oglądać do dziś w Korbielowie, Krzyżowej, Koszarawie i Milówce oraz w wielu innych wsiach na Żywiecczyźnie. Tereny te mają status parku krajobrazowego i budownictwo jest w nich objęte obostrzeniami w celu zachowania tradycyjnych walorów krajobrazowych. W żywieckim muzeum, "Siejbie" można oglądnąć rekonstrukcję wnętrza typowej chałupy góralskiej.
Zabudowa miasta wyglądała podobnie jeśli chodzi o domy uboższych mieszkańców, zaś bogatsi mieszczanie stawiali oczywiście domy murowane. Najokazalszą budowlę w mieście stanowił od niemal jego początków zamek Komorowskich oraz zabudowania parafialne. W mieście przeważały domy parterowe lub jednopiętrowe lecz nie brak było także bogatszych i okazalszych budowli czy nawet willi. Niektóre z nich nadal można podziwiać przy wjeździe do miasta.
Dziady
Tradycje i obrzędy związane ze świętami Bożego Narodzenia i Nowym Rokiem na Żywiecczyźnie kultywowane są w sposób szczególny. Gody Żywieckie organizowane są w Milówce i jest to największa impreza folklorystyczna tego regionu. Najbardziej wówczas rzucają się w oczy "dziady". Te, oprócz wytwarzania sporego hałasu, zajmują się składaniem życzeń noworocznych w zamian za trochę "grosza" od dobrych gospodarzy. Przebierańcy mają określone role - w każdej grupie znajdzie się śmierć z kosą, diabeł z widłami, kominiarz czy konik. Związek ma to oczywiście z tradycją jeszcze pogańską. Głównymi atrakcjami widowiska jest strzelanie z bata na rynku i kolędowanie, a także występy zespołów zagranicznych.
Architektura sakralna
Typowym dla regionu beskidzkiego zjawiskiem jest mała architektura sakralna. Obiekty tego typu można spotkać w każdej najmniejszej nawet wsi. Miejscowi przywiązują do nich szczególną wagę, toteż zazwyczaj są one bardzo zadbane i często opatrzone bukietem świeżych kwiatów. W święta kościelne przy małych kapliczkach jednoczy się w modlitwie najczęściej starsze pokolenie płci żeńskiej.

Drogi dojazdu i komunikacja
Komunikacja samochodowa:
• z Polski:
o droga Bielsko-Biała (nr ) - Żywiec - Zwardoń,
o droga Zakopane (nr ) - Sucha Beskidzka (nr 946) - Żywiec,
o droga Żywiec (nr 945) - Korbielów,
• ze Słowacji:
o droga Čadca - Zwardoń.
o przejscie graniczne w Glinnej (Korbielowie)
Komunikacja kolejowa:
• Katowice - Zwardoń,
• Żywiec - Zwardoń,
• Żywiec - Sucha Beskidzka.
Przejścia graniczne
• piesze:
o Rycerka - Nowa Bystrzyca,
o Przegibek - Nowa Bystrzyca Wychylówka,
o Glinka - Novoť,
• kolejowe: Zwardoń-Skalité,
• drogowe:
o Zwardoń/Myto-Skalité,
o Ujsoły Glinka - Novot,
o Korbielów - Orawska Półgóra (Polhora).
Ważniejsze miejscowości
• Węgierska Górka,
• Rajcza,
• Żywiec,
• Zwardoń,
• Sucha Beskidzka,
• Korbielów,
• Jeleśnia,
• Rycerka Górna i Rycerka Dolna
• Milówka.
Ratownictwo górskie i pomoc medyczna
Za ratownictwo w rejonie Beskidu Żywieckiego odpowiedzialna jest Beskidzka Grupa GOPR; placówki w Beskidzie:
• Schronisko - Hala Lipowska,
• Schronisko - Przegibek,
• Schronisko - Zwardoń,
• Schronisko - Wielka Racza,
• Schronisko - Markowe Szczawiny obok schroniska PTTK na Markowych Szczawinach,
• Hala Miziowa (dyżurka obok schroniska PTTK na Hali Miziowej).
Turystyka zimowa
Śnieg w Beskidzie Żywieckim utrzymuje się stosunkowo długo, nawet do początku maja, co związane jest z panującym tutaj specyficznym mikroklimatem. Najwyższą narciarską górą w Beskidach nadal pozostaje Pilsko (1557 m n.p.m.), na które prowadzą liczne wyciągi z Korbielowa. Miejscowość ta staje się coraz częściej alternatywą dla zatłoczonego Szczyrku, znajdującego się w sąsiednim Beskidzie Śląskim. Jakość pozostałych stoków narciarskich w regionie odbiega nieco od standardów, ale systematycznie ulega poprawie. Coraz więcej z nich ma własne ratraki, armatki śnieżne, a nawet oświetlenie. Beskid Żywiecki to raj nie tylko dla narciarzy. Od dawien dawna organizowane są tu doskonałe kuligi. Tam, gdzie nie da się ani dojść, ani dojechać, można dotrzeć na skuterze śnieżnym z miejscowej wypożyczalni - amatorów tego typu przygód przybywa.
Schroniska turystyczne bacówki PTTK

Schronisko PTTK na Wielkiej Raczy
Schronisko PTTK na Przełęczy Przegibek
Bacówka PTTK na Rycerzowej
Bacówka PTTK na Krawców Wierchu
Schronisko PTTK na Hali Rysiance
Schronisko PTTK na Hali Lipowskiej
Schronisko PTTK na Hali Boraczej .
Schronisko PTTK na Hali Miziowej
Schronisko PTTK na Markowych Szczawinach
Schronisko PTTK na Hali Krupowej
• Chatki Studenckie
o Skalanka - przy szlaku na Wielką Raczę
o Chałupa Chemików - Dolina Danielki
o Chatka AKT Dobrodziej - polana Witasówka
o Lasek - koło góry Łazek
o Studencki Schron Turystyczny "Pod Solniskiem" - Przysiółek Adamy w Lachowicach
• Studenckie Bazy Namiotowe
o "Głuchaczki" - Przyborów, przełęcz Głuchaczki
o "Hala Górowa" - Korbielów, okolice Pilska
• schroniska prywatne
o Chyz u Bacy PTT na Mładej Horze
o przełęcz Opaczne nad Zawoją
o "Zygmuntówka" na przełęczy Klekociny
o "Gawra" w Złatnej
• Baza noclegowa w dolinach
o Żywiec
 Pod Grojcem - Schronisko Młodzieżowe, ul. Słonki 4,
 C'est la vie - Kemping, ul. Królowej Jadwigi,
 Dębina - Kemping, ul. Kopernika 4,
o Milówka
 Hotel Milena - Milówka, ul. Dworcowa 22,
 Hotel Beskid - Milówka, ul. Jana Kazimierza 122
o Rycerka Górna
 Przegibek - Pole Namiotowe, Rycerka Górna - Przegibek 401,
 Kolonia - Schronisko Młodzieżowe, Rycerka Górna - Kolonia 348,
 Oźna - Pensjonat, Sól-Kiczora.
CIEKAWE MIEJSCA
Jezioro Żywieckie
Przepięknie położone wśród gór Jezioro Żywieckie zachwyca od pierwszego wejrzenia. Tak naprawdę to pierwsza kaskada Soły. Wzdłuż jego brzegów ciągną się liczne przystanie, plaże, kąpieliska. Nie trudno znaleźć idealne miejsce do wypoczynku. Można popływać na nartach wodnych, windsurfingu lub wypożyczyć żaglówkę - Jezioro Żywieckie słynie ze sprzyjających wiatrów.
Stary Zamek i Park Żywiecki
Zamek zbudowany został przez Komorowskich w XVI wieku, a następnie powiększony przez Wielopolskich w XVIII wieku. W XIX wieku Habsburgowie dokonali jego gruntownej przebudowy. Budynek jest czworoboczny i trójkondygnacyjny. Jego mury otaczają arkadowy dziedziniec, który uważany jest za jeden z najpiękniejszych w Polsce. Park Żywiecki to dawny ogród zamkowy. Założony został w latach 1712-15 jako ogród geometryczny, w późniejszych latach przekomponowany na ogród krajobrazowy. Ma powierzchnię 25 ha; najdłuższa aleja parku to aleja lipowa, licząca 650 m. W parku wiele jest romantycznych mostków, nie brakuje ławek. Na uwagę zasługuje domek chiński na wyspie z XVIII
Kościółek w Cięciwie
Stary drewniany kościół p.w. Św. Katarzyny położony jest tuż przy głównej drodze przez Cięcinę. Pochodzi z XVI wieku, zbudowany jest w stylu śląsko-małopolskim na zrąb. Uważany jest za jeden z najcenniejszych zabytków Żywiecczyzny. Na uwagę zasługują trzy ołtarze barokowe z XVII w. oraz kamienna chrzcielnica z XVIII w.
Kościółek w Żabnicy
Drewniany kościółek, bogato zdobiony malowidłami i rzeźbami, godnie reprezentuje styl beskidzkiego budownictwa ludowego. Pochodzi z 1915 roku, a obecną formę przyjął w połowie lat 90-tych. Jest prawdopodobnie najbardziej zadbanym obiektem sakralnym w okolicy. Położony jest tuż przy drodze, w centrum wsi.
Kościółek w Soblówce
Odwiedzając najciekawsze obiekty sakralne w Beskidzie Żywieckim, grzechem byłoby nie wstąpić do starego drewnianego kościółka w Soblówce (Ujsoły). Kościółek znajduje się tuż przy żółtym i zielonym szlaku, w odległości ok. 5 km od centrum Ujsół.
Kościółek w Łuszczynie
Przejeżdżając podrzędną drogę Wieprz-Jeleśnia, nie sposób nie zatrzymać się przy zgrabnym drewnianym kościółku, tuż przy głównej drodze w Juszczynie. Warto wstąpić i zobaczyć, czym cechuje się beskidzka architektura sakralna
Stara karczma w Jeleśni
Stara drewniana karczma w Jeleśni istnieje od 1774 r. Położona jest w centrum, na rynku. Przyciąga uwagę swoimi rozmiarami i wysokim gontowym dachem. Wnętrze Starej Karczmy charakteryzuje stylowy wystrój, a w menu odnaleźć można typowe potrawy regionalne. Największe oblężenie karczma przeżywa w sezonie zimowym, kiedy to z Korbielowa wracają narciarze.
Stara chałupa w Milówce
Jednym z nielicznych drewnianych budynków w Milówce jest mieszkalno-gospodarcza chata Kąkoli z 1739 r. Utworzono tu izbę regionalną "Stara Chałupa", która prezentuje wnętrze wiejskiej chałupy żywieckiej i jej wyposażenie z XIX w.
Wodospad w Sopotni Wlk.
Wodospad w Sopotni Wielkiej, na potoku o tej samej nazwie, ma aż 12 m wysokości, jest zatem największy w Beskidach Zachodnich. Znajduje się ok. 8 km od Jeleśni, na wysokości przystanku PKS Sopotnia Wlk. I. Stanowi oazę spokoju, miejsce, gdzie przyjemnie spędza się czas, przy szumie wody i w cieniu drzew.
Dolina Danielki
Wąska dolina potoku Danielka jest jedną z najpiękniejszych w Beskidzie Żywieckim. Sięga od Ujsół aż pod szczyt Rycerzowej, oddziela Mładą Horę (995 m) od masywu Muńcuła (1165 m). Prowadzi tędy zielony szlak pieszy z Ujsół, przez Muńcuł, na Rycerzową. Bezpośredni kontakt z naturą oraz czyste powietrze sprawiają, że dolina to idealne miejsce na długie spacery lub przejażdżki rowerowe. Wiele tu starych chałup w regionalnym stylu, zbudowanych całkowicie z drewna łączonego drewnianymi dyblami, powstało tu także osiedle domków letniskowych.
Dolina Żabniczanki
Wąska dolina potoku Żabniczanka ciągnie się przez ok. 10 km od Węgierskiej Górki aż do podnóża Lipowskiej. Urzeka swoim urokiem i spokojem. Otoczona jest pasmami górskimi Prusowa, Lipowskiej, Romanki i Abrahamowa. W górnej części dolina nieco się poszerza, tworząc niewielką kotlinę, do której spływają potoki z okolicznych gór. Miejscowa baza noclegowa jest w stanie zapewnić komfortowy wypoczynek, a podczas upalnych dni czas uprzyjemnić może chłodząca kąpiel w niewielkim kąpielisku.
Wielka Rycerzowa 1226 mnpm
Rycerzowa jest drugim pod względem wysokości masywem górskim w worku raczańskim, czyli południowo-zachodnim zakątku Beskidu Żywieckiego. W skład masywu wchodzi Wielka Rycerzowa (1226 m npm) oraz Rycerzowa (1207 m npm). Pomiędzy dwoma szczytami widoczne jest charakterystyczne siodło halne, z bacówką w centrum. Na rozległej hali nadal odbywa się wypas owiec - coraz rzadziej spotykany w Beskidach. Szczyt Rycerzowej to bardzo dobry punkt widokowy. Wiodą tu szlaki turystyczne m.in. z Rycerki i Soblówki.
Pasmo Lipowskiej i Rysianki 1324 mnpm
Pasmo Lipowskiej to grzbiet górski ciągnący się od doliny Nickulinki w Rajczy aż po grupę Pilska. Wszystkie góry pasma charakteryzują się zalesionymi szczytami i pięknymi halami podszczytowymi. W skład pasma wchodzą: Redykalny Wierch (1144 m), Boraczy Wierch (1244 m), Lipowska (1324 m) oraz Rysianka (1322 m), z czego schroniska PTTK znaleźć można tylko na Rysiance i Lipowskiej. Prawie z całego pasma rozpościera się wspaniała panorama Pilska, Pasma Babiogórskiego oraz Małej Fatry na Słowacji. Prowadzą tu szlaki m.in. z Żabnicy i Złatnej, szczególnie warto przejść wybitnie widokowy żółty szlak, wychodzący z doliny Nickulinki (Rajcza).
Pilsko 1557 mnpm
Pilsko to po Babiej Górze najwyższy szczyt Beskidów Zachodnich i jeden z najpiękniejszych punktów widokowych w polskich górach. Z porośniętego kosodrzewiną szczytu roztacza się wspaniała panorama na Pasmo Babiogórskie i słowackie Tatry, widać Jezioro Orawskie na Słowacji, a także najwyższe szczyty Beskidu Żywieckiego i Śląskiego. Większość szlaków pieszych na Pilsko rozpoczyna się w Korbielowie. Dzięki sporej wysokości n.p.m. oraz specyficznemu mikroklimatowi, w sezonie zimowym Pilsko jest jednym z najchętniej odwiedzanych ośrodków narciarskich w Polsce.
PODSUMOWANIE
Walory przyrodnicze, atrakcyjność krajobrazowa, dobre warunki narciarskie, łatwa dostępność komunikacyjna, położenie w pobliżu aglomeracji śląskiej, krakowskiej i bielskiej – wszystko to decyduje o popularności turystycznej obszaru. Istnieją dobre warunku dla uprawiania turystyki pieszej – przez park prowadzi odcinek Głównego Szlaku Beskidzkiego, istnieje kilka schronisk PTTK, m.in. w Zwardoniu, na Wielkiej Raczy, Przegibku, na Hali Miziowej, itd., wyznaczono kilka turystycznych przejść granicznych. Narciarstwo zjazdowe rozwinięte w rejonie Korbielowa i na Pilsku.
W 1998 Żywiecki Park Krajobrazowy wszedł w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego.
Moja Ocena Walorów Środowiska
Walory przyrodnicze - 30 punktów
Walory poza przyrodnicze – 20 punktów
Zagospodarowanie turystyczne – 20 punktów
Region umożliwia rozwój usług turystycznych